Parkany (Mołdawia)

Parkany

Parcani / Парканы

Ulica w Parkanach, widoczna cerkiew św. Michała Archanioła
Państwo	Naddniestrze /  Mołdawia
Populacja (2000) • liczba ludności	10 556
Kod pocztowy	MD-5722
Położenie na mapie Naddniestrza Parkany
Położenie na mapie Mołdawii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Parkany
46°50′24″N 29°30′59″E/46,840000 29,516389

Parkany^[1][2] (mołd./rum. Parcani, ros. Парканы, bułg. Паркани) – wieś w Mołdawii, faktycznie na terenie kontrolowanym przez nieuznawane międzynarodowo Naddniestrze. Miejscowość liczy ok. 10,5 tys. mieszkańców, z tego zdecydowaną większość stanowią Bułgarzy.

Położenie

Parkany znajdują się na lewym brzegu Dniestru, naprzeciw twierdzy benderskiej i przeprawy przez rzekę^[3]. Miejscowość przecina droga z Bender do Tyraspola, dzieląc wieś na dwie części – Szopy i Gurlancy^[4].

Historia

Powstanie i rozwój wsi

Pierwsza wzmianka o Parkanach pochodzi z 1768^[5]. Wieś powstała jako pomocnicza osada przy twierdzy benderskiej^[6]. Na przełomie XVIII i XIX w. była już całkowicie opuszczona^[5]. Ponowny rozwój miejscowości miał miejsce na początku XIX w. W pierwszej kolejności w 1804 w Parkanach powstała kolonia, do której władze rosyjskie sprowadziły 22 rodziny zajmujące się jedwabnictwem, z Besarabii (okręgu kiszyniowskiego). W dokumentach określono ich jako Mołdawian, co jednak najprawdopodobniej miało sugerować miejsce dotychczasowego zamieszkania, a nie przynależność etniczną, gdyż nazwiska osiedleńców wskazują na pochodzenie ukraińskie^[5]. Parkany rozwinęły się jednak głównie dzięki napływowi ludności bułgarskiej^[7]. Byli to przesiedleńcy z ziem bułgarskich nadal pozostających pod panowaniem tureckim, sprowadzeni przez władze rosyjskie na ziemie między Dniestrem i Prutem przyłączone do Rosji po pokoju bukareszteńskim^[8]. W 1824 w Parkanach żyło 87 rodzin, w tym 14 pochodzenia ukraińskiego. Bułgarzy osiedleni w Parkanach prawdopodobnie pochodzili z południowo-wschodniej Bułgarii. Na podstawie analizy języka, jakim posługiwali się mieszkańcy Parkan oraz spotykanych we wsi nazwisk przypuszcza się również, że część osiedleńców mogła przybyć z terenu obecnej Macedonii lub mieć pochodzenie serbskie^[3]. Dokładny moment utworzenia kolonii w Parkanach nie został jednoznacznie ustalony. XIX-wieczny badacz osadnictwa bułgarskiego w Besarabii Apołłon Skałkowski, na którego pracach opierali się również późniejsi historycy, wskazywał zarówno datę 1804, jak i okres między 1806 a 1811 rokiem. Ukaz cara Aleksandra I o utworzeniu w okolicy Tyraspola kolonii dla uchodźców biegłych w jedwabnictwie pochodzi natomiast w 1808^[5]. Razem z Bułgarami do Parkan przybyło również kilka rodzin pochodzenia mołdawskiego^[9].

Parkany w ZSRR

W okresie międzywojennym Parkany znajdowały się po rosyjskiej, a następnie radzieckiej stronie granicy z Rumunią, przebiegającej na Dniestrze. Należały do Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a następnie, po II wojnie światowej, do Mołdawskiej SRR^[10]. W okresie radzieckim w Parkanach utworzony został kołchoz im. Lenina. We wsi otwarto także szkołę średnią, bibliotekę, klub z salą kinową, pocztę^[7] oraz dom kultury^[4]. Zburzono natomiast wiejską cerkiew i zniszczono prawosławny cmentarz^[11].

Parkany podczas wojny o Naddniestrze i po niej

W 1990, po tym, gdy parlament w Kiszyniowie ogłosił niepodległość Mołdawii, zwolennicy niepodległości Naddniestrza zwołali w Parkanach zjazd deputowanych ludowych, który wydał deklarację o społeczno-gospodarczym rozwoju regionu naddniestrzańskiego, ogłosił go wolną strefą ekonomiczną i ogłosił, iż niezależnie od Kiszyniowa winna nim zarządzać Rada Koordynacyjna na czele z Igorem Smirnowem^[12].

W 2015 w Parkanach powstało prywatne muzeum historii wsi^[13].

Demografia

Na początku XIX w. Parkany były przedostatnią pod względem liczby mieszkańców kolonią bułgarską w guberni chersońskiej. W 1811 w miejscowości żyły 382 osoby obojga płci. W XIX w. liczba rodzin ukraińskich we wsi stopniowo spadała, w 1858 pozostało ich tylko dziesięć, w końcu stulecia – osiem. W 1916 Parkany były trzecią co do wielkości wsią w ujeździe słobodziejskim, mniejszą jedynie od Płoskiego i Słobodziei. Wieś zamieszkiwało w tym roku 2236 mężczyzn i 2815 kobiet. Dalszy wzrostu liczby mieszkańców miał miejsce w XX w. W 1939 odnotowano 7095 mieszkańców Parkan, w 1974 – 11587. Dopiero w ciągu kolejnych piętnastu lat liczba mieszkańców spadła do 10526 osób w 1989^[9].

Według danych z 2000 w Parkanach żyło 10 556 osób^[7], z czego:

• 6648 Bułgarów,
• 1180 Ukraińców,
• 1168 Rosjan,
• 824 Mołdawian,
• 61 Gagauzów,
• 50 Białorusinów,
• 16 Niemców,
• 3 Żydów,
• 93 osoby innej narodowości^[14].

Mieszkańcy w codziennych kontaktach posługują się językiem bułgarskim, powszechna jest również znajomość rosyjskiego, a część młodszego pokolenia włada także językami ukraińskim i mołdawskim (rumuńskim)^[4][13].

Infrastruktura

Przez Parkany przebiega linia trolejbusowa z Tyraspola do Bender^[10].

Pomniki i miejsca pamięci

W Parkanach znajduje się mogiła poległych podczas wojny o Naddniestrze z pomnikiem ich pamięci. Osobnym pomnik poświęcono poległym podczas tego konfliktu saperom. We wsi wzniesiono również pomnik Bohatera Związku Radzieckiego Andrieja Romanienki^[4]. Przed domem kultury w Parkanach znajdują się pomniki Włodzimierza Lenina oraz Wasiła Lewskiego^[4], odsłonięty w 2008^[10]. W XXI w. w parku w pobliżu cerkwi w Parkanach ustawiono ponadto krzyż pamięci mieszkańców wsi-ofiar represji politycznych w XX wieku^[15].

Cerkiew św. Michała Archanioła w Parkanach

Religia

Pierwotnie znajdująca się w Parkanach cerkiew św. Michała Archanioła, jedna z większych świątyń prawosławnych w Besarabii, została zniszczona w 1960^[4][11]. Zniszczono również cmentarz prawosławny we wsi, na terenie którego obecnie znajduje się park szkolny. Miejsce po nekropolii oznaczono kamieniem pamiątkowym, planowana jest budowa kaplicy^[4].

Na miejscu zburzonej cerkwi po upadku ZSRR wzniesiono nową świątynię^[4]. Również nosi ona wezwanie św. Michała Archanioła i funkcjonuje w strukturze dekanatu słobodziejskiego eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego^[16]. Przed cerkwią w 2009 ustawiono pomnik jej patrona^[17].

Przypisy