Parazonium

Nietypowe (krótkie) parazonium o cechach zbliżonych do pugio

Parazonium (z gr. παραζώνιον od παραζώνη – pas^[1]) – rodzaj ozdobnego sztyletu rzymskiego służącego głównie celom reprezentacyjnym i ceremonialnym.

Opis

W przeciwieństwie do wojskowego sztyletu bojowego (pugio), charakteryzował się znaczną długością (37-57 cm), szerszą bądź zwężoną klingą mierzącą przynajmniej ok. 25 cm długości oraz uchwytem w postaci wykonanej często artystycznie rękojeści – z zakończeniem (głowicą) w kształcie głowy zwierzęcej (lwa lub częściej orła). Niekiedy wyglądem przypominał późnośredniowieczny sztylet szwajcarski (tzw. Schweizerdegen, Schweizerdolch), zazwyczaj jednak, mając płaski brzeszczot, był typową bronią sieczno-kłującą.

Zastosowanie

Stanowił oznakę godności (statusu) dowódców (np. trybunów) bądź panujących, będąc jako taki również atrybutem bóstw. Na polu bitwy zasadniczo nie służył dowódcom do walki, lecz do skupiania wokół siebie żołnierzy; podczas bezpośredniego starcia zamieniano go w razie konieczności na gladius. Częstokroć występuje w scenach rewersowych monet jako atrybut cesarzy oraz bóstw opiekuńczych wojsk rzymskich: Marsa, Romy i uosobienia męstwa (Virtus). Marcjalis poświęcił mu jeden z epigramów w Apophoreta (XIV, 32), gdzie wyraźnie uważa go za oznakę nominacji na trybuna.

Dowódca z parazonium (pośrodku) podczas walki wręcz

Tę funkcję broni potwierdzają wprost lub pośrednio inne źródła pisane, głównie inskrypcje (np. CGIL II 164,33 ; 394,38). Z jednej z nich (CGIL V 384,33) czytelnie wynika, że Rzymianie mieli zapożyczyć tę broń od „Macedończyków” (tj. Greków) z hellenistycznego Wschodu, którzy wcześniej przejęli ją z kolei od Persów (miecz akinakes)^[2]. Wiadomo, iż w armii rzymskiej początkowo używano parazonium nawet w celach bojowych; stopniowo jednak, od II w. p.n.e. zastępowany był krótszym i użyteczniejszym pugio.

Źródła ikonograficzne (np. płaskorzeźby z Kolumny Trajana) dają świadectwo, że w przeciwieństwie do miecza noszono go po lewej stronie, najczęściej zatknięty za pas napierśny oficera lub na zaczepie przy pasie biodrowym. Podobnie umiejscowiony jest u cesarza Augusta na przedstawieniu z pancerza jego posągu z Prima Porta. Użycie parazonium przez dowódcę w bitewnym zamęcie wymownie przedstawiono w scenie z tzw. sarkofagu z Portonaccio^[3] – widoczny we fragmencie jego środkowej części Aulus Juliusz Pompiliusz trzyma je w uniesionej ręce jako broń, lecz także jako oznakę swej godności legata legionu (legatus legionis).

Świadectwa materialne

Egzemplarz takiego półmetrowego sztyletu znalezionego we francuskim Faou (Finistère), znajduje się w zbiorach muzeum w St. Germain (nr 11698)^[4]. Przykład szczególnego egzemplarza stanowi należące do wyższego oficera pamiątkowe parazonium z czasów panowania Wespazjana, z głowicą w kształcie wilczej głowy, z inskrypcjami w grece i łacinie, kunsztownie i bogato zdobione na uchwycie scenami figuralnymi łączonymi z oblężeniem przez Rzymian palestyńskiej Gamali^[5].

Broń tę ponadto dokumentują świadectwa ikonograficzne: m.in. brązowa statutetka Marsa z St. Germain^[6], przede wszystkim jednak płaskorzeźby o tematyce wojskowej oraz nagrobki legionistów z II wieku n.e. – a zwłaszcza oficerów (np. z Puli), ukazujące tę broń w bogato zdobionej, okładanej metalowymi płytkami pochwie.

Przypisy

Bibliografia

• Realencyclopädie der classischen Alterthumswissenschaft. Stuttgart: J.B. Metzler, 1949, t. XVIII/4, kol. 1416-1417