Partia Narodowa (Chorwacja)

Partia Narodowa (chorw. Narodna stranka) – chorwacka partia polityczna działająca od 1841 do 1918 roku.

Historia

Partia została utworzona przez przedstawicieli ruchu iliryjskiego w 1841 roku pod nazwą „Iliryjskiej Partii Narodowej”. Partia gromadziła przede wszystkim chorwacką inteligencję i mieszczaństwo. Główną postacią stronnictwa był początkowo Ivan Kukuljević Sakcinski[1]. Już w 1843 roku z powodu cesarskiego zakazu używania przymiotnika „iliryjski” nazwę partii zmieniono na „Partię Narodową”[2].

Po okresie Wiosny Ludów i reakcyjnych rządów Alexandra von Bacha Partia Narodowa odrodziła się w 1860 roku. Stała się stronnictwem chorwackich działaczy narodowych orientacji jugosłowiańskiej, będących spadkobiercami idei ruchu iliryjskiego. Na czele stanął biskup Josip Strossmayer, a jego głównym współpracownikiem był Franjo Rački. Skupiała głównie przedstawicieli inteligencji. Partia domagała się równouprawnienia w stosunkach z Węgrami, a także głosiła zjednoczenie narodów południowosłowiańskich[3].

W 1861 roku Partia Narodowa odniosła zwycięstwa w wyborach do sejmu chorwackiego. Jednym z pierwszych osiągnięć była uchwała o możliwości kontynuowania rokowań na temat związków prawnych z Węgrami pod warunkiem poszanowania niezależności i jedności terytorialnej Chorwacji. Jednak kolejna uchwała, w której sabor ogłosił zerwanie stosunków także z Wiedniem znalazła skutek w postaci rozwiązania sejmu przez cesarza jeszcze w tym samym roku[4].

Po tym wydarzeniu działacz Partii Narodowej Ivan Mažuranić został postawiony na czele nowo powołanej Kancelarii Chorwackiej w Wiedniu. Został on jednak powołany na to stanowisko z uwagi na swoje austrofilskie poglądy i po nominacji dokonał rozłamu w partii tworząc w 1862 roku Niezależną Partię Narodową. Opcję tę wsparł także m.in. dawny założyciel Partii Narodowej, Ivan Kukuljević Sakcinski. Stronnictwo to przez pewien czas dominowało w chorwackiej polityce, jednak nie miało szerszego oparcia w społeczeństwie. Efektem tego było zbliżenie Partii Narodowej do prowęgierskich unionistów[5].

Sytuacja zmieniła się po zmianie rządu w Wiedniu w 1865 r. Partia Narodowa na powrót zdobyła przewagę w sejmie chorwackim i jej członków wybrano na delegatów do rozmów z rządem węgierskim na temat ugody, jednak rokowania zakończyły się bez efektów, ponieważ Chorwaci żądali równorzędności, a Węgrzy byli im gotowi zaoferować jedynie autonomię. Ugoda austriacko-węgierska zawarta w 1867 roku oznaczała klęskę starań Chorwatów o równorzędność w stosunkach z Węgrami. W kolejnych wyborach Partia Narodowa poniosła porażkę, Strossmayer wyjechał za granicę, i doszło do zjednoczenia z Niezależną Partią Narodową[6].

W 1868 roku unioniści doprowadzili do podpisania niekorzystnej dla Chorwatów ugody z Węgrami. Rozczarowanie jej postanowieniami pozwoliło na obracanie się sympatii społeczeństwa na rzecz Partii Narodowej. Biskup Strossmayer zaczął wówczas działać w celu przeciwstawienia dualizmowi austro-węgierskiemu koncepcji federacyjnej. W 1871 roku udało się doprowadzić narodowcom do dymisji madziarońskiego bana Levina Raucha i odnieśli zwycięstwo w wyborach do saboru. Te sukcesy zostały jednak zaprzepaszczone za sprawą powstania Eugena Kvaternika, które skompromitowało polityków chorwackich w Wiedniu[7].

Stopniowo narodowcy tracili także poparcie w kraju. Sympatia społeczeństwa przechylała się powoli na stronę Partii Prawa. Po próbie rewizji ugody węgiersko-chorwackiej w latach 1872–1873, która nie przyniosła poważniejszych koncesji na rzecz Chorwatów, rozczarowany Strossmayer odsunął się od polityki, a znaczenie partii spadło. Stopniowo zaczęła ona reprezentować stanowisko prowęgierskie i porzucać ideę jugosłowiańską, co zaowocowało przystąpieniem do niej części działaczy Partii Unionistycznej. Banem został nominowany Ivan Mažuranić[8].

Partia Narodowa, mimo dawnej jugosłowiańskiej ideologii, miała też swój udział w zaostrzeniu stosunków chorwacko-serbskich w wyniku konfliktu o Bośnię i Hercegowinę. W 1880 roku doszło do rozłamu w stronnictwie – wierny ideom jugosłowiańskim Matija Mrazović powołał Niezależną Partię Narodową[8].

W dobie rządów bana Khuena-Hedervary’ego, charakteryzujących się nasiloną akcją madziaryzacyjną, Partia Narodowa słabła. Część jej działaczy zdecydowała się nawet podjąć współpracę z banem, mimo iż reprezentował on zdecydowanie inne stanowisko polityczne. W efekcie stronnictwo poszło w rozsypkę, a pozostali działacze podjęli współpracę z partią Mrazovicia[9].

Przypisy

  1. J. Nitowski, Odrodzenie Chorwacyi, [w:] „Ateneum. Pismo Naukowe i Literackie”, 1891, t. I, s. 112–113; W.D. Behschnitt, Nationalismus bei Serben und Kroaten 1830-1914. Analyse und Typologie der nationalen Ideologie, München 1980 (Südosteuropäische Arbeiten, Bd. 74), s. 147; G. Schödl, Kroatische Nationalpolitik und ‘Jugoslavenstwo’. Studien zu nationaler Integration und regionaler Politik in Kroatien-Dalmatien am Beginn des 20. Jahrhunderts, München 1990 (Südosteuropäische Arbeiten, Bd. 89), s. 21–22.
  2. G. Schödl, Kroatische Nationalpolitik..., s. 21.
  3. R. Kann, Das Nationalitätenproblem der Habsburgermonarchie. Geschichte und Ideengehalt der nationalen Bestrebungen von Vormärz bis zur Auflösung des Reiches im Jahre 1918, Bd. 1: Das Reich und die Völker, Graz 1964, s. 256–257; W.D. Behschnitt, Nationalismus bei Serben..., s. 163–166; G. Schödl, Kroatische Nationalpolitik..., s. 51–53; A. Giza, Idea jugoslawizmu w latach 1800–1918, Szczecin 1992 (Rozprawy i Studia Uniwersytetu Szczecińskiego, t. 109), s. 147.
  4. W. Felczak, Ugoda węgiersko-chorwacka 1868 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969, s. 78–85; W.D. Behschnitt, Nationalismus bei Serben..., s. 166–167.
  5. W. Felczak, Ugoda..., s. 71–72, 87, 95; W.D. Behschnitt, Nationalismus bei Serben..., s. 167.
  6. W. Felczak, Ugoda..., s. 98–99, 103–105, 116–209.
  7. W. Felczak, Ugoda..., s. 212; H. Wereszycki, Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kraków 1975, s. 204.
  8. a b W. Felczak, Ugoda..., s. 213–215.
  9. S. Giza, Narodowe i polityczne dążenia Chorwatów w XIX i na początku XX wieku, Szczecin 2001 (Rozprawy i Studia Uniwersytetu Szczecińskiego, t. 385), s. 171.