Pasaż Simonsa w Warszawie

Pasaż Simonsa
Ilustracja
Pierwszy budynek Pasażu Simonsa na rogu ulic Długiej i Nalewek, początek XX wieku
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Długa 50/Nalewki 2

Inwestor

Albert Simons

Rozpoczęcie budowy

1900

Ukończenie budowy

1903, 1904–1906

Zniszczono

1939, 1944

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pasaż Simonsa”
Ziemia52°14′44,267″N 21°00′05,292″E/52,245630 21,001470
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-001-0285-02A / Rutkowski, Heinz / CC-BY-SA 3.0
Wypalony południowy budynek Pasażu Simonsa (1939)

Pasaż Simonsa – wielofunkcyjny kompleks handlowo-usługowy, który w latach 1903–1944 znajdował się u zbiegu ulic Długiej i Nalewek w Warszawie.

Historia

1903–1944

Pasaż Simonsa składał się z dwóch budynków[1]. Został zbudowany na zamówienie berlińskiego kupca Alberta Simonsa, według projektu architekta inż. Terleckiego, w miejscu po zburzonym kościele i klasztorze Brygidek[2]. Wzniesiono go w latach 1900–1903. Pierwszy budynek składał się z czterech pięciopiętrowych skrzydeł frontowych wzdłuż ulic Długiej, Nalewek i Wyjazdu oraz oficyny wewnątrz dziedzińca. W latach 1904–1906 od strony Nalewek dobudowano nowe, sześciopiętrowe skrzydło Pasażu[3]. Pomiędzy budynkami biegła ulica Wyjazd[3].

Oprócz lokali handlowych w Pasażu Simonsa znajdowały się tam również biura, m.in. przed wybudowaniem własnego gmachu przy ul. Leszno miał tam siedzibę Sąd Grodzki[4]. W Pasażu Simonsa mieścił się także największy warszawski żydowski klub sportowy – Makabi Warszawa[5] oraz dwie sale do ćwiczeń Makabiego – gimnastyczna i bokserska[6].

Pasaż został zbombardowany w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[7]. Południowa część kompleksu została spalona, a następnie częściowo rozebrana. W marcu 1943 w pobliżu kompleksu, na skrzyżowaniu ulic Bielańskiej i Długiej z ul. Nalewki, miała miejsce akcja pod Arsenałem[8].

Podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944 Pasaż Simonsa stanowił polską redutę blokującą Niemcom dostęp do Starego Miasta. W jego piwnicach znajdował się powstańczy punkt sanitarny oraz schron dla ludności cywilnej[9]. Gmach był wielokrotnie bombardowany i ostrzeliwany, a 19 lub 20 sierpnia został poważnie uszkodzony wybuchem pojazdu Borgward IV[9]. 31 sierpnia budynek uległ zawaleniu wskutek nalotu niemieckich stukasów. Pod gruzami zginęło ok. 300 osób, w większości broniących reduty żołnierzy batalionu „Chrobry I”[10].

Po 1944

Po wojnie Pasaż Simonsa nie został odbudowany. W 1947 z zawalonych ruin i piwnic kompleksu wydobyto 99 ciał[9]. Po gmachu pozostały ślady w postaci szczątków konstrukcji (fragmenty żelbetowych słupów) oraz zawalone piwnice. Na jego miejscu powstał parking, warsztat samochodowy oraz tereny zielone (część Ogrodu Krasińskich).

Plany zbudowania na północnej części działki zajmowanej przez Pasaż Simonsa apartamentowca zostały w 2017 oprotestowane przez Związek Powstańców Warszawskich[11]. Zdaniem powstańców w tym miejscu znajdują się szczątki ponad 200 osób, żołnierzy i osób cywilnych, które zginęły tam w sierpniu 1944[12]. Domagają się oni wstrzymania budowy do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych mających na celu ustalenie dokładnego miejsca spoczynku poległych[12]. Zdaniem inwestora działka, na którym na powstać apartamentowiec, znajduje się w miejscu starszej, południowej części Pasażu Simonsa i dawnej ul. Wyjazd, gdzie nie powinny znajdować się szczątki ludzkie z 1944[13]. W lipcu 2017 wojewódzki konserwator zabytków wszczął procedurę wpisania terenu do rejestru zabytków[13]. Podczas zakończonych w sierpniu 2017 prac archeologicznych w miejscu planowanej inwestycji nie znaleziono ludzkich szczątków[14].

Upamiętnienia

  • Dwie tablice Tchorka umieszczone w latach 50. przy ul. Długiej róg Bohaterów Getta (wolno stojąca) oraz na ścianie bloku przy al. „Solidarności” 66 (od strony ul. Długiej)[15].
  • Pomnik ufundowany przez żołnierzy batalionu „Chrobry I” upamiętniający śmierć ok. 200 ich kolegów odsłonięty 31 sierpnia 1989[2][16].

Przypisy

  1. Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łodź: Księży Młyn, 2009, s. 88. ISBN 978-83-61253-51-8.
  2. a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 620. ISBN 83-01-08836-2.
  3. a b Jarosław Zieliński, Jerzy S. Majewski: Spacerownik po żydowskiej Warszawie. Warszawa: Agora SA i Muzeum Historii Żydów Polskich, 2014, s. 84. ISBN 978-83-268-1283-5.
  4. Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 71. ISBN 978-83-61253-51-8.
  5. Grażyna Pawlak, Daniel Grinberg, Maciej Sadowski: Bądź silny i odważny. Żydzi – sport – Warszawa. Warszawa: Fundacja im. prof. Mojżesza Schorra, 2013, s. 35, 47. ISBN 978-83-936384-1-3.
  6. Robert Gawkowski: Encyklopedia klubów sportowych Warszawy i jej najbliższych okolic w latach 1918–39. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007, s. 97. ISBN 978-83-235-0382-8.
  7. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 17.
  8. Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 26. ISBN 978-83-1113474-4.
  9. a b c Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 683. ISBN 978-83-1113474-4.
  10. Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 765. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.)
  11. Tomasz Urzykowski. Nie zbudują na grobach. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 6 lipca 2017. 
  12. a b Tomasz Urzykowski. Powstańcy: budujecie na grobie. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 1–2 lipca 2017. 
  13. a b Tomasz Urzykowski. Zatrzymują koparkę. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 15–16 lipca 2017. 
  14. Pasaż Simonsa bez ludzkich szczątków. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 16 sierpnia 2016. 
  15. Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 51, 220-221. ISBN 83-01-06109-X.
  16. Hanna Wardaszko. Kalendarz warszawski 1 IV–30 IX 1989. „Kronika Warszawy”. 81–84, s. 280, 1990. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Bundesarchiv Bild 101I-001-0285-02A, Warschau, Straßenszene.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-001-0285-02A / Rutkowski, Heinz / CC-BY-SA 3.0
Warszawa z czasów okupacji: Skrzyżowanie Nalewek i ul. Długiej. Z lewej widoczny fragment Arsenału, duży budynek pośrodku kadru to Pasaż Simonsa. Miejsce tzw. "akcji pod Arsenałem" wykonanej przez Grupę Szturmową "Szarych Szeregów" w dniu 26 marca 1943, mającą na celu odbicie z rąk gestapo Jana Bytnera, ps. "Rudy" (por. hasło na polskiej Wiki "Akcja pod Arsenałem").