Parki narodowe w Europie

Parki narodowe w Europie – obszary prawnie chronione jako parki narodowe przez prawo narodowe krajów na terenie Europy.

W Europie powołano kilkaset parków narodowych, w większości odpowiadających kategorii II obszarów chronionych według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody.

Historia

Pierwsze decyzje o objęciu ochroną obiektów przyrodniczych w Europie dyktowane były względami politycznymi w celu umacniania tożsamości narodowej i skupiały się na obiektach o znaczeniu historycznym[1]. W 1836 roku Prusy ustanowiły ochronę skały Drachenfels górującej nad Renem niedaleko Königswinter wraz ze znajdującym się na niej zamkiem[1]. W 1860 roku, niedługo po zakończeniu wojny domowej w 1847 roku i ustanowieniu federacji w 1848 roku, w wyniku kampanii obywatelskiej, Szwajcaria objęła ochroną łąkę Rütli nad jeziorem Czterech Kantonów uznawaną za miejsce narodzin państwowości szwajcarskiej w średniowieczu, zapobiegając budowie prywatnego hotelu[1].

1 marca 1872 roku Stany Zjednoczone utworzyły pierwszy park narodowy na świecie – Park Narodowy Yellowstone, który początkowo postrzegany był jako środek ochrony osobliwości przyrodniczych, lecz z czasem stał się modelem państwowej ochrony przyrody i konserwacji gatunków zagrożonych[1]. W 1898 roku pruski parlamentarzysta Wilhelm Wetekamp (1859–1945) wystąpił do rządu o wsparcie państwa dla ochrony obiektów historii naturalnej i nawiązał do Yellowstone w swojej mowie przed Pruskim Parlamentem[1].

W 1906 roku Prusy utworzyły urząd konserwatora przyrody (niem. Staatliche Stelle für Naturdenkmalpflege in Preußen), na czele którego stanął botanik Hugo Conwentz (1855–1922)[1]. Podobne urzędy powstały w Holandii – nid. Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten (1905), w Szwajcarii – niem. Kommission für die Erhaltung von Naturdenkmälern und prähistorischen Stätten (1906), we Włoszech – wł. Lega Nazionale per la Protezione dei monumenti naturali (1913)[1].

Francja (1906) i Szwecja (1909) wprowadziły prawo ochrony pomników przyrody, przy czym Szwecja uchwaliła jednocześnie prawo o parkach narodowych, wzorując się na amerykańskim modelu o podwójnym celu: ochrony przyrody i użytku publicznego, ustanawiając jednocześnie dziewięć parków na łącznym obszarze 3500 km²[1][2]. Do wybuchu II wojny światowej parki narodowe powstały w 12 państwach europejskich: w Szwecji (od 1909 roku), Francji (1913)[3], Szwajcarii (1914)[4], Hiszpanii (1918)[5], we Włoszech (1922)[6], w Islandii (1930)[7], Polsce (1932)[8], Irlandii (1932)[9], Bułgarii (1934)[10], Rumunii (1935)[11], Finlandii (1938)[12] i Grecji[13].

Największym parkiem jest rosyjski Park Narodowy „Jugyd Wa” mający obszar 18 917 km²[14][a]. W artykule nie uwzględniono parków państw europejskich bądź ich terytoriów zależnych znajdujących się poza granicami fizycznymi kontynentu (dotyczy to Danii, Francji, Hiszpanii, Holandii, krajów Kaukazu, Kazachstanu, Rosji, Turcji oraz byłych kolonii).

Albania

Park Narodowy Shebenik-Jabllanice w Albanii

W Albanii powołano dotąd 15 parków narodowych (stan na rok 2019), w tym jeden o charakterze parku morskiego – Park Narodowy Karaburun-Sazan[16].

Austria

Wysokie Taury w Austrii znajdują się w granicach największego parku narodowego Alp

W Austrii znajduje się sześć parków narodowych (stan na rok 2019)[17]. Pierwszy – i dotąd największy – to Park Narodowy Wysokich Taurów założony w 1981 roku[17]. Opiekę nad parkami sprawuje „Nationalparks Austria”[17].

  1. Park Narodowy Wysokich Taurów (1856 km², 1981);
  2. Jezioro Nezyderskie-Seewinkel (90,6 km², 1993, graniczy z węgierskim PN Fertő-Hanság);
  3. Łęgi Naddunajskie (93 km², 1996);
  4. Alpy Wapienne (208,25 km², 1997);
  5. Dolina Dyi (13,3 km², 2000, graniczy z czeskim PN Podyje);
  6. Gesäuse (110,5 km², 2002).

Belgia

Park Narodowy Hoge Kempen w Belgii

Belgia jest jednym z obszarów najmocniej przekształconych przez człowieka w Europie. Królestwo jest jednym z ostatnich państw kontynentu, które powołało swój park narodowy – Park Narodowy Hoge Kempen ustanowiono dopiero w 2006 roku na obszarze 57 km², po 16 latach starań[18][19]. Wcześniej, w 2001 roku powołano belgijsko-holenderski Park Transgraniczny De Zoom-Kalmthouse Heide mający status zbliżony do parku narodowego[20]. W grudniu 2022 w Walonii powołano dwa nowe parki narodowe: Doliny Semois oraz Między Sambrą i Mozą[21]. W 2023 kolejne trzy parki są planowane na terenie Flandrii[22]. Ponadto w Walonii znajduje się jedenaście „parków przyrodniczych” (fr. parc naturel)[23] a we Flandrii oraz siedemnaście „krajobrazów regionalnych” (hol. Regionale Landschappen)[24].

Białoruś

Brasławska Grupa Jezior leży w granicach najbardziej wysuniętego na północ parku narodowego Białorusi

Pierwszym parkiem narodowym który częściowo znajdował się na obszarze dzisiejszej Białorusi był Białowieski Park Narodowy. Po rozpadzie ZSRR, na terenie niepodległej republiki powołano cztery parki narodowe[b]:

  1. Park Narodowy Puszcza Białowieska (Нацыянальны парк «Белавежская пушча»)
  2. Naroczański Park Narodowy (Нацыянальны парк «Нарачанскі»)
  3. Park Narodowy Jeziora Brasławskie (Нацыянальны парк «Браслаўскія азёры»)
  4. Prypecki Park Narodowy (Нацыянальны парк «Прыпяцкі»)

Bośnia i Hercegowina

Na terenie Bośni i Hercegowiny istnieją trzy parki narodowe, w tym dwa powołane za czasów Jugosławii:

Bułgaria

Malowniczy masyw górski Riła w Bułgarii

Bułgaria była pierwszym bałkańskim krajem, który na swoim terytorium powołał park narodowy[10]. Zainicjowany w 1934 r. Park Narodowy Witosza zmienił jednak w 2000 r. status na park przyrodniczy. Obecnie istnieją trzy parki narodowe (национален парк, l.mn. национални паркове) i jedenaście parków przyrodniczych (природен парк, l.mn. природни паркове), które charakteryzują się nieco niższym statusem ochronnym i obecnością gruntów prywatnych w ich obrębie (stan na rok 2019)[26].

Bułgarskie parki narodowe:

Chorwacja

PN Jeziora Plitwickie jest najsłynniejszym i najczęściej odwiedzanym parkiem narodowym Chorwacji

Pierwsze parki narodowe w granicach Chorwacji zaczęto powoływać niedługo po II wojnie światowej, gdy ta stanowiła część Jugosławii. Obecnie na terenie kraju znajduje się osiem parków narodowych (stan na rok 2019)[30], zajmujących 97 963,16 ha[31].

Czarnogóra

Szczyt Bobotov Kuk w PN Durmitor w Czarnogórze

W Czarnogórze znajduje się pięć parków narodowych (stan na rok 2019), które zajmują 7,7% powierzchni kraju[32]. Najsłynniejszy park narodowy Czarnogóry – Durmitor – znajduje się też na liście światowego dziedzictwa UNESCO[32]. Obszarami zarządza instytucja Nacionalni parkovi Crne Gore[32].

Lista czarnogórskich parków narodowych:

Czechy

Chalupská slať w czeskim PN Szumawa

Pierwszy park narodowy na terenie Czechosłowacji powstał w Tatrach w 1949 r., zaś w granicach dzisiejszej Republiki Czeskiej najstarszym jest powołany w 1963 r. Karkonoski Park Narodowy (Krkonošský národní park). Na terenie Czech istnieją cztery parki narodowe (stan na rok 2019), każdy zarządzany jest osobno przez własną administrację[33].

Dania

Krajobraz duńskiego PN Thy

Na terenie Królestwa Danii znajduje się sześć parków narodowych – pięć w Danii właściwej i jeden na Grenlandii (stan na 2019 rok)[34]. Powołany w 1974 roku Park Narodowy Grenlandii jest największym parkiem narodowym na świecie[35]. Pierwszym parkiem utworzonym na obszarze Danii właściwej był ustanowiony w 2008 roku Park Narodowy Thy[36].

Estonia

Viru Bog w PN Lahemaa, najstarszym w Estonii

Początki ochrony przyrody na terenie Estonii sięgają 1910 roku, kiedy to z prywatnej inicjatywy lokalnego kierownika latarni morskiej Artura Tooma, Ryskie Towarzystwo Odkrywców Przyrody ogłosiło wyspy Vaika (obecnie Park Narodowy Vilsandi) rezerwatem przyrody[37]. Po uzyskaniu niepodległości młode państwo zaczęło tworzyć własny, zintegrowany system obszarów chronionych[37]. Po II wojnie światowej i aneksji przez ZSRR nowe prawo ochrony przyrody powstało w r. 1957 roku. W 1971 roku powołano pierwszy w kraju Park Narodowy Lahemaa[38]. Po odzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991 roku system ochrony przyrody został zreformowany[37]. W 1993 roku utworzono parki narodowe Soomaa i Karula, a rezerwat przyrody Vilsandi został poszerzony i przekształcony w park narodowy[37]. Na terenie Estonii znajduje się 6 parków narodowych (stan na rok 2019)[37].

Finlandia

(c) M. Passinen, CC-BY-SA-3.0
Park Narodowy Repovesi w Finlandii powstał w 2003 r.

Ochrona przyrody na terenie Finlandii ma długą historię[12]. Najstarszy rezerwat przyrody powołano w 1843 roku a Państwowa Administracja Lasów (Metsähallitus), która zajmuje się m.in. obszarami chronionymi powstała w 1859 roku. Z inicjatywą powołania parków narodowych w Finlandii i Szwecji wyszedł szwedzki przyrodnik fińskiego pochodzenia A. E. Nordenskiöld w 1880 roku. Powstały w 1912 roku rezerwat Pyhä-Häkki przekształcono w 1956 roku w park narodowy. Mimo wszystkich podjętych działań dopiero w 1938 roku zainaugurowano pierwszy właściwy park narodowy – Pallas-Ounastunturi. Po II wojnie światowej Finlandia utraciła na rzecz ZSRR większość swoich obszarów chronionych. W Finlandii jest 40 parków narodowych o łącznej powierzchni 10 033 km² (stan na rok 2020)[39].

Francja

Góra Bérarde w Alpach Francuskich jest chroniona (z przerwami) od 1913 roku w ramach parku narodowego

Historia ochrony przyrody we Francji sięga XIX w., kiedy to malarze-pejzażyści ze szkoły z Barbizon wystąpili do Napoleona III Bonaparte o ochronę lasu Fontainebleau przed zaplanowaną wycinką[40]. W 1861 roku na terenie 1097 ha powstał „rezerwat artystyczny” – pierwszy obszar chroniony na terenie Francji[40]. Współczesne francuskie parki narodowe opierają się na prawie z 1960 roku, które zostało znowelizowane w 2006 roku[40].

Na terenie Francji istnieje 11 parków narodowych, z czego trzy znajdują się na obszarze terytoriów zamorskich (stan na rok 2019)[41]. Parki zajmują 60 728 km² – 9,5% terytorium Francji[41].

Grecja

Najwyższy szczyt Olimpu – Mytikas

Historia ochrony przyrody w Grecji sięga okresu międzywojennego, kiedy zaczęto powoływać pierwsze rezerwaty przyrody. W 1938 r. powołano parki narodowe chroniące góry Olimp i Parnas[13]. Współcześnie na terenie Grecji istnieje 15 „parków narodowych” (Εθνικά πάρκα), 2 „morskie parki narodowe” (Εθνικά θαλάσσια πάρκα) i 10 „leśnych parków narodowych” (Εθνικοί δρυμοί)[42]. Wiele parków ma strefę centralną i zewnętrzną[42].

Hiszpania

Park Narodowy Doñana na południu Hiszpanii

Hiszpania jest jednym z pierwszych państw Europy, które powołało parki narodowe. Najstarsze z nich to istniejące od 1918 roku Picos de Europa i Ordesa y Monte perdido, które utworzono na podstawie prawa uchwalonego dwa lata wcześniej[5]. Na terenie Hiszpanii istnieje 15 parków narodowych, w tym 11 w europejskiej części kraju (10 na Półwyspie Iberyjskim i 1 na Balearach) oraz 4 na Wyspach Kanaryjskich (stan na rok 2019)[43]. Cechą charakterystyczną dla tej formy ochrony w Hiszpanii jest udział – częściowy, bądź całkowity – rządów regionów autonomicznych w ich zarządzaniu[44].

Holandia

Dwingelderveld jest jednym z największych wrzosowisk Europy

Holandia jest jednym z najbardziej przekształconych przez człowieka regionów Europy, stąd idea parków narodowych rozwinęła się w tym kraju relatywnie późno. Dwa najstarsze, początkowo nieoficjalne, parki (Veluwezoom i Hoge Veluwe) powstały w latach 30. XX wieku z prywatnej inicjatywy i są zarządzane przez niezależne fundacje wspierane przez państwo. Państwowe parki narodowe zaczęto tworzyć pod koniec lat 80. XX w. – pomiędzy 1989 a 2006 rokiem utworzono ich 18[45], ostatni – Park Narodowy Nieuw Land – powstał w 2018 roku[46]. Na terenie Holandii istnieje 21 parków narodowych (stan na rok 2019)[47][48].

Irlandia

Jeziora w irlandzkim PN Killarney

W Irlandii istnieje sześć parków narodowych (stan na rok 2019)[49]. Pierwszym był utworzony w 1932 roku Parku Narodowego Killarney[9]. Wszystkie parki zarządzane są przez National Parks & Wildlife Service[49].

Islandia

Ófærufoss w Parku Narodowym Vatnajökull

Na terenie Islandii istnieją trzy parki narodowe (stan na rok 2019)[50]. Pierwszy – Park Narodowy Þingvellir – powstał w 1928 roku, kolejny w 2001 roku, a w 2008 roku dwa parki Skaftafell i Jökulsárgljúfur połączono w jeden – Park Narodowy Vatnajökull (drugi pod względem wielkości w Europie)[50].

Litwa

Jezioro w Dzukijskim Parku Narodowym na Litwie

Na terenie Litwy istnieje pięć parków narodowych (stan na rok 2019): najstarszy Auksztocki Park Narodowy powołano w czasach ZSRR w 1974 roku a pozostałe cztery utworzono po uzyskaniu przez Litwę niepodległości w 1990 roku[51].

Łotwa

Na Łotwie znajdują się 4 parki narodowe (stan na rok 2019)[52][53]. Pierwszy park – Park Narodowy „Gauja” – powołano w czasach ZSRR w 1973 roku a pozostałe trzy utworzono po uzyskaniu przez Łotwę niepodległości w 1991 roku[53].

Macedonia Północna

Malo ezero w PN Pelister w Macedonii

W Macedonii Północnej znajdują się trzy parki narodowe: Park Narodowy Pelister, Park Narodowy Mawrowo i Park Narodowy Galiczica (stan na rok 2019)[54].

Malta

Malta jest małym i silnie zurbanizowanym państwem śródziemnomorskim, stąd brakuje dużych przestrzeni naturalnych. Dwa parki noszące miano narodowego (Ta’ Qali oraz Salina[55]) mają charakter rekreacyjny, a nie formy ochrony przyrody. Taki charakter ma jednak powołany Park Przyrody i Historii Majjistral (malt. Park Ta’ Natura U Storja Il-Majjistral)[56], powołany w 2007 r. Jest on zarządzany wspólnie przez trzy fundacje państwowe i pozarządowe[57] (stan na rok 2020).

Mołdawia

Orgiejów Stary w Mołdawii

Pierwszym i jedynym parkiem narodowym Mołdawii jest utworzony w 2013 roku Park Narodowy Orgiejów, który powstał wokół rezerwatu kulturowo-przyrodniczego „Stary Orgiejów” i dwóch rezerwatów przyrody Ţigăneşti i Trebujeni (stan na rok 2019)[58]. Celem parku jest ochrona przyrody i wyjątkowych walorów kulturowo-historycznych przed degradacją oraz promocja ekoturystyki[58].

Niemcy

Blisko 80% powierzchni niemieckich parków narodowych stanowią płytkie wody przybrzeżne

W Niemczech istnieje 16 parków narodowych (stan na rok 2019)[59]. Najstarszy PN Lasu Bawarskiego powstał w 1970 roku[59]. Historia parków narodowych w Niemczech zaczyna się wraz z powołaniem do życia „Stowarzyszenia Parków Ochrony Przyrody” (niem. Verein Naturschutzpark) w 1909 roku, które doprowadziło do powstania pierwszych wielkoobszarowych obszarów chroniononych na terenie Niemiec – rezerwatów przyrody na terenie Pustaci Lüneburskiej w roku 1922[60]. Po II wojnie światowej w RFN rozwinięto koncepcję parków krajobrazowych (Naturparke), jako rozwiązania kompromisowego w związku z brakiem dużych, naturalnych przestrzeni[61]. Dzisiejsze parki narodowe wiążą się z koncepcją „rozwojowych parków narodowych”, tj. terenów które – przy częściowej pomocy człowieka – mają odzyskać charakter naturalny[59]. Większa część obszaru zajmowanego przez niemieckie parki znajduje się na morzu[59].

Norwegia

Park Narodowy Rondane w Norwegii

W Norwegii znajduje się 47 parków narodowych (stan na rok 2019) – 40 na kontynencie i 7 na Svalbardzie[62]. Większość ich obszaru zajmują ekosystemy górskie. Najstarszy z nich – Park Narodowy Rondane – został utworzony w 1962 roku[63].

Polska

Jezioro Kociołek w Wielkopolskim Parku Narodowym

W okresie międzywojennym Polska wprowadziła jeden z ambitniejszych projektów ochrony przyrody, którego efektem było m.in. powołanie najstarszych polskich parków narodowych w 1932 roku (Pienińskiego[8] i Białowieskiego[64]). Na terenie Polski istnieją 23 parki narodowe (stan na rok 2019)[65].

Portugalia

W Portugalii istnieje jeden park narodowy – Park Narodowy Peneda-Gerês utworzony na północy kraju w 1971 roku[66]. Park ma kilka stref ochronnych i jest zamieszkały, a część gruntów stanowi własność prywatna[67].

Rosja

Położony na Uralu Północnym i Subpolarnym Park Narodowy „Jugyd Wa”, największy w Europie

Rosja posiada jedne z największych na świecie obszarów dzikiej przyrody. Jeszcze w czasach Imperium Rosyjskiego rozwinęła się zaproponowana przez rosyjskiego zoologa Grigorija Aleksandrowicza Kożewnikowa koncepcja zapowiedników, określanych czasem mianem „absolutnych rezerwatów przyrody”[68] i mających najwyższą, Ia kategorię według IUCN[69]. Między innymi z tej przyczyny idea parków narodowych dotarła dość późno na wschodnie rubieże Europy. Najstarszym parkiem jest powołany 5 maja 1983 r. Soczijski Park Narodowy. Od tego czasu powołano kolejne 63 parki, istniejące obok 104 zapowiedników i 70 federalnych zakazników (określanych w literaturze zachodniej jako „sanktuaria przyrody”)[69].

Rumunia

Jezioro Bucura w najstarszym rumuńskim i drugim chronologicznie w Karpatach Parku Narodowym Retezat

W Rumunii, podobnie jak w wielu innych krajach, początki ochrony przyrody wiążą się z łowiectwem. Powołany w 1935 r. najstarszy rumuński park narodowy w górach Retezat był wcześniej chroniony jako królewski rezerwat myśliwski[11]. Jest on też najstarszym po Pienińskim Parku Narodowym – parkiem narodowym w Karpatach. Obecnie istnieje w tym państwie 13 parków narodowych, wspieranych siecią 16 parków przyrodniczych i kilkudziesięciu ścisłych rezerwatów przyrody[70]. Ponadto, często jako park narodowy wymienia się Rezerwat Biosfery Delty Dunaju rozpościerający się na obszarze 5800 km², funkcjonujący jednak na niezależnych zasadach[71].

Serbia

Najstarszym parkiem narodowym w granicach obecnej Serbii jest Fruška Gora. Obecnie istnieje pięć takich obszarów chronionych, w tym jeden w granicach Kosowa[72].

Parki Narodowe w Serbii:

Słowacja

Szczyt Dziumbier w Niżnych Tatrach jest najwyższy w Karpatach Zachodnich poza Tatrami właściwymi

Tatrzański Park Narodowy powołany w 1949 r. jest najstarszym w granicach Słowacji, a także byłej Czechosłowacji[73]. Obecnie istnieje dziewięć parków narodowych w granicach tej republiki[74].

Słowenia

Triglav, najwyższy szczyt i symbol Słowenii

Na terenie Słowenii powołano w 1961 r. dotąd jedyny park narodowy, chroniący obszar najwyższej góry i symbolu kraju – Triglav. Jego powołanie postulowano już przed I wojną światową, a w 1924 r. powstał Park ochrony Alp (Alpski varstveni park), będący zalążkiem późniejszego Parku Narodowego Triglav[75].

Szwajcaria

Szwajcarski Park Narodowy jest najstarszym do dziś istniejącym parkiem w Alpach

Na terenie Konfederacji powołano tylko jeden Szwajcarski Park Narodowy w 1914 roku[4]. Tym samym szwajcarski projekt parku narodowego jest trzecim chronologicznie w Europie. Szwajcarski Park Narodowy posiada najwyższą kategorię I IUCN, co powoduje, że jest jednym z najściślej chronionych obszarów w Europie. Znajduje się on w kantonie Gryzonii i ma kontynuację po włoskiej stronie granicy.

Szwecja

Delta Laitaure w szwedzkim Parku Narodowym Sarek

Ideę powołania parków narodowych na terenie Szwecji wysunął szwedzki przyrodnik fińskiego pochodzenia A. E. Nordenskiöld w 1880 r. Ideę udało się zrealizować w 1909 roku, jako pierwszemu państwu w Europie, kiedy powstało dziewięć takich obszarów. Większość powstała po 1982 roku. Według przyjętego w 2008 roku docelowo sieć parków ma chronić wszystkie reprezentatywne ekosystemy kraju, a one same mają zostać dostosowane do standardów międzynarodowych[2]. Parkami zarządza Szwedzka Agencja Ochrony Środowiska (Naturvårdsverket). W przeciwieństwie do większości państw szwedzkie parki narodowe nie mają dolnego ograniczenia rozmiaru, stąd najmniejszy z nich Dalby Söderskogs nationalpark ma jedynie 36 ha powierzchni[76]. Największe zaś obejmują blisko 2000 km² terenów chronionych. Istniejące 29 parków ma około 7000 km², jednak planowane jest powiększenie obszaru niektórych z nich, a kolejne 12 jest planowanych[2].

Turcja

Na terenie Turcji począwszy od 1958 roku powołano 44 parki narodowe (stan na rok 2020)[77], z czego trzy w jej europejskiej części:

  • Historyczny Park Narodowy Çanakkale – Gelibolu (Gallipoli) (Çanakkale-Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı, założony w 1973 roku, obszar 330 km²), powołany w miejscu jednej z największych bitew I wojny światowej[78];
  • Park Narodowy Jeziora Gala (Gala Gölü Millî Parkı, 2005 roku, 60,9 km²)[79];
  • Park Lasu İğneada Longoz (İğneada Longoz Ormanları Millî Parkı, 2007 roku, 31,6 km²)[80].

Ukraina

Howerla w Karpackim Parku Narodowym, najstarszym na Ukrainie

Na Ukrainie trzy najstarsze parki narodowe powstały w latach 80. XX w., w czasach ZSRR. Według strony Funduszu Ochrony Przyrody (ukr. Природно-заповідний фонд), na Ukrainie jest 35 parków narodowych (stan na 2018 rok)[81].

Węgry

Puszta Hortobágyi na wschodzie Węgier

Najstarszy park narodowy Węgier powstał w 1972 roku chroniąc cenne przyrodniczo fragmenty puszty wokół miasta Hortobágy. Obecnie istnieje 10 parków narodowych w granicach naddunajskiego państwa[82][83].

Wielka Brytania

Brytyjski Park Narodowy Lake District (pol. Dystrykt Jezior) zlokalizowany w północnej Anglii w hrabstwie Kumbria

Parki narodowe w Wielkiej Brytanii powstały w oparciu o Ustawę o Parkach Narodowych i Dostępie do Wsi uchwaloną w 1949 roku (ang. National Parks and Access to the Countryside Act 1949) oraz w przypadku Szkocji o Ustawę o Parkach Narodowych z 2000 r. (National Parks Act 2000). W przeciwieństwie do innych krajów brytyjskie parki są zamieszkałe, składają się w większości z gruntów prywatnych. Wraz z niemieckim programem parków krajobrazowych (Naturparke) były one prekursorem analogicznych form ochrony w innych krajach (w tym w Polsce)[84].

Włochy

Parki narodowe w granicach Włoch powstają od 1922 r. Najstarszy z nich – Park Narodowy Gran Paradiso – powstał w miejscu rezerwatu łowieckiego istniejącego od 1856 r. Przed II wojną światową powołano jeszcze trzy podobne obszary chronione. Do końca lat 80. XX w. istniało w kraju łącznie jedynie pięć parków. Od 1989 roku powołano kolejne 20 – obecnie (stan na 2020 roku) jest ich 25[85]. Dwa z nich – Gran Paradiso i Stelvio – mają swoje odpowiedniki po stronie Francji i Szwajcarii.

Uwagi

  1. ↑ Strona parku podaje 1894 km²[15].
  2. ↑ Strona o Białorusi prowadzona przez Białoruską Agencję Telegraficzną (BiełTA) do parków narodowych zalicza również Berezyński Rezerwat Biosfery[25].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h Patrick Kupper: Translating Yellowstone. W: Bernhard Gissibl, Sabine Höhler, Patrick Kupper: Civilizing Nature: National Parks in Global Historical Perspective. Berghahn Books, 2012, s. 123–139. ISBN 978-0-85745-527-7. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  2. ↑ a b c The Swedish Environmental Protection Agency: History. [w:] sverigesnationalparker.se [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  3. ↑ J. Florent. LE PROJET DU PARC NATIONAL DES ÉCRINS. „Les Parcs nationaux français”, 1971. (fr.). 
  4. ↑ a b Pro Natura: Engagement pour la nature: nos succès. [w:] www.pronatura.ch [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (fr.).
  5. ↑ a b Ministerio de Agricultura y Pesca, Alimentación y Medio Ambiente: Historia de la Red de Parques Nacionales. [dostęp 2020-04-05]. (hiszp.).
  6. ↑ PARCO NAZIONALE GRAN PARADISO: Conoscere il Parco – Timeline. [w:] pngp.it [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (wł.).
  7. ↑ Thingvellir National Park: National park history. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  8. ↑ a b Historia utworzenia PPN. Pieniński Park Narodowy. [dostęp 2020-04-05].
  9. ↑ a b Killarney National Park: History. [w:] www.killarneynationalpark.ie [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  10. ↑ a b Природен парк Витоша: История. [w:] park-vitosha.org [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (bułg.).
  11. ↑ a b Retezat National Park: History and Land Use. [w:] www.retezat.ro [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-04)]. (ang.).
  12. ↑ a b Metsähallitus: History of the Finnish National Parks. [w:] www.nationalparks.fi/ [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-28)]. (ang.).
  13. ↑ a b Parnitha National Park: National Parks. [w:] /www.parnitha-np.gr [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  14. ↑ ПОСТАНОВЛЕНИЕ Правительства РФ от 23.04.1994 N 377 „О СОЗДАНИИ В РЕСПУБЛИКЕ КОМИ НАЦИОНАЛЬНОГО ПРИРОДНОГО ПАРКА „ЮГЫД ВА” ФЕДЕРАЛЬНОЙ СЛУЖБЫ ЛЕСНОГО ХОЗЯЙСТВА РОССИИ”. [dostęp 2020-04-05]. (ros.).
  15. ↑ Yugd va National Park: About us. [w:] english.yugyd-va.ru [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  16. ↑ Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura: Park kombëtar. [w:] akzm.gov.al [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (alb.).
  17. ↑ a b c Nationalparks Austria: General information. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  18. ↑ Natinaal Park Hoge Kempen: History. [w:] ww.rlkm.be [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  19. ↑ Agentschap voor Natuur en Bos (ANB): Nationaal Park Hoge Kempen. [w:] www.natuurenbos.be [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (niderl.).
  20. ↑ Grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide: Grenzen trekken. [w:] www.grensparkzk.be [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-13)]. (niderl.).
  21. ↑ [Plan de Relance] Les deux parcs nationaux wallons sont connus, Wallonie [dostęp 2023-01-12] (fr.).
  22. ↑ Notre Nature, Qui sont les candidats flamands au titre de parc national ?, Notre Nature [dostęp 2023-01-12] (fr.).
  23. ↑ Fédération des Parcs naturels de Wallonie: Les Parcs naturels. [w:] www.parcsnaturelsdewallonie.be [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (fr.).
  24. ↑ Regionale Landschappen: Regionale Landschappen: jouw landschap. [w:] www.regionalelandschappen.be [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (niderl.).
  25. ↑ BelTA News Agency: Belarus natural history and wildlife. [w:] www.belarus.by [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  26. ↑ Executive Environment Agency: Register of protected areas in Bulgaria. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  27. ↑ Rejestr obszarów chronionych Bułgarii: Piryn.
  28. ↑ Rejestr obszarów chronionych Bułgarii: Riła.
  29. ↑ Rejestr obszarów chronionych Bułgarii: Bałkan Środkowy.
  30. ↑ The Ministry of Environment and Energy & UNDP Croatia: Parks of Croatia. [w:] parkovihrvatske.hr/ [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  31. ↑ Protected areas of nature, 2018. W: Croatian Bureau of Statistics: 2019 Statistical Information. Zagreb: 2019, s. 87.
  32. ↑ a b c NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE. [dostęp 2020-04-05]. (serb.-chorw.).
  33. ↑ Agencja Ochrony Przyrody i Krajobrazu Republiki Czeskiej: Ochrona terenowa. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-19)]. (pol.).
  34. ↑ Miljøstyrelsen: Danmarks Nationalparker. [dostęp 2020-04-05]. (duń.).
  35. ↑ The National Park. [w:] Visit Greenland [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  36. ↑ Thy National Park Denmark’s Greatest Wilderness. [w:] eng.nationalparkthy.dk [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  37. ↑ a b c d e Historical overview of protected areas. [w:] Environmental Board of Republic of Estonia [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-20)]. (ang.).
  38. ↑ Lahemaa National Park. [w:] Environmental Board of Republic of Estonia [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-20)]. (ang.).
  39. ↑ Metsähallitus: Number and Size of Protected Areas Managed by Metsähallitus. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)]. (ang.).
  40. ↑ a b c L’histoire des parcs nationaux de France. [w:] parcsnationaux.fr [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (fr.).
  41. ↑ a b Les 11 parcs nationaux. Fiche d’identité. [dostęp 2020-04-05]. (fr.).
  42. ↑ a b Greece. [w:] www.protectedplanet.net [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  43. ↑ National Parks. [w:] www.spain.info [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  44. ↑ Ley 5/2007 de la Red de Parques Nacionales. [w:] www.magrama.gob.es [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (hiszp.).
  45. ↑ National Parks (NP). [w:] www.nationaalpark.nl/ [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  46. ↑ Nieuw Land in Netherlands. [w:] www.protectedplanet.net [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  47. ↑ Netherlands, Europe. [w:] www.protectedplanet.net [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  48. ↑ Het verhaal van de Nederlandse natuur. [w:] www.nationaalpark.nl [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (niderl.).
  49. ↑ a b National Parks & Wildlife Service: National Parks in Ireland. [w:] www.npws.ie [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  50. ↑ a b The Environment Agency of Iceland: National Parks. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  51. ↑ STATE SERVICE FOR PROTECTED AREAS under the Ministry of Environment: National parks. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  52. ↑ The Nature Conservation Agency (Dabas aizsardzības pārvalde): Protected areas. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-17)]. (ang.).
  53. ↑ a b Investment and Development Agency of Latvia (LIAA): National Parks of Latvia. [w:] latvia.travel [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  54. ↑ National Parks. [w:] www.exploringmacedonia.com [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  55. ↑ PARKS Malta Home, tourism.gov.mt [dostęp 2020-08-10] (ang.).
  56. ↑ Majjistral, mt.majjistral.org [dostęp 2020-08-10] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-28].
  57. ↑ Majjistral, About Us, mt.majjistral.org [dostęp 2020-08-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-07].
  58. ↑ a b Parcul Național Orhei. [w:] www.undp.org [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (rum.).
  59. ↑ a b c d Bundesamt für Naturschutz: Nationalparke in Deutschland. [w:] www.bfn.de [on-line]. 2019. [dostęp 2020-04-05]. (niem.).
  60. ↑ Die Naturparkgeschichte – lang und bewegt – Zeitlesite. [w:] naturpark-lueneburger-heide.de [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (niem.).
  61. ↑ Geschichte der Naturparkbewegung. [w:] www.naturparke.de [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (niem.).
  62. ↑ Norges natsjonalparken. [w:] www.miljodirektoratet.no [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (norw.).
  63. ↑ Nasjonalparkriket Rondane National Park. [w:] www.nasjonalparkriket.no [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  64. ↑ Białowieski Park Narodowy. [dostęp 2020-04-05].
  65. ↑ Parki Narodowe w liczbach. [w:] www.parkinarodowe.edu.pl [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (pol.).
  66. ↑ Peneda-Gerês in Portugal. [w:] www.protectedplanet.net [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  67. ↑ Instituto da Conservação da Natureza e das Florestas: Parque Nacional da Peneda-Gerês, Classificação – Caracterização. [w:] www2.icnf.pt/ [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (port.).
  68. ↑ Krzysztof Wojciechowski. Ochrona absolutna – przyszłość ochrony przyrody. „Miesięcznik Dzikie Życie”, s. 241–242, lipiec i sierpień 2014. 7–8. [dostęp 2020-04-05]. (pol.). 
  69. ↑ a b Vladimir Krever, Mikhail Stishov, Irina Onufrenya: National protected areas of the Russian Federation: GAP analysis and perspective framework. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  70. ↑ Romania, Europe. [w:] www.protectedplanet.net [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  71. ↑ Zones fonctionnelles. [w:] www.ddbra.ro [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-19)]. (fr.).
  72. ↑ Institute for Nature Conservation of Serbia: National Park. [w:] www.zzps.rs [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  73. ↑ Tatranský národný park: Sprievodca pre Tatranský národný park. [dostęp 2020-04-05]. (słow.).
  74. ↑ Slovakia, Europe. [w:] www.protectedplanet.net [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  75. ↑ Triglav National Park: About the park. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  76. ↑ Discover Sweden’s national parks. [w:] www.swedishepa.se [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-19)]. (ang.).
  77. ↑ REPUBLIC OF TURKEY MINISTRY OF AGRICULTURE AND FORESTRY GENERAL DIRECTORATE OF NATURE CONSERVATION AND NATIONAL PARKS: strona oficjalna. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  78. ↑ Gelibolu (Gallipoli) Peninsula Historical National Park. [w:] nationalparksofturkey.com [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  79. ↑ Gala Gölü Milli Parkı. [w:] www.parklarimiz.com [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (tur.).
  80. ↑ İĞNEADA LONGOZ ORMANLARI MİLLİ PARKI. [w:] kirklareli.ormansu.gov.tr [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (tur.).
  81. ↑ pzf.menr.gov.ua: Система природоохоронних територій. [dostęp 2020-04-05]. (ukr.).
  82. ↑ Magyar Nemzeti Parkok. [w:] magyarnemzetiparkok.hu [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (węg.).
  83. ↑ National Parks Hungary – Pure Nature. [w:] national-park.hungaryguide.info [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (ang.).
  84. ↑ Walery Goetel: Rozwój idei parków narodowych. 1959. [dostęp 2020-04-05]. (pol.).
  85. ↑ 25 Parchi Nazionali. [w:] www.parks.it [on-line]. [dostęp 2020-04-05]. (wł.).
Parki narodowe w Europie

Media użyte na tej stronie

Nørre Vorupør Coast 2012-11-18.jpg
Autor: Slaunger, Licencja: CC BY-SA 3.0
North Sea coastline at Nørre Vorupør, Denmark.
Rondane National Park.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ežeras Mekšrinis.JPG
Mekšrinis, Dzūkijos NP, Varėnos raj.
Jezero Bucura a Custura Bucurei.jpg
Autor: Dezidor, Licencja: CC BY 3.0
Jezero Bucura a Custura Bucurei
Lakes in Killarney National Park.jpg
Autor: Barbara Walsh, Licencja: CC BY 2.0
Lakes in Killarney National Park
Bliznaka rila lake.jpg
Autor: Klearchos Kapoutsis from Paleo Faliro, Greece., Licencja: CC BY 2.0
"The Twins" lake, one of the seven Rila lakes in Bulgaria.
Towards Jabllanice Mountain.jpg
Autor: Spyenson, Licencja: CC BY-SA 3.0
Towards Jabllanice Mountain in the Shebenik Jabllanice National Park, from Mirake Mountain
Durmitor - Bobotov kuk.jpg
Autor:
Viktorie královská - květ.JPG This image is a work by Mercy.

When reusing, please credit me as: Mercy from Wikimedia Commons.

UserIconMail.svg I would appreciate being notified if you use my work outside Wikimedia.

Do not copy this image illegally by ignoring the terms of the license below, as it is not in the public domain. If you would like special permission to use, license, or purchase the image please contact me to negotiate terms.

More of my work can be found in my personal gallery.

, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bobotov kuk (2527 m), Durmitor mountains, Montenegro
Hortobágyi pusztaság.jpg
Autor: Lily15, Licencja: CC BY-SA 3.0
a hortobágyi puszta a Szálka-halmi kilátóból
Ofaerufoss-Vatnajokull National Park.JPG
Autor: Gummao, Licencja: CC BY-SA 3.0
The waterfall Ófærufoss is located in the volcanic fissure Eldgjá.
TriglavSnow2007.jpg
Autor: Ai@ce, Licencja: CC BY 2.0
Triglav, Slovenia.
Chalupska-slat.jpg
Autor: Oligoplectrum, Licencja: CC-BY-SA-3.0
typical photo of "Chalupská slať" (deutsch: Großer Königsfilz) with trees on an island
Hoverla1.JPG
(c) Grb at cs.wikipedia, CC-BY-SA-3.0
Hoverla mountain, 2007-07-28
Mytikas peak 02.jpg
Autor: Stolbovsky, Licencja: CC BY-SA 3.0
Самая высокая вершина Олимпа Митикас (2917 м). Вид с вершины Скала.
Sanlucar barrameda marisma2.jpg
Guadalquivir Marshes (Las Marismas del Guadalquivir) in Spain
Macun.jpg
Lais da Macun, von Süden
13-09-29-nordfriesisches-wattenmeer-RalfR-20.jpg
Autor: Ralf Roletschek , Licencja: CC BY-SA 3.0
Fotoflug über das nordfriesische Wattenmeer
Plitvice Lakes National park.jpg
Autor: Bfoto.ru, Licencja: CC BY-SA 3.0
Plitvice Lakes National Park.
Ďumbier1.JPG
Autor: Pudelek (Marcin Szala), Licencja: CC BY-SA 3.0
Ďumbier - the highest mountain in Low Tatras. View from mount Krúpova hoľa
Malo ezero, Pelister izgrejsonce.jpg
Autor: MartinDimitrievski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Malo ezero, Pelister izgrejsonce
Westmorland cairn Great Gable.jpg
Autor: Doug Sim, Licencja: CC BY-SA 4.0
The view from the cairn put up by the Westmorland Brothers to the SW of the summit of Great Gable - "The finest view in the district".
Viru bog 0057.jpg
Autor: Jüri T, Licencja: CC BY 2.0
Bog lake in Viru raba, Estonia
Strusta - Majak - Brasłauski rajon - 6.jpg
Autor: zedlik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Strusta Lake. View from Majak hill. Brasłau district, Viciebsk province, Belarus.
Repoveden Kansallispuisto Kesayonauringossa.jpg
(c) M. Passinen, CC-BY-SA-3.0
Repovesi National Park in early morning summer sun, in Kouvola, Finland
HogeKempen5093.jpg
Autor: David Edgar, Licencja: CC BY-SA 3.0
Heathland in the Hoge Kempen National Park
Delta in Rapadalen.jpg
Autor: setre, Licencja: CC BY 2.0
Photo taken from the summit of Skierfe. Lappland, Sweden.
Delta
Jezioro Kociołek.jpg
Autor: Nostrix, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jezioro Kociołek w Wielkopolskim Parku Narodowym
Grande Aiguille de la Bérarde et Vallon des Étages.jpg
Autor: Frédéric Bunoz, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Au soleil de gauche à droite :

- Grande Aiguille de la Bérarde - Cime de l'Encoula - Cime de Clot Chatel - Pointe du Vallon des Étages

Le couloir N de la Grande Aiguille de la Bérarde, ainsi que ses arêtes NW et NE sont bien visibles.

Photo prise depuis l'Aiguille Centrale du Soreiller à 19h10.