Park Sanguszków w Tarnowie

Park Sanguszków w Tarnowie

nr rej. A-55 z dnia 19 listopada 1968 r.[1]
Widok na park z ul. Braci Saków
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Tarnów
Dzielnica	Gumniska
Powierzchnia	10,25 ha
Data założenia	XVIII w.
Położenie na mapie Tarnowa Park Sanguszków w Tarnowie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Park Sanguszków w Tarnowie
Położenie na mapie województwa małopolskiego Park Sanguszków w Tarnowie
50°00′21,7″N 21°00′23,7″E/50,006028 21,006583

Park Sanguszków w Tarnowie – park miejski znajdujący się w tarnowskiej dzielnicy Gumniska, założony przez książąt Sanguszków, kiedy byli właścicielami miasta.

Lokalizacja

Park położony jest w dzielnicy Gumniska, w południowo-wschodniej części Tarnowa. Obszar zespołu parkowo-pałacowego Sanguszków obejmuje powierzchnię ok. 37 hektarów^[2], natomiast powierzchnia właściwego parku liczy 10,25 ha^[3]. Park od północy i wschodu ograniczony jest ulicami Braci Saków oraz Sanguszków^[3], natomiast od południa graniczy z potokiem Strusinka^[4].

Charakterystyka

Park Sanguszków jest parkiem krajobrazowo-naturalistycznym o powierzchni 10,25 ha usytuowanym na stokach wzgórza pałacowego^[2][3]. W starodrzewie dominują rodzime gatunki drzew liściastych i iglastych, z domieszką gatunków egzotycznych (m.in. tulipanowce, platany, sosny wejmutki)^[2]. Platan klonolistny rosnący przed pałacem, będący pomnikiem przyrody, jest prawdopodobnie drzewem o największym obwodzie pnia w Tarnowie^[5]. Na południowym stoku, poniżej pałacu, usytuowany jest dwupoziomowy ogród w stylu włoskim, w środku którego znajduje się fontanna^[3]. Południowo-zachodnia część parku ma charakter leśny^[6][7].

Drzewa rozmieszczone są nieregularnie – rosną pojedynczo lub w grupach. W regularnych układach drzew nasadzono: aleję lipową, aleję klonowo lipową i alejkę grabową^[8]. Najczęściej występuje lipa drobnolistna (416 sztuk) oraz grab pospolity (223 sztuki), a także żywotnik zachodni (19 sztuk), świerk pospolity (11 sztuk) i modrzew europejski (8 sztuk)^[8]. W oranżerii przechowywano rośliny egzotyczne, m.in. palmy, oleandry, cykasy, agawy, niektóre latem umieszczano na frontowym gazonie^[8].

Istotnymi elementami ogrodowymi były klomby, występujące pojedynczo na terenie parku, lub w grupie przed ścianą frontową pałacu. Północna część była wzbogacona lustrami wody^[8].

W południowej części parku znajduje się najcieplejsze miejsce w Polsce^{[3][9][10][11]}.

Historia

Początki parku sięgają końca XVIII w., wtedy po południowej stronie pałacu Sanguszków utworzono ogród w stylu barokowo-klasycyzującym. Wincenty Balicki, autor przewodnika po mieście, wspomniał w 1829 o ogrodzie „w smaku holenderskim”^[12]. Prawdopodobnie wtedy, w południowo-zachodniej części parku, utworzono ogród w stylu włoskim^[6][9]. Prawdopodobnie z tego też okresu pochodzi kolista droga podjazdowa i egzotyczne drzewa (platan klonolistny, tulipanowiec amerykański) na północnym zboczu wzgórza gumniskiego^[8]. Pozostałą część parku stanowił park krajobrazowy, o nieregularnej siatce alejek, ze swobodnie rozmieszczonym drzewami, a także zbiornikami wodnymi. Park pierwotnie był ogrodem krajobrazowym w stylu romantycznym, łączącym się z układami założenia barokowego^[6][9]. Tereny parku były wykorzystywane również gospodarczo; po wschodniej stronie pałacowej oficyny mieściły się ogrody użytkowe^[9]. Początkowo przez park dojeżdżano do pałacu od strony wschodniej, z drogi wiodącej na południe (w kierunku Zawady)^[8]. Droga dojazdowa przez park od zachodu pochodzi z późniejszego okresu.

Na początku XX wieku park został zreorganizowany w kierunku naturalistycznym^[8]; zlikwidowano wówczas ogrody warzywne oraz zbudowano inspekty i szklarnie, a także konny tor wyścigowy i stajnie^[6][9]. Powstała również szkółka drzewek ozdobnych i owocowych oraz sady^[9]. W parku pojawiły się też kamienne figury o charakterze sakralnym^[8]. W latach 30. XX wieku wprowadzono zmiany modernistyczne, widoczne w południowym ogrodzie włoskim^[2][9]. W parku usytuowany był wówczas także kort tenisowy oraz kręgielnia^[9]. Ścieżki i drogi dojazdowe wysypane były drobnym żwirem^[8]. Całe założenie parkowo-pałacowe, jako własność prywatna, ogrodzone było około dwumetrowym drewnianym płotem z dwiema bramami wjazdowymi przy portierniach, bramą gospodarczą i furtką prowadzącymi do sadu^[8].

Zmiana systemu politycznego państwa w 1944 spowodowała parcelację, przeprowadzoną w 1947 roku: tereny zespołu pałacowo-parkowego przeszły na własność Skarbu Państwa^[2][9]. Byłe tereny Sanguszków podzielono pomiędzy kilku użytkowników, park wraz z pałacem został przekazany Tarnowskiej Szkole Ogrodniczej (od 1975 Zespól Szkół Ogrodniczo-Rolniczych)^[13][6][9]. Zburzono stajnie oraz częściowo zasypano kanały nawadniające, wskutek czego wyschły parkowe stawy^[9]. W latach 70. XX wieku zlikwidowano również szklarnie^[9]. W 1966, we wschodniej części parku, oddano do użytku internat szkolny^[14]. W 2019 przebudowane budynki byłego już internatu otwarto w nowym charakterze^[15][16][17]. W związku z budową drogi do Rzędzina w latach 70. okrojono od północy park o pas szerokości około 5 m. Również od wschodu zmniejszono park^[8]. W 1974 zasiedlono blok mieszkalny dla 18 rodzin nauczycielskich i pracowniczych^[14]. W latach 80. na niewielkim tarasie ciepłego zbocza założono rozarium^[8].

W listopadzie 1968 roku park wraz z pałacem został wpisany do rejestru zabytków^[1], a w 2003 roku został uznany za park gminny^[3][18].

W 2016 roku w ramach Budżetu Obywatelskiego wyremontowane zostały znajdujące się w parku schody^[19].

W 2018 roku bez wiedzy i zgody konserwatora zabytków wyasfaltowano drogę prowadzącą na południe^[20][21]. W 2020 zrewitalizowano fontannę, położoną w środku ogrodu włoskiego^[3][22][23].

Galeria

• 

  Widok na północną część parku.

• 

  Schody i alejka parku wiodąca ku północnemu wejściu.

• 

  Widok na fontannę i ogród włoski.

• 

  Północna część parku.

• 

  Parkowa fontanna nocą.

• 

  Widok na północno-zachodnią część parku.

• 

  W centrum parku znajduje się budynek pałacowy.

Przypisy