Parlament
Ten artykuł od 2015-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |

państwa z parlamentami dwuizbowymi
państwa z parlamentami jednoizbowymi
jednoizbowy parlament z ciałem doradczym
brak parlamentu (wyłącznie w Arabii Saudyjskiej i w Watykanie)

Parlament – w państwach o demokratycznych systemach władzy, najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej.
Parlament – w myśl monteskiuszowskiej teorii podziału władzy – jest jednym z trzech pionów władzy państwowej i w żaden sposób nie jest ważniejszy od dwóch pozostałych. W systemach parlamentarno-gabinetowych (np. Polska) parlament jest najwyższym organem władzy państwowej. Z kolei w państwach realnego socjalizmu, parlamenty w mniejszym lub większym zakresie były kontrolowane przez partie komunistyczne.
Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem z monarchii przez monarchię konstytucyjną do parlamentarnej zauważany był wzrost roli parlamentu. Jednak w pierwszej połowie XX wieku dostrzegane jest osłabianie organu przedstawicielskiego na rzecz władzy wykonawczej.
W większości rozwiniętych krajów zachodnich funkcjonują parlamenty dwuizbowe (bikameralizm). Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) występują, np. w Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii czy Szwecji. W dwuizbowym parlamencie występuje izba pierwsza (bardziej popularna nazwa to izba niższa) oraz izba druga (wyższa); w Wielkiej Brytanii Izba Gmin i Izba Lordów, w Stanach Zjednoczonych to Izba Reprezentantów i Senat. Kompetencje obu izb w różnych krajach są odmienne. Na ogół jednak, izby drugie mają mniejsze kompetencje (wśród współczesnych państw demokratycznych tylko we Włoszech i Szwajcarii obie izby mają takie same kompetencje). Izby pierwsze pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich. Najczęściej ordynacja wyborcza do izby drugiej odznacza się podwyższonym cenzusem wyborczym.
Izby drugie (choć często z mniejszymi uprawnieniami) nazywa się wyższymi. Określenie te zawdzięczają tradycji historycznej. Odnoszą się one bowiem do istniejących jeszcze w średniowieczu rad królewskich. Zasiadali w niej mianowani hierarchowie kościelni i wyżsi urzędnicy państwowi, a więc osoby pochodzące z arystokratycznych rodzin.
Kadencja
Parlamentarzyści pełnią swoje funkcje przez określony czas zwany kadencją. W zależności od krajów i izby długość ta może się wahać od dwóch (amerykańska Izba Reprezentantów) do siedmiu lat w przypadku senatu francuskiego. Najczęściej izba niższa ma krótszą kadencję od izby wyższej (w przypadku izby niższej najczęściej spotykana długość to cztery lata, a w przypadku izby wyższej – sześć lat), choć długości te mogą być równe (np. Polska czy Włochy). W niektórych krajach dopuszcza się skrócenie kadencji (np. w Polsce). W niektórych państwach (Francja, Japonia czy Stany Zjednoczone) izba druga jest odnawiana nie w całości, a tylko częściowo; ma to zabezpieczyć stabilność zmieniających się nastrojów politycznych w społeczeństwie. Pojęcie kadencji nie funkcjonuje w dosłownym jego znaczeniu w brytyjskiej Izbie Lordów, w której mandat był przypisany do rodziny arystokratycznej i dziedziczony, a obecnie jest otrzymywany dożywotnio.
Parlamentarzyści
Liczba członków parlamentu waha się w zależności od wielkości państwa i tradycji od kilkudziesięciu (25-osobowy Landtag w Liechtensteinie) do nawet kilku tysięcy (2980-osobowe Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych w ChRL). Wielkość parlamentu z reguły jest określona przez konstytucje, choć i tu zdarzają się wyjątki (np. amerykański Kongres). Izby niższe parlamentów są liczniejsze od izb wyższych.
Funkcje parlamentu
Parlament spełnia cztery funkcje: ustrojodawczą (zmiana ustroju), ustawodawczą (prawo, ustawy), kreacyjną i kontrolną.
- Funkcja ustrojodawcza – dzięki tej funkcji parlament ma prawo uchwalić konstytucję lub wprowadzić do niej zmiany.
- Funkcja ustawodawcza – na jej mocy, parlament ma prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w danym państwie.
- Funkcja kreacyjna – polega na powoływaniu członków, którzy wchodzą w skład organów państwowych. W Polsce Sejm wyznacza członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wskazuje kandydata (za zgodą Senatu) na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.
- Funkcja kontrolna – polega na sprawowaniu kontroli nad rządem (w Polsce przysługuje tylko Sejmowi).
Zobacz też
- parlamenty świata
- Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
- interpelacja poselska
- Rada Regencyjna
- rada gminy (miasta)
Bibliografia
- K.A. Wojtaszczyk, Państwo współczesne, [w:] Społeczeństwo i polityka..., s. 233-251.
Media użyte na tej stronie
Autor: Tkgd2007, Licencja: CC-BY-SA-3.0
A new incarnation of Image:Question_book-3.svg, which was uploaded by user AzaToth. This file is available on the English version of Wikipedia under the filename en:Image:Question book-new.svg
Autor:
- Unibicameral_Map.png: Aris Katsaris
- BlankMap-World6.svg: en:User:Canuckguy SkyBonTalkContributions
- derivative work: ҉ Cerveaugenie
Map of the legislative organizations of the countries of the world, originally by Aris Katsaris. Note: This only shows national legislatures, federations with sublegislatures are not required to have sublegislatures on the same model as their country: The United States has a bicameral legislature, the State of Nebraska has a unicameral legislature. Similarly, although Canada has a bicameral legislature, all of its provinces and territories have unicameral legislatures. Note: Any official "legislature", including unelected and powerlessly limited ones, are counted. Countries without a functioning legislature, such as countries governed by a military junta, are coloured black.
(c)
Zgromadzenie posłów i senatorów z okazji 10. rocznicy zaprzysiężenia Lecha Kaczyńskiego na prezydenta
The Wikimedia Commons logo, SVG version.
(c) Wikimedia Foundation, CC BY-SA 3.0
The logo for the Polish language Wiktionary without "Wolny, wielojęzyczny Wikisłownik" ("Free, multilingual, Wiktionary")
.