Parzeplinowate

Parzeplinowate
	; Parzeplin brazylijski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Myrothamnanae
Rząd	parzeplinowce
Rodzina	parzeplinowate
	Nazwa systematyczna
	Gunneraceae Meisn.; Pl. Vasc. Gen.: Tab. Diagn. 345, 346, Comm. 257. 13-15 Feb 1842
	Typ nomenklatoryczny
	G. perpensa L.
	Zasięg

Okazały liść parzeplinu brazylijskiego

Kwiatostan parzeplinu brazylijskiego

Parzeplin Magellana jako roślina okrywowa

Parzeplinowate (Gunneraceae) – rodzina roślin z rzędu parzeplinowców (Gunnerales). Obejmuje jeden rodzaj – parzeplin, znany też jako gunnera, gunera (Gunnera L. Syst. Nat. ed. 12. 2: 587, 597. 15-31 Oct 1767) (syn. Panke Molina^[5]). Należy tu od około 45^[6] do ponad 60^[7] gatunków bylin kłączowych występujących w pasie zwrotnikowym (w klimacie umiarkowanie ciepłym) w Ameryce Południowej, Afryce, Australii i Oceanii^[6], niemal wyłącznie na półkuli południowej. Najdalej na północ spotykane są na Hawajach i Malezji. Rosną one w wilgotnych lasach oraz nad brzegami wód i na mokradłach. Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia norweskiego botanika i biskupa Johanna Ernsta Gunnerusa^[8].

Morfologia

Pokrój: Rośliny o różnorodnej wielkości – obok okazałych roślin o potężnych liściach, występują również gatunki bardzo drobne. Rosną w kępach, drobniejsze gatunki często wykształcają rozłogi.
Liście: U niektórych gatunków ogromne (jedne z największych niepodzielonych liści wśród roślin), np. u G. manicata osiągają do 2,4 m średnicy i osadzone są na ogonkach długości 1,8 m. U innych gatunków liście są drobne (np. G. albocarpa z Nowej Zelandii ma liście do 2 cm długości)^[9]. Zazwyczaj wyłącznie odziomkowe. Blaszkę mają okrągłą lub jajowatą, na brzegu nieco klapowaną i ząbkowaną^[8].
Kwiaty: Drobne, zielone lub żółte, zebrane w kwiatostany będące złożonymi kłosami, u niektórych gatunków (np. G. magnifica) osiągające do ok. 2 m wysokości. Wiatropylne^[10]. Okwiat składa się z 2-działkowego kielicha (czasem 3-działkowego lub kielicha brak) i 2-płatkowej korony (czasem 1-płatkowej lub korony brak). Pręcik pojedynczy, czasem 2. Słupek z jednokomorową, dolną zalążnią zbudowaną z 2 owocolistków oraz dwoma piórkowatymi znamionami^[9]^[8].
Owoce: Jaskrawo zabarwione, jednonasienne pestkowce^[9]^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla Myrothamnaceae w obrębie rzędu parzeplinowców (Gunnerales), stanowiącego jeden ze starszych kladów dwuliściennych właściwych^[2]. W systemie APG II (2003) opcjonalne włączano do tej rodziny rodzaj Myrothamnus, w ujęciu systemu APG III wyodrębniany.

Gatunki uprawiane w Europie Środkowej^[11]

Gunnera magellanica Lam. – parzeplin falklandzki, parzeplin Magellana, gunnera falklandzka
Gunnera manicata – parzeplin brazylijski, gunnera olbrzymia, gunnera brazylijska
Gunnera tinctoria (Molina) Mirb. – parzeplin chilijski, gunnera chilijska

Gunnera insignis

Pozostałe gatunki^[7]

Gunnera aequatoriensis L.E.Moro
Gunnera albocarpa (Kirk) Cockayne
Gunnera annae Schindl.
Gunnera antioquensis L.E.Moro
Gunnera apiculata Schindl.
Gunnera arenaria Cheeseman ex Kirk
Gunnera atropurpurea L.E.Moro
Gunnera berteroi Phil.
Gunnera bogotana L.E.Moro
Gunnera bolivari J.F.Macbr.
Gunnera boliviana Morong. ex Rusby
Gunnera bracteata Steud. ex Benn.
Gunnera brephogea Linden & André
Gunnera caucana L.E.Moro
Gunnera colombiana L.E.Moro
Gunnera commutata Blume
Gunnera cordifolia (Hook.f.) Hook.f.
Gunnera cuatrecasasii L.E.Moro
Gunnera densiflora Hook.f.
Gunnera dentata Kirk
Gunnera diazii L.E.Moro
Gunnera ecuadoriana Gilli
Gunnera flavida Colenso
Gunnera garciae-barrigae L.E.Moro
Gunnera hamiltonii Kirk ex W.S.Ham.
Gunnera hernandezii L.E.Moro
Gunnera herteri Osten
Gunnera insignis (Oerst.) Oerst.
Gunnera kauaiensis Rock
Gunnera killipiana Lundell
Gunnera lobata Hook.f.
Gunnera lozanoi L.E.Moro
Gunnera macrophylla Blume
Gunnera magnifica H.St.John
Gunnera margaretae Schindl.
Gunnera masafuerae Skottsb.
Gunnera mexicana Brandegee
Gunnera mixta Kirk
Gunnera monoica Raoul
Gunnera morae Wanntorp & Klack.
Gunnera peltata Phil.
Gunnera perpensa L.
Gunnera peruviana J.F.Macbr.
Gunnera petaloidea Gaudich.
Gunnera pilosa Kunth
Gunnera pittieriana V.M.Badillo & Steyerm.
Gunnera prorepens Hook.f.
Gunnera quitoensis L.E.Moro
Gunnera reichei Schindl.
Gunnera reniformis Ridl.
Gunnera rheifolia Schindl.
Gunnera saint-johnii (L.E.Moro) L.E.Moro
Gunnera sanctae-marthae L.E.Moro
Gunnera schindleri L.E.Moro
Gunnera schultesii L.E.Moro
Gunnera silvioana L.E.Moro
Gunnera steyermarkii L.E.Moro
Gunnera strigosa (Kirk) Colenso
Gunnera tacueyana L.E.Moro
Gunnera tajumbina L.E.Moro
Gunnera talamancana H.Weber & L.E.Mora
Gunnera tamanensis L.E.Moro
Gunnera tayrona L.E.Moro
Gunnera venezolana L.E.Moro
Gunnera vestita Schindl.

Ekologia

Rośliny z rodzaju parzeplin są jedynymi roślinami okrytonasiennymi żyjącymi w symbiozie z sinicami z rodzaju trzęsidło^[10]. Sinice te są bakteriami zdolnymi do wiązania azotu atmosferycznego, a żyjąc endosymbiotycznie wewnątrz komórek pędów, przekazują część związków azotowych gospodarzowi.

Zastosowanie

Gatunki osiągające znaczne rozmiary są z powodu wielkich liści uprawiane jako rośliny ozdobne. Kilka gatunków cenionych jest także ze względu na ozdobne kwiatostany i owoce. Gatunki o mniejszych rozmiarach są uprawiane jako rośliny okrywowe^[6].

Uprawa

Szereg gatunków uprawianych jest na obszarach o ciepłym, łagodnym klimacie. W warunkach polskich gatunkiem najbardziej odpornym na warunki atmosferyczne jest niewielki, darniowy parzeplin Magellana. Ze względu na okazałe liście uprawiany jest także parzeplin brazylijski, którego okazy należy jednak dobrze zabezpieczyć na czas zimy^[12]. Większość gatunków wymaga podłoża wilgotnego, przewiewnego i żyznego. Mają duże wymagania świetlne ale jednocześnie należy chronić je przed zbyt intensywnym nasłonecznieniem, mogącym poparzyć liście. Gatunki o okazałym listowiu trzeba osłaniać przed wiatrem mogącym poszarpać liście. Rośliny rozmnażane są przez wysiew nasion jesienią lub wiosną, ewentualnie przez podział kłącza wczesną wiosną^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – GA-GZ. [dostęp 2011-04-01]. (ang.).
↑ Gunnera Linnaeus. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-04-10]. (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].
↑ ^a ^b ^c ^d GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b Gunnera. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-04-01]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 110. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 637. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Birgitta Bergman: The Nostoc-Gunnera Symbiosis. W: Cyanobacteria in symbiosis. Amar N. Rai, Birgitta Bergman, Ulla Rasmussen (red.). Kluwer Academic Publishers, 2002, s. 207-232. DOI: 10.1007/0-306-48005-0_12. ISBN 978-1-4020-0777-4.
↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Parzeplin brazylijski. Ogród Botaniczny we Wrocławiu. [dostęp 2009-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-13)]. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[3] James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – GA-GZ. [dostęp 2011-04-01]. (ang.).

[4] Gunnera Linnaeus. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-04-10]. (ang.).

[5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].

[botanica-6] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[tpl-7] Gunnera. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-04-01]. (ang.).

[philips-8] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 110. ISBN 0-333-74890-5.

[slownik-9] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 637. ISBN 83-214-1305-6.

[bergman-10] Birgitta Bergman: The Nostoc-Gunnera Symbiosis. W: Cyanobacteria in symbiosis. Amar N. Rai, Birgitta Bergman, Ulla Rasmussen (red.). Kluwer Academic Publishers, 2002, s. 207-232. DOI: 10.1007/0-306-48005-0_12. ISBN 978-1-4020-0777-4.

[11] Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.

[12] Parzeplin brazylijski. Ogród Botaniczny we Wrocławiu. [dostęp 2009-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-13)]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne