Parlerowie

(c) Beckstet, CC-BY-SA-3.0

Heinrich Parler: kościół Św. Krzyża w Schwäbisch Gmünd

(c) I, PetrusSilesius, CC BY 2.5

Piotr Parler: wnętrze prezbiterium katedry Św. Wita w Pradze

Piotr Parler: kościół św. Bartłomieja w Kolínie

Johannes z Gmünd: fragment elewacji zewnętrznej katedry we Fryburgu Bryzgowijskim

Heinrich Behaim: Schöner Brunnen w Norymberdze

Heinrich von Gmünd: Popiersie młodej kobiety ze znakiem rodu Parlerów, ok. 1390 r. Kolonia, Museum Schnütgen

Parler – nazwisko rodziny średniowiecznych niemieckich kamieniarzy, rzeźbiarzy i muratorów, pochodzącej ze Schwäbisch Gmünd.

Nazwisko, a pierwotnie przydomek, pochodzi od nazwy zawodu parlier (we współczesnym niemieckim Polier) – czyli majster budowlany^[1]. Nie używali go jednak wszyscy członkowie rodziny, ale zapewne wszyscy posługiwali się tym samym znakiem kamieniarskim. Działalność członków rodziny jest notowana od połowy XIV wieku. W XIV wieku Parlerowie stworzyli wiele ważnych dzieł gotyckiej sztuki i architektury, która wywarła znaczący wpływ na innych twórców. Najbardziej zasłużonymi członkami rodziny byli Peter Parler i Wenzel (Wacław) Parler.

Ród Parlerów

• Heinrich Parler, Henryk I (działający od lat 30. XIV do 1371) – pierwszy z Parlerów, główny budowniczy magister operis kościoła św. Krzyża w Schwäbisch Gmünd^[1], prawdopodobnie działał on również w Ulm, gdzie rozpoczęto budowę tamtejszej kolegiaty.

Gałąź praska

• Peter Parler, zw. "z Gmünd" (ur. ok. 1333, zm. 1399) – syn Henryka Parlera^[1], budowniczy m.in. katedry św. Wita w Pradze, prezbiterium kościoła św. Bartłomieja w Kolínie, Mostu Karola i rzeźbiarz, autor m.in. nagrobków Przemyślidów oraz cyklu portretów w tryforium praskiej katedry. Znalazły się tam portrety m.in. Karola IV, jego czterech małżonek, syna i cesarza Wacława IV, arcybiskupów praskich, portrety Mateusza z Arras, oraz autoportret Parlera.
• Michael Parler, Michael I (działający ok. 1359-1383) – syn Henryka, kamieniarz w Pradze i Zlatej Korunie.
• Wenzel Parler (ur. ok. 1360, zm. 1404) – syn Petera, budowniczy w Pradze i Wiedniu.
• Johannes Parler – syn Petera^[1], budowniczy katedry Św. Wita w Pradze, oraz współtwórca (wraz z ojcem) chóru kościoła Św. Barbary w Kutnej Horze.

Gałąź górnoreńska

• Johannes z Gmünd – przypuszczalnie syn Henryka^[1], budowniczy katedr we Fryburgu Bryzgowijskim i w Bazylei^[1].
• Michael z Fryburga, Michael III, zw. „z Gmünd” (zm. 1387/8) – używał gmerku Parlerów, główny budowniczy katedry w Strasburgu^[1].
• Heinrich z Gmünd, zw. „z Fryburga” (ur. ok. 1354, zm. po 1387) – używał gmerku Parlerów i przypuszczalnie występował pod nazwiskiem „Parler”; budowniczy na służbie margrabiów Moraw.

Parlerowie w Norymberdze

Prawdopodobnie bratem Petera był również działający w Norymberdze, Heinrich Behaim, który rozbudował kościół św. Sebalda, dodając do korpusu z XIII wieku monumentalne prezbiterium, na norymberskim rynku wzniósł "Piękną Studnię" (Schöner Brunnen) w kształcie wielobocznej wieży, z licznymi pełnoplastycznymi figurami m.in. proroków starotestamentowych (większość figur obecnie w zbiorach Germanisches Nationalesmuseum w Norymberdze.

Parlerowie z Ulm

Na podstawie przekazów i materiałów źródłowych przyjmuje się, że jacyś członkowie rodu Parlerów, w tym dwu o imieniu Heinrich, pracowali ok. 1386–1387 w Ulm, przy budowie katedry.

Heinrich Parler w Mediolanie

W dokumentach archiwalnych budowy katedry w Mediolanie w latach 1391–1392 figuruje Henryk, zwany „Niemiec”, „z Ulm”, „z Gmünd”. Jest to zapewne jeden z Henryków pracujących wcześniej w Ulm.

Wybrane dzieła architektoniczne

• kościół Świętego Krzyża w Schwäbisch Gmünd
• Katedra Świętych Wita i Wacława w Pradze
• Most Karola w Pradze
• Kościół Świętego Sebalda w Norymberdze
• fara miejska w Ulm
• katedra Najświętszej Marii Panny we Fryburgu Bryzgowijskim
• katedra w Bazylei
• ratusz w Krakowie
• katedra Świętego Szczepana w Wiedniu

Przypisy

Bibliografia

• Ernst Ullmann (red.): Geschichte der deutschen Kunst 1350–1470. Leipzig: 1981. (niem.).
• The Dictionary of Art. London: 1996, s. 189–192. (ang.).
• A. Legner (red.): Die Parler und der Schöne Stil 1350-1400. Europäische Kunst unter den Luxemburgern. Köln: 1978. (niem.).