Park Redena w Tarnowskich Górach

Park Redena
w Tarnowskich Górach

Park Redena w Tarnowskich Górach (kwiecień 2021)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry
Dzielnica	Śródmieście-Centrum
Adres	ul. Opolska
Powierzchnia	2,8[1] ha
Data założenia	lata 30. XIX wieku
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Park Redena
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Park Redena
Położenie na mapie województwa śląskiego Park Redena
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Park Redena
50°27′09,2″N 18°50′31,9″E/50,452556 18,842194

Park Redena^[2][3] (w międzywojniu też pol.: Sielanka Redena^[4][3]; niem. Redenpark^[2]) – zabytkowy (figurujący w gminnej ewidencji zabytków^[5]) park założony na Górze Redena w pierwszej połowie XIX wieku, znajdujący się w Tarnowskich Górach, w dzielnicy Śródmieście-Centrum; najstarszy park na obszarze tego miasta^[2][3].

Położenie

Park położony jest w centralnej części Tarnowskich Gór, na terenie dzielnicy Śródmieście-Centrum. Ma kształt trójkąta prostokątnego, a jego granice od północy i wschodu tworzy ul. Towarowa, zaś od południowego zachodu – ul. Opolska. W pobliżu parku znajdują się m.in.: koszary 5 Pułku Chemicznego, Osiedle Fazos, Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach oraz Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (PWiK Sp. z o.o) z zabytkową wieżą ciśnień z 1926 oraz szybem „Kaehler”^[2][6].

Historia

Przed założeniem

Widok na Górę Redena, ok. 1835

Teren późniejszego Parku Redena, znajdujący się przy dawnym gościńcu z Tarnowskich Gór do Strzybnicy (obecna ul. Opolska) po północnej stronie Góry Redena (o wysokości 319^[7] lub 321^[8] m n.p.m.) już od XVII wieku był miejscem intensywnych prac górniczych^[4][3]. Znajdowały się tam m.in. główne szyby starej sztolni „Boże wspomóż” (niem. Der Gotthelf Stollen), drążonej w latach 1652–1695, a następnie porzuconej, której cały przebieg uległ na początku XVIII wieku zawaleniu w wyniku kurzawki^[9].

24 sierpnia 1785 dzięki staraniom Friedricha Wilhelma von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, podjęto decyzję o budowie nowej sztolni Gotthelf, prace nad którą rozpoczęto w roku następnym^[9]. Roznos wytyczono w dolinie rzeki Stoły w Strzybnicy, w miejscu roznosu starej sztolni, natomiast większość chodnika poprowadzona została nowym szlakiem w kierunku południowo-wschodnim^[9]. W marcu 1801 na znajdującym się na terenie późniejszego parku szybie „Friederike” ustawiono 32-calową maszynę ogniową, której zadaniem było napędzanie pomp odwadniających przebiegające pod wzgórzem wyrobiska, by umożliwić przebijanie nowego chodnika również w kierunku północno-zachodnim. 16 czerwca 1803 nastąpiło jego połączenie z drążoną od strony Strzybnicy sztolnią^[7].

Dawna kuźnia przy obecnej ul. Opolskiej 73 (2021)

Jeszcze przed ukończeniem sztolni Gotthelf od strony szybu „Friederike” zaczęto drążyć chodnik w kierunku południowo-wschodnim. W 1806 połączył się on z tzw. Podkopem Redena odwadniającym cały obszar Królewskiej Kopalni Fryderyk (niem. Königliche Friedrichsgrube). Z racji wynoszącej 6 m różnicy poziomów między obydwoma korytarzami, na szybie zainstalowano nowoczesną, 60-calową maszynę parową systemu Boultona-Watta pompującą wodę z głębokości ok. 48 m (Podkop Redena) na poziom ok. 42 m (sztolnia Gotthelf)^[7][10].

W latach 1810–1811 od szybu „Friederike” poprowadzono wzdłuż obecnej ulicy Opolskiej w kierunku Rynku (z odgałęzieniami do fabryki cementu, na ul. Strzelecką i ul. Górniczą) wodociąg zbudowany z rur żeliwnych o średnicy 2½ cala^[11]. Mniej więcej w tym samym okresie wydrążono pobliski szyb „Kaehler” o głębokości 56 m^[12]. W 1812 w południowo-wschodniej części terenu powstał budynek cechowni – parterowy, zbudowany na rzucie prostokąta, nakryty naczółkowym dachem – mieszczący również mieszkania dla pracujących tu górników (obecny adres: ul. Opolska 57). Około 1815 na zachód od 60-calowej maszyny (ul. Opolska 73) wzniesiono natomiast budynek kuźni i magazynu z charakterystycznymi blendami^[7].

Po śmierci hrabiego von Redena w 1815, dla upamiętnienia tej ważnej dla miasta i regionu postaci, wzgórze, na którym później powstał park, zaczęto nazywać w języku niemieckim Redensberg^[7], a istniejące budynki mieszkalne utworzyły osadę zwaną po niemiecku Colonie Redensberg (wzgórze i kolonia w języku polskim: Góra Redena)^[13][2].

Po 1834

Góra Redena (Colonie Redensberg) z parkiem i fabryką śrutu (Schrot-Fabrik); 1883

W 1834 ukończono budowę Głębokiej Sztolni „Fryderyk” (Tiefer-Friedrichstollen), nowej sztolni odwadniającej tarnogórskie wyrobiska, w związku z czym urządzenia na Górze Redena przestały być potrzebne kopalni. W kwietniu 1835 wodociągi wraz z szybem „Kaehler” zostały przekazane miastu (jako PWiK funkcjonują do dnia dzisiejszego)^[14][13]. Pozostałe istniejące na wzniesieniu budynki (wieża prochowa, płuczki, magazyny rudy, budynki kruszarek, sortownia) zostały z kolei przekształcone w budynki mieszkalne i gospodarcze lub wyburzone^[7].

Teren górniczy na Górze Redena uwieczniony został jeszcze po raz ostatni przez nieznanego autora na dnie porcelanowego talerza z ok. 1835, wyprodukowanego przez berlińską Königliche Porzellan-Manufaktur(niem.)^[10] lub Krister Porzellan-Manufaktur z Wałbrzycha^[7].

Wkrótce obszar pokopalniany na Górze Redena został zakupiony przez mieszczanina Opitza^[2] (Opica^[4]). Przebudował on dawną cechownię na elegancką podmiejską willę oraz założył prywatny park. Urozmaicony licznymi hałdami i jarami teren pokopalniany obsadzony został lipami drobnolistnymi oraz pojedynczymi kasztanowcami zwyczajnymi, świerkami pospolitymi i jesionami wyniosłymi; z czasem wyrosły tam również robinie akacjowe, brzozy brodawkowate, głogi oraz dzikie bzy czarne, a także podrosty klonów zwyczajnych, dębów szypułkowych i jarzęba pospolitego^[2][7][3].

Od 1843 w budynku dawnej kuźni obok parku działała Fabryka Gwoździ i Śrutu (Schrot-Fabrik) należąca do Fabryki Wyrobów Metalowych (Metall-Waaren-Fabrik) E. F. Ohle’s Erben^[15][5][16].

Budynek dawnej cechowni a następnie willi na terenie Sielanki Redena (2021)

W 1900 posiadłość na Górze Redena nabył aptekarz Sylwester Jeziołkowski^[17]. Od jego spadkobierców kupił ją w 1926 restaurator Wilhelm Paruzel, po czym udostępnił mieszkańcom jako miejsce wycieczkowe znane jako Sielanka Redena^[4][2][3]. W miejscu tym swoje festyny organizowały m.in. Liga Morska i Kolonialna oraz Polski Czerwony Krzyż, często koncertowały tam różne orkiestry, istnieje także relacja z 1935 z miejskich obchodów święta Konstytucji 3 maja, których część miała miejsce w Parku Redena^[3]. Do 1945 na terenie parku stał upamiętniający hrabiego Redena obelisk^[18]. W parku znajdował się również okazały zegar słoneczny, obecnie zniszczony^[19].

Po II wojnie światowej park przez pewien czas pozostawał własnością prywatną, jednak w latach 60. XX wieku został wywłaszczony^[3]. W latach 70. jego teren uporządkowano i z myślą o mieszkańcach nowo powstającego osiedla przy zakładach Fazos wybudowano kawiarnię, przedszkole oraz jadłodajnię Tarnogórskich Zakładów Gastronomicznych^[1][3][20]. Powierzchnia parku zmniejszyła się przez to do 2,8 ha^[1][3]. Budynek dawnej willi był wielokrotnie przebudowywany, ale zachował się do czasów współczesnych; przez pewien czas mieściła się w nim restauracja Skarbek^[7].

W 1998 park stał się własnością spadkobierców prawowitych właścicieli. Przez dłuższy czas miejsce to było zaśmiecone i zaniedbane, obecnie jest częściowo ogrodzone^[21][3][20].

Przypisy

Bibliografia

• AKP (Arkadiusz Kuzio-Podrucki). Fryderyk Wilhelm hrabia von Reden. „Montes Tarnovicensis”. nr 11, 2003-04-20. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). Sprawdź autora:1.
• Mieczysław Filak. Miejsce nie tylko historyczne – Wzgórze Redena. „Montes Tarnovicensis”. nr 81, 2016-09. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-07-25]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Krzysztof Garczarczyk. Zapomniana Sielanka Redena. „Gwarek”. 27/2019, s. 13, 2019-07-07. Wydawnicza Spółdzielnia Pracy „Gwarek Śląski”. ISSN 0209-0368. [dostęp 2021-10-17]. (pol.). 
• Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2021-06-01. [dostęp 2022-11-11]. (pol.).
• Tadeusz B. Hadaś: Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór. Przyroda dawniej i dziś – zieleń urządzona. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Tadeusz B. Hadaś: Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór. Środowisko geograficzno-przyrodnicze – stosunki wodne i ich przeobrażenia. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Rafał Jendruś, Grzegorz Strozik: Ekspertyza geologiczno-górnicza podłoża gruntowego przy ul. Opatowickiej w Tarnowskich Górach. Piekary Śląskie: GeoRock, 2013. [dostęp 2021-04-16].
• Józef Moszny: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763–1918). Życie gospodarcze. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Jarosław Myśliwski: Miasto chce zlikwidować przedszkole. Dariusz Warda protestuje. gwarek.com.pl, 2021-01-25. [dostęp 2021-04-17]. (pol.).
• Przemysław Nadolski: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763–1918). Miasto i jego zabudowa. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Jan Nowak: Kronika Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry: najstarsze dzieje Śląska i ziemi Bytomsko-Tarnogórskiej: dzieje pierwszego górnictwa w Polsce. Tarnowskie Góry: Księgarnia Polska Jana Nowaka, 1927. ISBN 978-83-934107-9-8.
• Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim (stan na 31 grudnia 2020 r.). Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2021-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
• Anna Sopuch. Tarnogórskie zegary – część II. „Montes Tarnovicensis”. nr 40, 2009-10. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-04-16]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Krzysztof Szendzielorz: Zaśmiecony park Redena w Tarnowskich Górach [ZDJĘCIA]. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2013-03-15. [dostęp 2021-04-17]. (pol.).
• Marek Wojcik. Górnicze zabudowania na Wzgórzu Redena (Redensberg). „Montes Tarnovicensis”, s. 8–9, 2017-12. Oficyna „Monos”. ISSN 1640-0216. (pol.).