Partia Wigów (Stany Zjednoczone)

Henry Clay, współzałożyciel Partii Wigów

Daniel Webster, współzałożyciel Partii Wigów

William Henry Harrison, prezydent z ramienia wigów

Zachary Taylor, prezydent z ramienia wigów

Partia Wigów (ang. Whig Party) – partia polityczna istniejąca i działająca w Stanach Zjednoczonych w latach 1834–1854.

Historia

Termin „wig” po raz pierwszy pojawił się w Stanach Zjednoczonych w pierwszej połowie lat 30. XIX wieku i służył do określenia przeciwnika gabinetu Andrew Jacksona^[1]. Został on zaczerpnięty z systemu anglosaskiego, gdzie słowo wig oznaczało przeciwników władzy królewskiej oraz grupy ludzi, przeciwstawiających się dyktatorskim zapędom egzekutywy^[2]. Po porażkach wyborczych Narodowych Republikanów w 1828 i 1832 roku, grupy niezadowolone z prezydentury Jacksona zaczęli się jednoczyć, by uformować nową siłę polityczną^[1][3]. Do pierwszego spotkania prominentnych polityków antyjacksonowskich: Henry’ego Claya, Johna Calhouna, Johna Quincy’ego Adamsa, Williego Persona Manguma i Samuela Lewisa Southarda doszło na przełomie 1833 i 1834 roku w Waszyngtonie^[1]. Do grupy zarzucającej imperializm prezydentowi, dołączali także konserwatyści fiskalni, obrońcy praw południowych stanów oraz protekcjoniści, a także dawni członkowie upadłej Partii Antymasońskiej^[3]. Głównymi postulatami programu wigów było przedłużenie mandatu Drugiego Banku Stanów Zjednoczonych, utrzymanie wysokich taryf celnych, walka o suwerenność praw stanowych i finansowanie wydatków publicznych z zasobów federalnych^[2]. Struktury partii powstały szybko zwłaszcza na północnym wschodzie kraju^[4]. Formalnie Partia Wigów powstała w 1834 roku^[3].

Działalność

Głównymi politykami wigów byli Henry Clay, Daniel Webster, John Branch, John Macpherson Berrien, Hugh White, John M. Clayton i Thurlow Weed^[4], a w późniejszym okresie – William H. Seward, Charles Francis Adams, John J. Crittenden, John Bell, Alexander Stephens i Robert Toombs^[5]. Pierwszym sprawdzianem dla nowej formacji były wybory prezydenckie w 1836 roku^[4]. Wigowie wystawili wówczas trzech kandydatów: Hugh White’a, Daniela Webstera i Williama Henry’ego Harrisona, odwołujących się do trzech regionów kraju^[4]. Liczyli, że w ten sposób, żaden z kandydatów nie uzyska wystarczającego poparcia w Kolegium Elektorów i wyboru dokona Izba Reprezentantów^[6]. Prezydentem został jednak kandydat demokratów, Martin Van Buren^[4]. W czasie jego kadencji wigowie zyskali poparcia na Północy, tracąc jednak na Południu, a także obsadzili kilka stanowisk gubernatorskich swoimi zwolennikami^[4]. W 1840 roku postanowili wystawić kandydaturę Harrisona na prezydenta, nie ogłaszając konkretnego programu i nie wypowiadając się w kontrowersyjnej kwestii niewolnictwa^[7]. Harrison zwyciężył, jednak zmarł miesiąc po zaprzysiężeniu, a jego następcą został John Tyler^[8]. Z uwagi na jego weto wobec ustawy o przywróceniu banku centralnego był on izolowany wśród członków swojej partii^[9]. Gdy niespełna pół roku po objęciu urzędu, niemalże cały jego gabinet podał się do dymisji, Tyler nie mógł efektywnie rządzić^[9]. W wyborach w 1844 roku postanowił wystartować sam Henry Clay, jednakże przegrał z Jamesem Polkiem, gdyż źle ocenił popularność ekspansjonizmu i idei Objawionego Przeznaczenia, przeciwstawiając się aneksji Teksasu^[3]. Wigowie utracili wówczas także większość w obu izbach Kongresu^[10]. W trakcie wojny amerykańsko-meksykańskiej poparcie dla wigów stopniowo malało^[10]. Gdy wigowie z Północy postanowili poprzeć plan Davida Wilmota, zakładający abolicjonizm na terenach zabranych Meksykowi, wigowie z Południa stanowczo się temu sprzeciwili^[10]. Doprowadziło to do rozłamu na dwie frakcje: „wigów sumienia” (antyniewolniczych) i „wigów bawełny” (proniewolniczych)^[3]. W wyborach w 1848 roku frakcje się zjednoczyły by wystawić wspólnego kandydata – Zachary’ego Taylora, który odniósł zwycięstwo, głosząc hasła pokoju i jedności unii^[11]. Uchwalenie kompromisu z 1850 roku umożliwiło tymczasowe uspokojenie nastrojów w obu frakcjach, jednak sukcesja Fillmore’a (zagorzałego abolicjonisty), po śmierci Taylora, zintensyfikowała podziały^[11]. W 1852 roku delegaci nie mogli dogadać się co do nominata prezydenckiego, wahając się pomiędzy Websterem a Sewardem, więc ostatecznie postanowili wystawić Winfielda Scotta^[5]. Scott poniósł porażkę, a polaryzacja kraju w kwestii niewolnictwa, prowadziła partię do upadku^[5]. Ponadto, w tym samym roku zmarli dwaj główni liderzy wigów, Henry Clay i Daniel Webster, natomiast dwaj inni – Robert Toombs i Alexander Stephens przeszli na stronę demokratów^[5]. Struktury lokalne także się rozpadały, a część działaczy zaczęła współpracować z powstającą wówczas Partią Republikańską^[5]. Pozostali działacze przyłączyli się do Partii Nic Niewiedzących lub do Konstytucyjnej Partii Unii^[3]. Partia Wigów przestała istnieć w 1854 roku^[3].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Izabella Rusinowa: Z dziejów amerykańskich partii politycznych. Warszawa: Egross, 1994. ISBN 83-85253-52-1. (pol.).
• Andrzej Bartnicki: Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11894-6. (pol.).
• Maldwyn Jones: Historia USA. Gdynia: Latarnia, 2016. ISBN 978-83-65387-02-8. (pol.).