Parzydło leśne

Parzydło leśne
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządróżowce
Rodzinaróżowate
Rodzajparzydło
Gatunekparzydło leśne
Nazwa systematyczna
Aruncus dioicus (Walter) Fernald.
Rhodora 41: 423. 1939[3]
Synonimy
  • Aruncus sylvestris Kostel
  • Actaea dioica Walter

Parzydło leśne (Aruncus dioicus) – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. Według starszych ujęć taksonomicznych stosowano nazwę Aruncus sylvestris Kostel[4]. Występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce objęta ochroną. Jest uprawiana jako roślina ozdobna.

Rozmieszczenie geograficzne

Dziko rośnie w Europie, Azji i Ameryce Północnej zwłaszcza w górskiej umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce roślina pospolita w Sudetach i Karpatach[5]. Poza górami występuje także w pasie wyżyn i w rozproszonych stanowiskach w środkowej Polsce. W północnych regionach kraju jest bardzo rzadka, występuje tylko sporadycznie.

Morfologia

Pokrój
Roślina o wysokości dochodzącej do 2 m[5], tworząca skupiska w postaci kęp o średnicy około 1,2 m.
Łodyga
Kilkanaście w kępie, wzniesione nierozgałęziające się, dochodzące do 2 m wysokości.
Liście
Łodygowe i odziomkowe długoogonkowe, o blaszkach pomarszczonych, duże, szeroko-jajowate, zaostrzone[5]. Podwójnie, czasem potrójnie trójsiecznie pierzaste. Pojedyncze listki podłużne, jajowate, zaostrzone i ząbkowane.
Kwiaty
Drobne o średnicy 2–4 mm, na krótkich szypułkach, zebrane w wiechowatych kwiatostanach z przewieszającymi się wierzchołkami, o długości do 50 cm[5]. Sprawiają wrażenie puszystości. Roślina dwupienna. Kwiatostany męskie są koloru białokremowego, a żeńskie czysto białe. Kwiaty męskie i żeńskie są podobne do siebie.
Owoce
Zwieszone i błoniasto obrzeżone mieszki o długości do 3 mm. Nasiona bardzo lekkie.
Korzeń
Roślina dobrze ukorzeniona, o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym.

  • Pokrój

  • Liście

  • Kwiaty pręcikowe

  • Owoce

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie w czerwcu i lipcu, kwiaty zapylane są przez drobne chrząszcze. Jest rośliną trującą – w nasionach zawiera trujące saponiny, zaś w liściach pochodne cyjanowodoru. Liczba chromosomów 2n= 14, 18[6].

Rośnie w lasach górskich na cienistych, stromych zboczach, na glebach wilgotnych i próchnicznych od regla dolnego po piętro kosówki. W Karpatach jej pionowy zasięg sięga po 1540 m n.p.m. (Miedziane w Tatrach), zaś w Sudetach dochodzi do 1200 m n.p.m. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Arunco-Doronicetum austriaci[7].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku gatunek jest objęty w Polsce ochroną częściową (jako Aruncus sylvestris)[8]. W latach 1983–2014 gatunek podlegał ochronie ścisłej[9]. Zagrożone są głównie stanowiska tej rośliny na niżu. W górach niszczeniu ulegają niektóre stanowiska podczas zrywki drewna, a w dolinach rzek, potoków i w wąwozach wskutek tworzenia nielegalnych wysypisk śmieci. Liczne stanowiska są dobrze chronione w parkach narodowych i rezerwatach przyrody[10].

Parzydło leśne w ogrodzie, Niemcy

Zastosowanie

  • Roślina ozdobna o bardzo dużych walorach dekoracyjnych, do wysadzania w grupach na rabatach. Stosowana także jako roślina okrywowa pod drzewami w miejscach półcienistych i cienistych. Jest mrozoodporna, bez okrywy śnieżnej znosi dobrze mrozy.
  • Uprawa: Wymaga stanowiska o lekkim zacienieniu (najlepiej półcień), wilgotnej próchnicznej gleby. Nie znosi suszy. Jest cieniolubna.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
  3. ↑ Aruncus dioicus (ang.). W: International Plant Names Index [on-line]. [dostęp 2014-11-08].
  4. ↑ Aruncus dioicus (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-01-23].
  5. ↑ a b c d Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1990, s. 103. ISBN 83-217-2710-7.
  6. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  9. ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
  10. ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 93. ISBN 978-83-7073-444-2.

Bibliografia

  • Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Aruncus-dioicus.JPG
Autor: Sten Porse, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Aruncus dioicus: Habit and flowers.
Aruncus dioicus 1556.JPG
Autor: Walter Siegmund (talk), Licencja: CC BY-SA 3.0
Sylvan Goatsbeard, Bride's Feathers
Aruncus dioicus.jpg
Autor: User:Tigerente, Licencja: CC BY 2.5
Wald-Geißbart
Aruncus dioicus 1552.JPG
Autor: Walter Siegmund (talk), Licencja: CC BY-SA 3.0
Sylvan Goatsbeard, Bride's Feathers; staminate flowers
Aruncus dioicus Kőszeg1.jpg
Aruncus dioicus or A. sylvestris in the Chernel arboretum, Kőszeg, Hungary