Pasawa

Pasawa

Passau

Panorama z Mostu Mariackiego
Herb Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Bawaria
Rejencja	Dolna Bawaria
Zarządzający	Jürgen Dupper↗
Powierzchnia	69,58 km²
Wysokość	312 m n.p.m.
Populacja (31.12.2013) • liczba ludności • gęstość	49 454 711 os./km²
Nr kierunkowy	0851
Kod pocztowy	94032, 94034, 94036
Tablice rejestracyjne	PA
Położenie na mapie Bawarii Pasawa
Położenie na mapie Niemiec Pasawa
48°34′N 13°28′E/48,566667 13,466667
Strona internetowa
Portal Niemcy

Pasawa^[1] (niem. Passau, łac. Castra Batavia, czes. Pasov) – miasto na prawach powiatu w południowo-wschodnich Niemczech, w kraju związkowym Bawaria, w rejencji Dolna Bawaria, w regionie Donau-Wald, siedziba powiatu Pasawa. Leży bezpośrednio przy granicy z Austrią. Liczy 49 454 mieszkańców (31.12.2013) i jest ważnym ośrodkiem gospodarczym, kulturalnym, administracyjnym i turystycznym, węzłem komunikacyjnym oraz siedzibą uniwersytetu.

Osadnictwo na obszarze miasta sięga czasów neolitu. Miasto w obecnym kształcie wywodzi się z rzymskiego obozu warownego, który w VIII w. stał się siedzibą biskupstwa. Prawa miejskie Pasawa otrzymała w roku 1225. Przez całe średniowiecze jej historia była ściśle związana z kościołem – biskupi pasawscy byli jednocześnie władcami księstwa, którego miasto było stolicą. W czasach nowożytnych najważniejszym wydarzeniem był wielki pożar, do którego doszło w 1662 r. Odbudowa, przy której pracowali architekci przede wszystkim z Włoch, nadała starówce z grubsza obecny wygląd. Ostatnie dwieście lat to także okres wielkiej prosperity Pasawy – rozwój przemysłu, węzeł kolejowy, powstanie uniwersytetu. Szczęśliwie miasto uniknęło zniszczeń w czasie II wojny światowej.

Pasawa położona jest na licznych wzgórzach rozdzielonych trzema rzekami zbiegającymi się u stóp Starego Miasta – Dunajem, Inn i Ilz. Malownicze położenie, a także cenna zabytkowa architektura w stylu śródziemnomorskim sprawiły, że Pasawa nazywana jest „miastem trzech rzek” oraz „bawarską Wenecją”.

Historia

Prehistoria i starożytność

Najstarsze znaleziska archeologiczne wykopane w Pasawie pochodzą z mezolitu. Późniejsze znaleziska z okresu neolitu wskazują, iż miejscowa ludność już wówczas trudniła się handlem – Pasawa była prawdopodobnie ośrodkiem eksportu krzemienia z Dolnej Bawarii do Austrii. Z okresu 1875–1745 p.n.e. zachowały się pozostałości drewnianej przystani na Dunaju. W okresie schyłkowej kultury lateńskiej na wzgórzu staromiejskim znajdowała się osada celtycka. W I wieku naszej ery rejon miasta dostał się pod panowanie Cesarstwa rzymskiego. Rzeka Dunaj stanowiła wówczas północną granicę Imperium, zaś jej dopływ Inn rozdzielał rzymskie prowincje Recja i Noricum. W rejonie obecnego miasta powstało w ciągu kolejnych stuleci kilka obozów warownych należących do pasa umocnień granicznych zwanych dunajskim limesem. Od jednego z tych obozów – Batavis – wywodzi się obecna nazwa miasta (sam obóz nazwę swą otrzymał od stacjonujących tam najemników rzymskich rekrutowanych z germańskiego plemienia Batawów).

Średniowiecze

W V wieku Rzymianie wycofali się z regionu. Na półwyspie u zbiegu Innu i Dunaju powstała warownia plemienia Bajuwarów. W roku 739 św. Bonifacy zwany „niemieckim apostołem” założył istniejącą do dziś diecezję pasawską i wyświęcił pierwszego biskupa – Vivilo. Od tej pory aż do sekularyzacji losy miasta będą nierozłącznie związane z losami diecezji. W roku 999 biskup uzyskał z rąk cesarza szereg przywilejów dających mu władzę świecką nad miastem (kontrola targów, mennicy, ceł oraz sądownictwa). W roku 1217 biskupi Pasawy otrzymali tytuł książęcy oraz przylegające tereny jako lenno i stali się tym samym władcami samodzielnego terytorium Rzeszy, choś obszar podległy świeckiej władzy biskupów Pasawy był znacznie mniejszy od obszaru podlegającego ich kościelnej jurysdykcji – ten bowiem rozciągał się daleko w głąb Austrii (Pasawa była przyczółkiem chrystianizacji Austrii).

W roku 1225 Pasawa otrzymała prawa miejskie. W latach 1298 oraz 1367/68 doszło do powstań mieszczan przeciw władzy biskupiej. Domagali się oni ustanowienia samorządu miejskiego podobnego do samorządu miast koronnych. Obydwa powstania zostały stłumione; podczas drugiego biskup nadużył władzy kościelnej rzucając na buntowników klątwę, tak iż dla dwustu poległych wówczas mieszczan utworzono nowy cmentarz z niepoświęconą ziemią. Ostatecznie mieszczanie wywalczyli jedynie radę miejską o ograniczonych kompetencjach z członkami nie wybieranymi, lecz mianowanymi przez biskupa. Mimo tych napięć miasto osiągnęło znaczący dobrobyt. Prosperity to zawdzięczało korzystnemu położeniu państewka biskupiego pomiędzy Bawarią, Austrią i Czechami na styku trzech dróg wodnych. Dzięki temu kwitł handel – przede wszystkim alpejską solą, ale również czeskim zbożem i słodem oraz austriackim winem. Na przełomie XV i XVI wieku Pasawa była ośrodkiem handlowym o znaczeniu europejskim, a przechodzące przez nią produkty docierały aż do Węgier. Transportowano je głównie drogą wodną, również pod prąd Dunaju łącząc łodzie w zespoły ciągnięte przez 30 koni. W kierunku Czech transport odbywał się drogą lądową ze względu na brak połączeń wodnych i górzysty teren.

Najpóźniej w połowie XIII wieku w Pasawie osiedlają się pierwsi Żydzi, sprowadzeni do miasta prawdopodobnie przez samego biskupa jako bankierzy ze względu na zakaz pobierania odsetek obowiązujący chrześcijan w średniowieczu. W początkach XV wieku u podnóża twierdzy Oberhaus powstało getto, jego mieszkańcy przez długi czas unikali jednak prześladowań, w odróżnieniu od sąsiednich terytoriów Austrii i Bawarii. Dopiero w roku 1478 doszło do pogromu po profanacji hostii przypisanej Żydom, a w rzeczywistości dokonanej przez złodzieja kościelnego wyznania chrześcijańskiego. Dziesięciu mężczyzn stracono, przy czym tych, którzy przyjęli chrzest, zgładzono w mniej bestialski sposób. Około czterdziestu innych Żydów po przyjęciu chrztu pozostawiono w spokoju, a pozostałych wypędzono z miasta. Na miejscu zburzonej synagogi wybudowano kościół pielgrzymkowy pw. św. Salwadora.

Czasy nowożytne

Pasawa około 1600 r.

Wraz z przejęciem kontroli nad handlem solą przez księcia Maksymiliana III Habsburga w roku 1594 Pasawa z dnia na dzień straciła swe główne źródło dochodów – okres prosperity gospodarczej dobiegł końca.

Piętno na historii miasta wywarła również reformacja. Za panowania biskupa Wolfganga von Salm (1541-1555) panowała dość liberalna atmosfera, a w roku 1552 podpisano traktat z Pasawy – pierwszą ugodę między katolickim cesarzem Ferdynandem Habsburgiem a protestanckimi książętami Rzeszy, która utorowała drogę do pokoju augsburskiego. Zupełnie odmienny kurs obrał biskup Urban von Trenbach (1561-1598) – drobiazgowo kontrolował religijność mieszkańców za pomocą zaświadczeń o spowiedzi i komunii wielkanocnej, a protestantów odmawiających przejścia na katolicyzm usuwał z miasta. Po jego śmierci diecezja dostała się pod kontrolę Habsburgów forsujących wszelkimi metodami kontrreformację. W ciągu kolejnych dwóch stuleci sakrę biskupią otrzymali trzej arcyksiążęta oraz wielu arystokratów blisko związanych z dynastią. Arcyksiążę Leopold na tron biskupi wstąpił w wieku dziecięcym, nigdy nie przjął święceń biskupich, a pod koniec życia porzucił ze względów dynastycznych swe kościelne urzędy i zawarł małżeństwo. W sprawowaniu czynności liturgicznych zastępowali go biskupi pomocniczy.

W ciągu swego istnienia Pasawa padała wielokrotnie ofiarą powodzi i ognia. W roku 1662 całe miasto legło w popiołach. Sprowadzeni z Włoch architekci i malarze odbudowali Pasawę nadając miastu jego obecny śródziemnomorsko-barokowy wygląd. W roku 1676 w odbudowanym pałacu biskupim odbył się ślub cesarza Leopolda I Habsburga z jego trzecią żoną Eleonorą-Magdaleną. Kilka lat później ten sam cesarz szukał w mieście schronienia podczas oblężenia Wiednia przez Turków w roku 1683 i mieszkał przez kilka miesięcy w pałacu biskupim. To właśnie tu przygotowywano plany słynnej odsieczy wiedeńskiej. Po odsieczy rozpoczął się kolejny okres prosperity w historii miasta. W 1786 roku z inicjatywy kardynała Auersperga powstała pierwsza gazeta na terenie miasta. Reformy w duchu oświecenia i absolutyzmu dostosowały państwo biskupie do potrzeb zmieniających się czasów. Jednak już w roku 1803 księstwo biskupie przestało istnieć i przeszło w wyniku sekularyzacji pod panowanie bawarskie.

W 1860 roku Pasawa uzyskała połączenie kolejowe ze Straubingiem. Dopiero w 1923, w wyniku referendum, do Pasawy dołączono samodzielną dotychczas gminę Beiderwies, położoną na drugim brzegu Innu. Obecnie jest to dzielnica Innstadt.

W latach 1942–1945 w mieście istniał podobóz obozu koncentracyjnego Mauthausen (przez kilka pierwszych miesięcy podlegał obozowi w Dachau). Więźniowie pracowali przy budowie elektrowni wodnej. W marcu 1944 utworzono podobóz Pasawa II, a w marcu 1945 roku podobóz Pasawa III. Więźniowie tych podobozów pracowali w przemyśle drzewnym oraz przy rozładunku statków.

7 stycznia 1946 r. Werwolf dokonał podpalenia budynku, w wyniku czego zginęło trzech cywilnych urzędników Stanów Zjednoczonych^[2].

Od 1978 roku Pasawa jest siedzibą uniwersytetu (Uniwersytet w Pasawie), cieszącego się renomą w zakresie nauk prawnych, zarządzania i informatyki. Za działalność na rzecz integracji europejskiej w roku 1980 miasto odznaczone zostało nagrodą europejską Komitetu Ministrów Rady Europejskiej.

Klęski żywiołowe

Z racji swego położenia na styku trzech rzek Pasawa często była niszczona w wyniku powodzi.

W czerwcu 2013 roku pod wodą znalazła się większa część Starego Miasta, a Dunaj osiągnął wysokość 12,5 metra – nienotowaną od 500 lat. Wysoki poziom był także na Innie – w Pasawie nie było prądu, wstrzymano też dostawy wody pitnej^[3].

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł metalowy, spożywczy, odzieżowy, materiałów budowlanych oraz elektrotechniczny^[4].

Demografia

Dane o ludności z dnia 31 grudnia 2008^[5]:

Panorama Pasawy

Architektura i krajobraz

Zbieg Dunaju, Innu i Ilz

Stare miasto położone jest na wąskim półwyspie u zbiegu Dunaju (północ) i Innu (południe). Katedra św. Szczepana stoi na niewielkim wzgórzu. Ze względu na znaczne różnice wysokości część ulic i uliczek przechodzi w niektórych w strome schody. W XVII wieku architekci sprowadzeni z Włoch nadali miastu śródziemnomorski wygląd, stąd Pasawę często określa się mianem bawarskiej Wenecji. Na północnym brzegu Dunaju i południowym brzegu Innu nad krajobrazem dominują wzgórza pokryte zielenią. Obydwa wspomniane brzegi mają własne dominanty architektoniczne – północny w postaci twierdzy Oberhaus, zaś południowy w postaci sanktuarium Matki Boskiej Wspomożycielki.

Po połączeniu z rzekami Inn i Ilz wody Dunaju mają na dłuższym odcinku trzy kolory: zielony (woda z rzeki Inn – kolor nadaje topniejący u źródła rzeki alpejski śnieg), czarny (woda z rzeki Ilz wypływającej z torfowisk) oraz niebieski (woda z Dunaju). Zielona woda pochodząca z Innu płynie przy tym często szerszym strumieniem niż niebieska woda z Dunaju. Wynika to głównie z mniejszej głębokości Innu (1,90 m) względem Dunaju (6,80 m).

Zabytki

Budowle sakralne

• Katedra św. Szczepana: W obecnym kształcie została odbudowana w 1662 roku. Posiada największe organy katedralne świata z 17 774 piszczałkami i 233 rejestrami.
• Sanktuarium Matki Bożej Wspomożycielki (Maria Hilf) z XVII w.
• Kościół św. Seweryna na fundamentach z V w.
• Pojezuicki kościół św. Michała z XVII w.
• Kościół św. Pawła z XVII w.

Budowle świeckie

• Twierdza Oberhaus: Jej budowa, którą rozpoczął w 1219 roku biskup Ulrich II, trwała do XIX wieku. Twierdza Oberhaus znajduje się przy ujściu trzech rzek – dokładnie pomiędzy Ilz i Dunajem – i należy do największych zamków obronnych Europy.
• pozostałości średniowiecznych umocnień miejskich z bramą św. Seweryna i basztą Schaiblingsturm
• stary Pałac Biskupi z XV-XVII w. (obecnie sąd)
• Nowy Pałac Biskupi w stylu późnobarokowym (1712–1730)
• pałac Herberstein z renesansowymi krużgankami arkadowymi w stylu włoskim z 1590 r. (obecnie sąd)
• ratusz z XIV w. (z XIX-wieczną wieżą)
• opera z 1645 r., przebudowana w 1783 r. (obecnie teatr miejski)
• wczesnoklasycystyczny pałac Freudenhain (XVIII w., obecnie szkoła średnia)
• Urząd Celny w stylu klasycystycznym (1848–1851)
• domy patrycjuszy miejskich
• sierociniec z XVIII w.
• ruiny zamku Hals

Gospodarka

Znaczenie międzynarodowe ma koncern prasowy Verlagsgruppe Passau. Oprócz bawarskiej gazety Passauer Neue Presse należy do niego osiem polskich dzienników regionalnych grupy Polska Press oraz liczne gazety czeskie i słowackie.

Pośród rodzimych przedsiębiorstw niekwestionowane pierwsze miejsce zajmują zakłady ZF Passau zatrudniające prawie 3500 osób – zajmują się produkcją maszyn i układów napędowych. Ważną rolę odgrywa ponadto fabryka tekstyliów Eterna Mode zatrudniająca około 800 osób. Na terenie miasta działa również kilka firm z branży informatycznej oraz pięć browarów.

Kultura

Festiwale

Od roku 1953 w Pasawie oraz pobliskich miejscowościach na terenie Bawarii, Austrii i Czech odbywają się rokroczne festiwale europejskie (Festspiele Europäische Wochen Passau). Od 1979 roku organizowane są ponadto Dni Kabaretu. Na festiwalu tym od 1983 przyznawany jest katowski topór – nagroda dla młodych talentów. Do grona laureatów należą m.in. sławy kabaretu niemieckiego Hape Kerkeling i Günter Grünwald. Ponadto regularnie odbywają się trzy festiwale filmowe.

Muzea

• Muzeum Historii Szkła (Passauer Glasmuseum) – największe na świecie zbiory wyrobów szklanych, głównie słynne szkła czeskie, obejmuje 30 000 eksponatów
• Muzeum w Twierdzy Oberhaus (Oberhausmuseum) – historia miasta i okolic
• Muzeum Archeologiczne (Römermuseum Kastell Boiotro) – wykopaliska na terenie dawnego kasztelu rzymskiego Boiotro
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Museum Moderner Kunst) – około 2000 eksponatów
• Muzeum Diecezjalne (Domschatz- und Diözesanmuseum)

Polityka

Burmistrzowie i nadburmistrzowie

Lista burmistrzów, później nadburmistrzów zarządzających miastem od 1900:

Rada miasta

Współpraca

Miejscowości partnerskie:

• Akita, Japonia
• Bad Griesbach im Rottal, Bawaria
• Cagnes-sur-Mer, Francja
• Czeskie Budziejowice, Czechy
• Dumfries. Szkocja
• Eferding, Austria
• Freyung, Bawaria
• Hackensack, Stany Zjednoczone
• Hauzenberg, Bawaria
• Krems an der Donau, Austria
• Linz, Austria
• Liuzhou, Chiny
• Malaga, Hiszpania
• Montecchio Maggiore, Włochy
• Pocking, Bawaria
• Simbach am Inn, Bawaria
• Scurcola Marsicana, Włochy
• Veszprém, Węgry

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna witryna miasta (niem.)
• Portal internetowy miasta (niem.)