Parocja perska

Parocja perska
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
NadrządSaxifraganae
Rządskalnicowce
Rodzinaoczarowate
Rodzajparocja
Gatunekparocja perska
Nazwa systematyczna
Parrotia persica (DC.) C. A. Mey.
Verz. Pfl. Casp. Meer. 46. 1831[3]

Parocja perska znana też jako „żelazne drzewo”[4] (Parrotia persica (DC.) C. A. Mey.) – gatunek małych drzew lub krzewów z rodziny oczarowatych. Reprezentuje monotypowy rodzaj parocja (Parrotia). Naturalnie występuje w Azji Zachodniej w północnym Iranie i Azerbejdżanie[3][5], zwłaszcza w Górach Tałyskich[6]. Rośnie w lasach w niższych położeniach, przybierając w nich formę drzewa, oraz na obszarach górskich, na wyższych wysokościach, zwykle w formie krzewu[5]. Występuje zwykle w towarzystwie dębu kasztanolistnego, klonów, grabów i brzostownic[4].

Roślina uprawiana jest jako ozdobna, do jej walorów należą intensywne kolory jesienne liści – żółte, czerwone do fioletowych[5].

Nazwa rodzajowa pochodzi od nazwiska podróżnika F.W. Parrota, który w 1829 roku zdobył górę Ararat[7].

Morfologia

Pokrój
Dorasta do 20 metrów wysokości[7], choć spotykane są osobniki sięgające i 25 m[6]. Korona przeważnie dość szeroka i rozłożysta, kulista, robiąca wrażenie gęstej, z bardzo długimi, daleko odstającymi gałęziami, mocno splątanymi ze sobą, czasem zrastającymi się. Drzewo przeważnie ma wiele pni, poskręcanych i zwęźlonych[6]. Okazy z jednym pniem są zwykle bardzo niskie i silne rozgałęzione tuż nad ziemią[8].
Kora
Brunatnoszara lub lekko czerwonawa, oddziela się i odpada większymi, okrągławymi płatami, pozostawiając jasnożółte lub brązowe plamy które stopniowo ciemnieją.
Liście
Podłużno-owalne, odwrotnie jajowate, niekiedy prawie okrągłe, o długości 5–20 cm i szerokości 3–7 cm, u nasady klinowate, z przodu tępe i zaokrąglone, nierówno karbowane, lekko pofalowane albo prawie całobrzegie. Nieco pomarszczone, dość sztywne i skórzasto twarde. Z wierzchu ciemnozielone i błyszczące, od spodu jaśniejsze i po rozwinięciu się delikatnie owłosione[8]. Jesienią przybierają barwę purpurową, czasem z fioletowym odcieniem i zostają na drzewach nawet do grudnia[6].
Kwiaty
Pojawiają się wczesną wiosną przed listnieniem skupione po 3–7 w główkowate kwiatostany. Są obupłciowe lub tylko męskie. Pozbawione są korony. Działki kielicha w liczbie 7–8, są skrętoległe, połączone są u nasady, nieregularnego kształtu i trwałe. Kwiaty wsparte są okazałymi, brązowymi przysadkami[9]. W kwiatach rozwija się 5–7 jaskrawoczerwonych pręcików oraz dwa słupki[5].
Owoce
Owłosione, drewniejące, dwukomorowe torebki pękające dwoma klapami i zawierające w każdej z komór pojedyncze, eliptyczne nasiono[5][9].

Biologia i ekologia

Liście

Krzewy i drzewa wolno rosnące. Do 15 m dorastają w naturze po 150 latach[4]. Kwiaty rozwijają się późną zimą lub wczesną wiosną[8] i są one wiatropylne[5]. Jesienią liście przebarwiają się na płomienne, złotożółte lub szkarłatnoczerwone kolory[8].

Jest wyjątkiem wśród oczarowatych tolerującym gleby o wysokim stężeniu wapnia[7][5] i odpornym na susze oraz duże nasłonecznienie[5].

Zastosowanie

Roślina uprawiana jest jako ozdobna[5].

Drewno z różowym odcieniem, zwarte i twarde, lecz mało sprężyste, dobrze obrabialne mechanicznie. Wykorzystywane było dawniej jako substytut metali do wyrobu części maszyn (stąd nazwa "drzewo żelazne"). Obecnie stosowane w przemyśle meblarskim[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-12-14] (ang.).
  3. ↑ a b Parrotia persica (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-12-14].
  4. ↑ a b c Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3 popr. i uzup, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2001, s. 284, ISBN 83-01-13434-8.
  5. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 100. ISBN 0-333-73003-8.
  6. ↑ a b c d e Zawierucha Borys: Reliktowe lasy Tałysza, w: "Poznaj świat" R. XXII, nr 11 (264), listopad 1974, s. 3-8
  7. ↑ a b c Russel, Cutler, Walters: Ilustrowana encyklopedia Drzewa Świata. Kraków: Universitas, 2008, s. 308. ISBN 97883242-0842-5.
  8. ↑ a b c d Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 170. ISBN 83-7129-141-8.
  9. ↑ a b Parrotia C. A. Meyer. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-22].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Parrotia persica Morton.jpg
Autor: Bruce Marlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Persian Ironwood - Parrotia persica foliage. Morton Arboretum acc. 219-84-6