Park Redena w Tarnowskich Górach

Park Redena
w Tarnowskich Górach
Ilustracja
Park Redena w Tarnowskich Górach (kwiecień 2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Tarnowskie Góry

Dzielnica

Śródmieście-Centrum

Adres

ul. Opolska

Powierzchnia

2,8[1] ha

Data założenia

lata 30. XIX wieku

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Park Redena”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Park Redena”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Park Redena”
Ziemia50°27′09,2″N 18°50′31,9″E/50,452556 18,842194

Park Redena[2][3] (w międzywojniu też pol.: Sielanka Redena[4][3]; niem. Redenpark[2]) – zabytkowy (figurujący w gminnej ewidencji zabytków[5]) park założony na Górze Redena w pierwszej połowie XIX wieku, znajdujący się w Tarnowskich Górach, w dzielnicy Śródmieście-Centrum; najstarszy park na obszarze tego miasta[2][3].

Położenie

Park położony jest w centralnej części Tarnowskich Gór, na terenie dzielnicy Śródmieście-Centrum. Ma kształt trójkąta prostokątnego, a jego granice od północy i wschodu tworzy ul. Towarowa, zaś od południowego zachodu – ul. Opolska. W pobliżu parku znajdują się m.in.: koszary 5 Pułku Chemicznego, Osiedle Fazos, Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach oraz Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (PWiK Sp. z o.o) z zabytkową wieżą ciśnień z 1926 oraz szybem „Kaehler”[2][6].

Historia

Przed założeniem

Widok na Górę Redena, ok. 1835

Teren późniejszego Parku Redena, znajdujący się przy dawnym gościńcu z Tarnowskich Gór do Strzybnicy (obecna ul. Opolska) po północnej stronie Góry Redena (o wysokości 319[7] lub 321[8]n.p.m.) już od XVII wieku był miejscem intensywnych prac górniczych[4][3]. Znajdowały się tam m.in. główne szyby starej sztolni „Boże wspomóż” (niem. Der Gotthelf Stollen), drążonej w latach 1652–1695, a następnie porzuconej, której cały przebieg uległ na początku XVIII wieku zawaleniu w wyniku kurzawki[9].

24 sierpnia 1785 dzięki staraniom Friedricha Wilhelma von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, podjęto decyzję o budowie nowej sztolni Gotthelf, prace nad którą rozpoczęto w roku następnym[9]. Roznos wytyczono w dolinie rzeki Stoły w Strzybnicy, w miejscu roznosu starej sztolni, natomiast większość chodnika poprowadzona została nowym szlakiem w kierunku południowo-wschodnim[9]. W marcu 1801 na znajdującym się na terenie późniejszego parku szybie „Friederike” ustawiono 32-calową maszynę ogniową, której zadaniem było napędzanie pomp odwadniających przebiegające pod wzgórzem wyrobiska, by umożliwić przebijanie nowego chodnika również w kierunku północno-zachodnim. 16 czerwca 1803 nastąpiło jego połączenie z drążoną od strony Strzybnicy sztolnią[7].

Dawna kuźnia przy obecnej ul. Opolskiej 73 (2021)

Jeszcze przed ukończeniem sztolni Gotthelf od strony szybu „Friederike” zaczęto drążyć chodnik w kierunku południowo-wschodnim. W 1806 połączył się on z tzw. Podkopem Redena odwadniającym cały obszar Królewskiej Kopalni Fryderyk (niem. Königliche Friedrichsgrube). Z racji wynoszącej 6 m różnicy poziomów między obydwoma korytarzami, na szybie zainstalowano nowoczesną, 60-calową maszynę parową systemu Boultona-Watta pompującą wodę z głębokości ok. 48 m (Podkop Redena) na poziom ok. 42 m (sztolnia Gotthelf)[7][10].

W latach 1810–1811 od szybu „Friederike” poprowadzono wzdłuż obecnej ulicy Opolskiej w kierunku Rynku (z odgałęzieniami do fabryki cementu, na ul. Strzelecką i ul. Górniczą) wodociąg zbudowany z rur żeliwnych o średnicy 2½ cala[11]. Mniej więcej w tym samym okresie wydrążono pobliski szyb „Kaehler” o głębokości 56 m[12]. W 1812 w południowo-wschodniej części terenu powstał budynek cechowni – parterowy, zbudowany na rzucie prostokąta, nakryty naczółkowym dachem – mieszczący również mieszkania dla pracujących tu górników (obecny adres: ul. Opolska 57). Około 1815 na zachód od 60-calowej maszyny (ul. Opolska 73) wzniesiono natomiast budynek kuźni i magazynu z charakterystycznymi blendami[7].

Po śmierci hrabiego von Redena w 1815, dla upamiętnienia tej ważnej dla miasta i regionu postaci, wzgórze, na którym później powstał park, zaczęto nazywać w języku niemieckim Redensberg[7], a istniejące budynki mieszkalne utworzyły osadę zwaną po niemiecku Colonie Redensberg (wzgórze i kolonia w języku polskim: Góra Redena)[13][2].

Po 1834

Góra Redena (Colonie Redensberg) z parkiem i fabryką śrutu (Schrot-Fabrik); 1883

W 1834 ukończono budowę Głębokiej Sztolni „Fryderyk” (Tiefer-Friedrichstollen), nowej sztolni odwadniającej tarnogórskie wyrobiska, w związku z czym urządzenia na Górze Redena przestały być potrzebne kopalni. W kwietniu 1835 wodociągi wraz z szybem „Kaehler” zostały przekazane miastu (jako PWiK funkcjonują do dnia dzisiejszego)[14][13]. Pozostałe istniejące na wzniesieniu budynki (wieża prochowa, płuczki, magazyny rudy, budynki kruszarek, sortownia) zostały z kolei przekształcone w budynki mieszkalne i gospodarcze lub wyburzone[7].

Teren górniczy na Górze Redena uwieczniony został jeszcze po raz ostatni przez nieznanego autora na dnie porcelanowego talerza z ok. 1835, wyprodukowanego przez berlińską Königliche Porzellan-Manufaktur(niem.)[10] lub Krister Porzellan-Manufaktur z Wałbrzycha[7].

Wkrótce obszar pokopalniany na Górze Redena został zakupiony przez mieszczanina Opitza[2] (Opica[4]). Przebudował on dawną cechownię na elegancką podmiejską willę oraz założył prywatny park. Urozmaicony licznymi hałdami i jarami teren pokopalniany obsadzony został lipami drobnolistnymi oraz pojedynczymi kasztanowcami zwyczajnymi, świerkami pospolitymi i jesionami wyniosłymi; z czasem wyrosły tam również robinie akacjowe, brzozy brodawkowate, głogi oraz dzikie bzy czarne, a także podrosty klonów zwyczajnych, dębów szypułkowych i jarzęba pospolitego[2][7][3].

Od 1843 w budynku dawnej kuźni obok parku działała Fabryka Gwoździ i Śrutu (Schrot-Fabrik) należąca do Fabryki Wyrobów Metalowych (Metall-Waaren-Fabrik) E. F. Ohle’s Erben[15][5][16].

Budynek dawnej cechowni a następnie willi na terenie Sielanki Redena (2021)

W 1900 posiadłość na Górze Redena nabył aptekarz Sylwester Jeziołkowski[17]. Od jego spadkobierców kupił ją w 1926 restaurator Wilhelm Paruzel, po czym udostępnił mieszkańcom jako miejsce wycieczkowe znane jako Sielanka Redena[4][2][3]. W miejscu tym swoje festyny organizowały m.in. Liga Morska i Kolonialna oraz Polski Czerwony Krzyż, często koncertowały tam różne orkiestry, istnieje także relacja z 1935 z miejskich obchodów święta Konstytucji 3 maja, których część miała miejsce w Parku Redena[3]. Do 1945 na terenie parku stał upamiętniający hrabiego Redena obelisk[18]. W parku znajdował się również okazały zegar słoneczny, obecnie zniszczony[19].

Po II wojnie światowej park przez pewien czas pozostawał własnością prywatną, jednak w latach 60. XX wieku został wywłaszczony[3]. W latach 70. jego teren uporządkowano i z myślą o mieszkańcach nowo powstającego osiedla przy zakładach Fazos wybudowano kawiarnię, przedszkole oraz jadłodajnię Tarnogórskich Zakładów Gastronomicznych[1][3][20]. Powierzchnia parku zmniejszyła się przez to do 2,8 ha[1][3]. Budynek dawnej willi był wielokrotnie przebudowywany, ale zachował się do czasów współczesnych; przez pewien czas mieściła się w nim restauracja Skarbek[7].

W 1998 park stał się własnością spadkobierców prawowitych właścicieli. Przez dłuższy czas miejsce to było zaśmiecone i zaniedbane, obecnie jest częściowo ogrodzone[21][3][20].

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Tarnowskie Góry location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Tarnowskie Góry, Poland
Ta mapa of Tarnowskie Góry została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Tarnowskie Góry County location map 2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Tarnowskie Góry County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.6412 N
  • S: 50.3183 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.154 E
Green pog.svg
Shiny green button/marker widget.
Tarnowskie Góry Park Redena - d. kuźnia.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dawna kuźnia na terenie Parku Redena w Tarnowskich Górach (ul. Opolska 73)
Col. Redensberg (1883).jpg
Kolonia na Wzgórzu Redena (Col. Redensberg) k. Tarnowskich Gór, 1883 rok
Ansicht der sechzig zölligen Maschine auf dem Stollenreviere der Friedrichsgrube bei Tarnowitz.jpg
Widok 60-calowej maszyny parowej w rewirze sztolniowym Kopalni Fryderyk pod Tarnowskimi Górami - rysunek wykonany ręcznie przez nieznanego twórcę, uwieczniony na dnie porcelanowego talerza z ok. 1835 roku, sygn. KPM (Königliche Porzellan-Manufaktur Berlin)
Tarnowskie Góry Park Redena 02.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Park Redena (tzw. Sielanka Redena) w Tarnowskich Górach
Tarnowskie Góry Park Redena - d. cechownia i willa.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dawna cechownia a następnie willa na terenie Parku Redena w Tarnowskich Górach, obecnie opuszczona restauracja "Skarbek"