Park Oliwski

Park Oliwski im. Adama Mickiewicza

(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
Państwo	Polska
Miejscowość	Gdańsk
Dzielnica	Oliwa
Położenie na mapie Gdańska Park Oliwski im. Adama Mickiewicza
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Park Oliwski im. Adama Mickiewicza
Położenie na mapie województwa pomorskiego Park Oliwski im. Adama Mickiewicza
54°24′40″N 18°33′45″E/54,411111 18,562500

Park Oliwski im. Adama Mickiewicza – zabytkowy^[1] park w gdańskiej dzielnicy Oliwa, nad Potokiem Oliwskim. Powierzchnia parku wynosi 11,3 ha^[2].

Historia

Początkiem dzisiejszego parku był przyklasztorny ogród założony przez cystersów. Prawdopodobnie był położony po wschodniej stronie starej siedziby opatów z XV wieku, dalej do Zatoki Gdańskiej rozciągał się nadmorski las, który rozcinał Potok Oliwski. Po wzniesieniu przez opata Franciszka Zaleskiego pod koniec pierwszej połowy XVII wieku nowej siedziby opatów, ogród został poszerzony w kierunku południowo-zachodnim, stykając się ze starszym ogrodem klasztornym^[3].

Plan parku z 1792

Nowego kształtu nabrał ogród z inicjatywy opata oliwskiego - Jacka Józefa Rybińskiego; jego wykonawcą został Kazimierz Dębiński z Kocka^[4]. Projekt był dziełem ogrodnika Hentschla, czerpiącego inspiracje z założeń ogrodowych André Le Nôtre. Powstała wtedy barokowa część parku, dziś nazywana częścią francuską. Przed frontem rezydencji opackiej (obecnie Oddział Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku) utworzono parter kwiatowo-trawnikowy otwierający się w stronę dużego prostokątnego stawu usytuowanego prostopadle, wzdłuż osi wschodnio-zachodniej^[5]. Wzdłuż tej samej osi powstała Aleja Lipowa. Jej przedłużeniem na wschodnim końcu jest ujęty szpalerem drzew staw, który przez długie lata tworzył iluzję zwaną Książęcym Widokiem (optycznie staw łączył się z wodami odległej o kilka kilometrów Zatoki Gdańskiej. Obecnie morze zasłonięte jest przez drzewa). Powstały cieniste aleje zwane bindażami. Założenie przetrwało do dziś prawie w niezmienionym stanie^[5].

(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0

Alejka nad stawem

Równolegle do stawu i Alei Lipowej powstał kolejny parter ogrodowy - Paradisium z pomnikiem Mickiewicza. Przy jednej z alejek tej części parku znalazły się Groty Szeptów^[6].

W 1782, po śmierci opata Rybińskiego, król pruski zamianował opatem Karola Hohenzollern-Hechingen, który sprowadził do Oliwy Jana Jerzego Saltzmanna, syna nadwornego ogrodnika, twórcy królewskich ogrodów w Poczdamie^[6]. Saltzmann zgodnie z ówczesną modą starał się imitować naturę w oparciu o popularne w tych czasach wyobrażenia o chińskich ogrodach. W północnej części parku, dziś zwanej chińsko-angielską (lub angielską), stworzone zostały kręte ścieżki i zbiorniki wodne naśladujące dziką przyrodę oraz urządzenia parkowe (altany, pawilony, "świątynie", znane z zachowanego planu parku z 1792). Z tym okresem funkcjonowania wiązany jest fragment muru ogrodzenia, odkryty w trakcie prowadzenia nadzoru archeologicznego w styczniu 2016^[7]. Zachowały się dwa sztuczne pagórki po północnej stronie parku i kaskada na Potoku Oliwskim (najprawdopodobniej powstała w miejscu, istniejącego tutaj do XVI wieku, dawnego młyna)^[8].

Pewien wpływ na kształt oliwskiego parku mógł mieć miłośnik ogrodów biskup Ignacy Krasicki, który był częstym gościem zarówno opata Rybińskiego jak i Karola Hohenzollerna.

Po sekularyzacji klasztoru (1831) i śmierci ostatniego opata oliwskiego Józefa Hohenzollern-Hechingen (1836) park przeszedł na własność państwa pruskiego, a inspektorem parku (do 1881) został Gustaw Schöndorf. Pod jego zarządem park nabrał charakteru otwartego dla publiczności ogrodu dendrologiczno-krajobrazowego.

Groty Szeptów, ok. 1900

Kolejne zmiany w parku to dzieło inspektora Ericha Wocke, zarządzającego ogrodem w latach 1899-1929. W pobliżu starej oranżerii, w miejscu dawnego labiryntu, utworzył on około 1910 alpinarium i sprowadził do Oliwy szereg alpejskich roślin. Sama oranżeria została przebudowana w tym czasie w cieplarnię i niedużą palmiarnię, rozbudowywaną kilkukrotnie po II wojnie światowej^[8].

Popularność oliwskiego parku wzrosła, gdy w 1925 Oliwa stała się siedzibą biskupa gdańskiego, a pocysterski kościół został podniesiony do rangi katedry oraz gdy w 1927 w Pałacu Opatów otworzono placówkę muzealną Staatliche Landesmuseum für Danziger Geschichte^[9].

(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0

Oś widokowa Książęcy Widok

W 1945, pod koniec wojny park został w znacznym stopniu zdewastowany, ale został mu przywrócony niemal poprzedni stan. Został wpisany do rejestru ochrony zabytków przyrody województwa gdańskiego, a w 1971 do rejestru zabytków miasta Gdańska. 1 listopada 1946 powstała w parku Stacja Aklimatyzacji Roślin. W latach 1952-1956 założony został Ogród Botaniczny w Oliwie. Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej z 16 listopada 1955 park w Oliwie otrzymał imię Adama Mickiewicza, a pomnik tego ostatniego miał w parku zostać ustawiony^[10]. Wiosną 1976 w parku znalazła swoje miejsce Galeria Współczesnej Rzeźby Gdańskiej. Ekspozycja powstała z inicjatywy gdańskich rzeźbiarzy i Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Najmłodszymi częściami parku są: położony na południowo-zachodnim krańcu fragment pomiędzy ul. Opata Jacka Rybińskiego a budynkiem Gdańskiego Seminarium Duchownego - dawny ogród użytkowy cysterskiego konwentu; oraz 2-hektarowy obszar dawnego folwarku Saltzmanna z XVIII-XIX wieku wokół dworu, przejętego w 2001 na biura przez firmę Doraco, obsadzony m.in. grabami pospolitymi i kasztanowcami czerwonymi Briotti, bukszpanem, lawendą wąskolistną i tawulcem pogiętym. Obszar ten udostępniono 22 maja 2015^[11].

Na obszarze parku znajduje się również Spichlerz Opacki (Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku)^[12].

W maju 2016 rozpoczęła się przebudowa trzech kładek dla pieszych, która zakończyła się w lipcu tego samego roku^[13][14].

We wrześniu 2017 rozpoczęła się budowa nowej rotundy Palmiarni^[15][16].

W październiku 2021 poinformowano, że w listopadzie tegoż roku Palma znajdująca się w nowej rotundzie Palmiarni w Parku Oliwskim zostanie wycięta i zastąpiona innymi okazami roślin^[17][18]. Również w październiku tegoż roku Zarząd Dzielnicy Oliwa złożył zawiadomienie do prokuratury w sprawie obumarcia 180–letniego daktylowca w Parku Oliwskim^[19][20]; w listopadzie tegoż roku zawiadomienie w tej sprawie złożył również Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków^[21]. W grudniu 2021 daktylowca wycięto^[22].

Podczas wichury w styczniu 2022 powalonych zostało w Parku kilkanaście drzew^[23].

19 marca 2022 odbyło się uroczyste otwarcie Palmiarni. W wydarzeniu wzięli udział: Prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz wraz z zastępcami Alanem Aleksandrowiczem i Piotrem Grzelakiem^{[24][25][26][27][28][29]}.

Zobacz też

• Archikatedra Oliwska
• Mozartiana
• Palmiarnia Parku Oliwskiego
• Pałac Opatów w Oliwie
• Spichlerz Opacki
• Jan Jerzy Saltzmann

Przypisy

Bibliografia

• Franciszek Mamuszka: Oliwa: Okruchy z dziejów, zabytki. Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. ISBN 83-03-00938-9.
• Maria Szypowska i Andrzej Szypowski: Oliwa: Muzyka wieków. Warszawa: Interpress, 1987. ISBN 83-223-2441-3.

Linki zewnętrzne

• Park Oliwski na stronach Muzeum Narodowego w Gdańsku. muzeum.narodowe.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-18)].

• Zagłębiamy się w historię Parku Oliwskiego. Przeprowadzimy kwerendę archiwaliów

• Park Oliwski zamiera. Rozmowa z prof. Witoldem Burkiewiczem

• Kompetentni inaczej w Dziale Zieleni

• Widok jak z dawnej pocztówki. Do Parku Oliwskiego wróci pomost.