Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą

Ten artykuł od 2014-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą

park krajobrazowy
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Położenie	Blachownia, Boronów, Ciasna, Herby, Kochanowice, Konopiska, Koszęcin, Panki, Przystajń, Starcza, Woźniki, Wręczyca Wielka
Data utworzenia	21 grudnia 1998
Akt prawny	Rozporządzenie Nr 28/98 Wojewody Częstochowskiego z 21 grudnia 1998 r. w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”[1]
Powierzchnia	387,31 km²
Powierzchnia otuliny	124,03 km²
Obszary chronione	4 rezerwaty przyrody, 5 użytków ekologicznych
Położenie na mapie województwa śląskiego Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą
Położenie na mapie Polski Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą
50°44′38″N 18°48′20″E/50,743889 18,805556
Strona internetowa

Liswarta przepływająca przez Taninę w gminie Herby

Staw w Lisowie, jeden z wielu stawów położonych na terenie parku

Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą – park krajobrazowy w Polsce na terenie województwa śląskiego, w dolinie górnego biegu rzeki Liswarty, na terenie Lasów Lublinieckich. Utworzony w grudniu 1998 roku^[2].

Powierzchnia parku wynosi 51 134 ha (park – 38 731 ha, otulina – 12 403 ha^[1]). Powierzchnia leśna stanowi ok. 60% parku, 30% stanowią użytki rolne, 10% stawy i cieki wodne, a 2% tereny zabudowane.

Celem ochrony jest przede wszystkim zachowanie kompleksów leśnych oraz łąk śródleśnych wraz z szatą roślinną, a szczególnie roślinami chronionymi i rzadkimi zbiorowiskami roślinnymi^[3]. Podejmowane są szczególnie działania na rzecz poprawienia stosunków wodnych na terenach leśnych i terenach podmokłych.

Na terenie parku znajdują się liczne stawy hodowlane, stanowiące istotny składnik krajobrazu. Często spotykane są tu torfowiska oraz tereny źródliskowe. Poza krajobrazem stawów rybnych występują tu też krajobrazy: z dominacją siedlisk lasów mieszanych świeżych; lasów iglastych borów i lasów mieszanych zdominowanych przez monokultury sosnowe oraz krajobraz dolin rzecznych z fragmentami łęgów wierzbowo-topolowych i torfowisk^[4].

Położenie geograficzne

Park znajduje się na terenie trzech powiatów^[a]:

• częstochowskiego
  • w obrębie gmin Blachownia, Konopiska, Starcza
• kłobuckiego
  • w obrębie gmin Panki, Przystajń, Wręczyca Wielka
• lublinieckiego
  • w obrębie gmin Boronów, Ciasna, Herby, Kochanowice, Koszęcin, Woźniki.

Cały park leży na terenie Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, wchodzącej w skład Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Przeważająca część parku znajduje się na terenie Obniżenia Liswarty-Prosny, fragmenty w części południowo-zachodniej leżą na terenie Progu Woźnickiego, zaś w części północno-wschodniej park leży w obszarze Progu Herbskiego.

Park położony jest na terenie czterech nadleśnictw: Herby, Lubliniec, Koszęcin i Kłobuck.

Mapa Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”

Budynek siedziby parku

Historia Parku

Pierwsze robocze wytyczenie granic parku na obszarze dorzecza górnej Liswarty dokonane zostało przez Janusza Hereźniaka i Izabellę Maszczyńską w latach 1982–1983. Jednakże ze względu na to, że w roku 1994 weszła w życie ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, dopiero w 1996 roku przygotowana została dokumentacja projektowa Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”^[5].

Siedziba parku wpierw znajdowała się w miejscowości Herby, a następnie przeniesiona została do sąsiedniej Kaliny.

Rezerwaty przyrody

Fragment rezerwatu Rajchowa Góra

Na terenie parku znajdują się cztery istniejące oraz trzy projektowane rezerwaty przyrody.

Istniejące na terenie parku rezerwaty przyrody mają charakter leśno-florystyczny. W rezerwatach „Cisy nad Liswartą” oraz „Cisy w Łebkach” w drzewostanie dominuje olsza czarna zajmując ok. 60% całego drzewostanu z domieszką sosny zwyczajnej, świerka pospolitego oraz brzozy. W obu przypadkach celem ochrony jest zachowanie naturalnych stanowisk cisa pospolitego. W obu rezerwatach zasoby florystyczne oszacowano na prawie 200 gatunków roślinnych w każdym.

„Łęg nad Młynówką” to rezerwat przyrody położony na obszarze leśnictwa Panoszów. Powierzchnia rezerwatu to ok. 90 ha. Celem ochrony jest zachowanie podgórskiego łęgu jesionowego Carici remotae-Fraxinetum z udziałem gatunku charakterystycznego turzycy rzadkokłosej. Występuje tu 7 gatunków roślin chronionych: barwinek pospolity, bluszcz pospolity, grążel żółty, kukułka plamista, kukułka Fuchsa, listera jajowata oraz wawrzynek wilczełyko. Z roślin górskich stwierdzono tu następujące gatunki: bez koralowy, kozłek bzowy, liczydło górskie, starzec kędzierzawy, trybula lśniąca, trzcinnik owłosiony, wiechlina odległokłosa. W części obszaru, gdzie odpływ wód jest słaby, znajduje się ols porzeczkowy Ribeso nigri-Alnetum.

W rezerwacie „Rajchowa Góra” dominującymi gatunkami w drzewostanie są sosna zwyczajna i buk zwyczajny stanowiące odpowiednio ok. 50% i 30% masy drzewostanu. Na obszarze tego rezerwatu szacuje się występowanie ok. 100 gatunków roślin naczyniowych. Celem ochrony jest wielogatunkowy las mieszany pochodzenia naturalnego.

Projektowane rezerwaty przyrody

Wymarłe drzewa nad Leńcą – efekt działalności bobra europejskiego, fragment projektowanego rezerwatu „Rozlewiska bobrowe pod Górą Wilczarnia”

„Kochanowicki Grąd” jest projektowanym rezerwatem przyrody, położonym na obszarze leśnictwa Kochanowice. Proponowana powierzchnia rezerwatu to ok. 20 ha. Celem ochrony ma być ponad stuletni starodrzew dębowy składający się z pomnikowych dębów szypułkowych. Z gatunków pod ochroną ścisłą występują tu: kruszczyk szerokolistny, goryczka wąskolistna, wawrzynek wilczełyko, widłak jałowcowaty. Pod ochroną częściową znajdują się: kruszyna pospolita, kalina koralowa, czosnek niedźwiedzi, przylaszczka pospolita i kopytnik pospolity. Poza tym występują tu z gatunków rzadkich: przetacznik górski, starzec Fuchsa, starzec kędzierzawy.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

• „Rozlewisko Górnej Stradomki” – utworzony w 1993 roku, później zlikwidowany. Planuje się przywrócenie ochrony tego obszaru w formie użytku ekologicznego^[6]. Występują tu z gatunków roślin ściśle chronionych: kukułka plamista, widłaczek torfowy, widłak jałowcowaty oraz mieczyk dachówkowaty, a do częściowo chronionych należą: centuria pospolita, grążel żółty oraz bagno zwyczajne.
• „Dolina Młynówki” – projektowany.

Użytki ekologiczne

(c) I, Przykuta, CC-BY-SA-3.0

Użytek ekologiczny „Jeziorko” w Korzonku (fragment)

(c) I, Przykuta, CC-BY-SA-3.0

Fragment podmokłego obszaru w leśnictwie Lubockie, staw Brzoza

Na terenie parku krajobrazowego znajduje się pięć użytków ekologicznych: „Bagno w Jeziorze” niedaleko miejscowości Jezioro, „Jeziorko” w pobliżu miejscowości Korzonek, Bagienko w Pietrzakach w miejscowości Pietrzaki, „Brzoza” koło wsi Lubockie oraz „Żwirowiska w Cieszowej”.

„Jeziorko” położone jest w obrębie leśnictwa Hutki. Jest to wyrobisko potorfowe otoczone częściowo borem bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum. Na obszarze torfowiska występuje wełnianka wąskolistna.

„Bagno w Jeziorze” znajduje się w obrębie nadleśnictwa Herby. Jest to śródleśne jezioro oligotroficzne. Na jego terenie występują m.in. brzoza czarna i bagno zwyczajne.

„Bagienko w Pietrzakach” znajduje się w obrębie leśnictwa Trzepizury. Na terenie tego użytku występuje wierzba szara, wierzba uszata, kruszyna pospolita, bagno zwyczajne, borówka bagienna, wełnianka pochwowata, żurawina błotna, trzęślica modra, a także kilka gatunków turzycy: dziubkowata, siwa, gwiazdkowata oraz zaostrzona. Turzyce zarastają głównie najniżej położone obszary, towarzyszą im takie gatunki jak: sit rozpierzchły, wąkrota zwyczajna, siedmiopalecznik błotny oraz tojeść bukietowa. Bagno to okresowo wysycha i zarasta. Otoczone jest ono sosnowym borem bagiennym.

Proponowane użytki ekologiczne

„Lubocki Łęg” wcześniej był projektowanym rezerwatem przyrody, położonym na obszarze leśnictwa Lubockie. Proponowana powierzchnia rezerwatu miała wynosić ok. 40 ha. Celem ochrony miał być fragment podgórskiego łęgu jesionowego. Ze względu na osuszenie stawów i terenów podmokłych obecnie trwają starania o renaturalizację tego terenu. Chronione prawnie rośliny na tym obszarze to: goryczka wąskolistna, kukułka szerokolistna, kruszczyk błotny, liczydło górskie, listera jajowata, mieczyk dachówkowaty, podkolan biały. Utworzenie rezerwatu na tym obszarze zaproponowane zostało przez Janusza Hereźniaka w roku 1993, natomiast w roku 2004 zaproponowano utworzenie użytku ekologicznego na części tego obszaru pod nazwą „Trzęślicowa łąka w Lubockiem”.

Pomniki przyrody

(c) I, Przykuta, CC-BY-SA-3.0

Zarośla różanecznika katawbijskiego

Lipa drobnolistna w Boronowie o obwodzie pnia 750 cm

Na terenie parku znajdują się 54 zarejestrowane pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej. W większości przypadków są to pojedyncze drzewa oraz grupy czy aleje drzew. Ochronie podlegają też pojedyncze stanowiska cennych gatunków roślin oraz głaz narzutowy.

Stanowiska roślin

• Stanowisko różanecznika katawbijskiego na terenie gminy Kochanowice, w Nadleśnictwie Herby.
• Stanowisko ciemiężycy zielonej w nadleśnictwie Koszęcin.
• Stanowisko liczydła górskiego w gminie Boronów w nadleśnictwie Koszecin.

Pomnikowe klony jawory w Olszynie

Przyroda nieożywiona

Głaz narzutowy w Olszynie

• głaz narzutowy w Olszynie o wysokości 180 cm i obwodzie 510 cm.

Korytarze ekologiczne

Na terenie parku wyznaczono dwa korytarze ekologiczne łączące go z zewnętrznym układem przyrodniczym:

1. korytarz dolinowy rzeki Liswarty,
2. korytarz dolinowo-leśny Potoku Jeżowskiego („południowo-zachodni”)

Obszar parku krajobrazowego stanowi przejście kompleksami leśnymi pomiędzy Borami Stobrawskimi a Jurą Krakowsko-Częstochowskiej.

Flora

Oznaczenia w tekście: – gatunek pod ochroną całkowitą, poddany ochronie czynnej.

Mchy

• Sphagnum girgensohnii
• torfowiec błotny

Fauna

Ssaki

Na terenie parku występuje 46 gatunków ssaków, m.in.:

• dzik
• sarna europejska
• jeleń europejski
• bóbr europejski
• wydra
• nietoperze
• ryjówka aksamitna

Ptaki

Na terenie parku występuje 155 gatunków ptaków lęgowych. Wśród nich wyróżnia się:

• błotniak stawowy
• bocian czarny
• brodziec krwawodzioby
• derkacz
• kormoran czarny
• łabędź niemy
• orlik krzykliwy
• rybołów
• zimorodek
• żuraw

Płazy i gady

Na obszarze parku występuje 7 gatunków gadów i 12 płazów, m.in.:

• rzekotka drzewna
• grzebiuszka ziemna
• traszka grzebieniasta
• traszka zwyczajna
• żmija zygzakowata
• padalec zwyczajny
• jaszczurka zwinka
• jaszczurka żyworodna

Ryby

Na terenie parku występuje 39 gatunków ryb.

Skorupiaki

• rak szlachetny

Środowisko kulturowe

Fragment dawnych zabudowań folwarku w Hadrze

(c) I, Przykuta, CC-BY-SA-3.0

Fragment cmentarza żydowskiego w Cieszowej

Budynek szkoły w Kochanowicach, fragment dawnych zabudowań pałacowych

Na terenie parku znajduje się szereg obiektów, posiadających walory środowiska kulturowego, które zaleca się chronić^[10]. Są to m.in. historyczne układy przestrzenne w miejscowościach Boronów, Kochanowice, Lisów, Mochała i Olszyna, czy zespoły pofolwarczne.

Obiekty kulturowe podlegające ochronie na terenie parku

• Kościół NMP Królowej Różańca świętego w Boronowie z 1611 roku (Zespół kościoła parafialnego)
• Kościół św. Wawrzyńca w Kochanowicach
• Zespoły parkowo-pałacowe i pofolwarczne
  • Zespół pałacowy w Kochanowicach
  • Zespół pofolwarczny w Boronowie
  • Zespół pofolwarczny w Braszczoku (pozostałości)
  • Zespół pofolwarczny w Hadrze
  • Zespół pofolwarczny Dionisienhof
  • Zespół pofolwarczny Glashutte
  • Zespół pofolwarczny Mittelvorwerk
  • Zespół pofolwarczny w Cieszowej
  • Zespół pofolwarczny w Aleksandrii
  • Zespół dawnej zabudowy dworskiej w Kochanowicach
• Teren na północ od Zumpów, w którym wysŧepują pozostałości po dawnej kopalni rud żelaza.
• Historyczne drogi
  • Droga łącząca Lipowiec z Cielcem
  • Droga łącząca Nowy Dwór z Molną
  • Tzw. droga Napoleońska łącząca Lubliniec z Częstochową
• Obszary obserwacji archeologicznej:
  • Bogdala, Boronów, Chwostek, Hadra, Hucisko, Kierzki, Łebki, Mochała, Molna-Zapiece, Pawełki, Piaski, Szklana Huta, Szklarnia, Tanina,
  • Cmentarzysko kultury łużyckiej w Pawełkach
• Cmentarze
  • Cmentarz ewangelicki w Molnej
  • Cmentarz katolicki w Cieszowej
  • Cmentarz żydowski w Cieszowej
• Place, układy przestrzenne
  • Układ przestrzenny głównego placu w Lisowie
  • Zorganizowana zabudowa z lat 30. i 40. XX w. w Molnej
  • Układ przestrzenny w centrum miejscowości Zborowskie
  • Plac wiejski w Olszynie wraz ze znajdującymi się przy nim obiektami
• Pozostałości po dawnej fabryce w Mochale
• Fortyfikacje polowe z okresu II wojny światowej w Herbach.
• Leśniczówka Lubockie
• Młyn wodny w Klucznie

Na terenie parku znajduje się 112 obiektów zabytkowych, 6 zabytkowych parków, 10 zabytkowych cmentarzy oraz 123 stanowisk archeologicznych.

Turystyka

Przez obszar parku przebiegają szlaki turystyczne:

• Szlak Józefa Lompy
• Szlak pomników przyrody
• Szlak rezerwatów przyrody
• Szlak Powstań Śląskich

Ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne

• Na Brzozę
• Kierzkowskie Bagna
• Cisy nad Liswartą
• Zborowskie
• Diabelski Kamień

Zobacz też

• ochrona przyrody w Polsce
• parki krajobrazowe w Polsce

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Hereźniak, Świat roślin w istniejących i projektowanych obiektach ochrony przyrody Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”, [w:] red. Marceli Antoniewicz Ziemia Częstochowska Tom XXXII, Wyd. Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa 2005. ISBN 83-7098-958-6.
• Projekt Planu Ochrony PK „Lasy nad Górną Liswartą”, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2006 (Raport przejściowy z realizacji Etapu III prac na projektem planu ochrony Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”)

Linki zewnętrzne

• Informacje o parku na stronie Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego
• Informacja o parku na stronie Przyrody Województwa Śląskiego
• Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą. W: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-06-12].