Pasja według św. Łukasza (Krzysztof Penderecki)

Nowaja Opera Theatre, Moskwa (2016).

Passio et Mors Domini Nostri Jesu Christi secundum Lucam (Pasja według św. Łukasza) – jedno z najważniejszych dzieł polskiej muzyki XX wieku, napisane przez Krzysztofa Pendereckiego w latach 1963-66, na zamówienie niemieckiej stacji Westdeutscher Rundfunk[1][2]. Autor wykorzystał w tej pasji fragmenty łacińskiego tekstu Ewangelii Łukasza, a także, w mniejszym stopniu, Ewangelii Jana oraz wielkopostnych hymnów, psalmów i trenów[1][2].

Utwór przeznaczony jest na chór chłopięcy, trzy chóry mieszane, trzy głosy solowe (sopran, baryton i bas), recytatora i wielką orkiestrę symfoniczną, trwa około 80 minut i składa się z 24 odcinków[1].

Dzieło powstało z okazji 700-lecia katedry w Münster, w której 30 marca 1966 roku odbyło się prawykonanie utworu pod dyrekcją Henryka Czyża, przez wykonawców: Stefanię Woytowicz (sopran), Andrzeja Hiolskiego (baryton), Bernarda Ładysza (bas), Rudolfa Jürgena Bartscha (recytacja), chór radiowy z Kolonii, chór chłopięcy z Bad Tölz i Orkiestrę Radia Zachodnioniemieckiego z Kolonii[1][2]. Kompozytor miał na uwadze również przypadającą wówczas rocznicę tysiąclecia chrztu Polski[1]. Według wielu opinii, prawykonanie Pasji odegrało istotną rolę w procesie normalizacji stosunków pomiędzy Polską a Niemiecką Republiką Federalną[1][2].

W Polsce utwór został wykonany po raz pierwszy 22 kwietnia 1966 roku w Filharmonii Krakowskiej przez Chór chłopięcy i mieszany Filharmonii Krakowskiej oraz Orkiestrę Filharmonii Krakowskiej pod dyrekcją Henryka Czyża. Zaśpiewali ci sami soliści, którzy brali udział w premierze w Niemczech. W roli recytatora natomiast wystąpił Leszek Herdegen.

Dokonane w 1966 w Krakowie nagranie pasji było pierwszą w historii rejestracją tego dzieła[3]. W tym samym (1966) roku nagranie to ukazało się nakładem Polskich Nagrań „Muza” na podwójnej płycie gramofonowej[4]. W 1989, Polskie Nagrania „Muza” wznowiły ten album w formie płyty kompaktowej[3][5]. W 2010 Polskie Nagrania „Muza” opublikowały kolejne wznowienie płyty, tym razem z wykorzystaniem oryginalnego zapisu[3].

Pasja według św. Łukasza (nagranie zgłoszone do konkursu przez ARD) zdobyła nagrodę Radiotelevisione Italiana w kategorii „Kompozycja muzyczna ze słowami” (RAI prize for musical compositions with words) na festiwalu Prix Italia w 1967 roku, w Rawennie[6][7].

Forma i styl

Utwór zbudowany jest z dwóch części:

  • Część I
    • Hymn O Crux, ave (chór i orkiestra)
    • Jezus na Górze Oliwnej: Deus meus (baryton) – Domine, quis habitabit (sopran)
    • Pojmanie: Lament - Ut quid, Domine
    • Zaparcie się Piotra: Judica me (bas)
    • Naigrawanie się u arcykapłana: Miserere mei
    • Jezus przed Piłatem
  • Część II
    • Droga krzyżowa: chór, orkiestra, passacaglia Popule meus (na temat: b-a-c-h)
    • Ukrzyżowanie (tylko orkiestra) i Crux fidelis (sopran i chór żeński)
    • Odpuszczenie grzechów i rozdzielenie szat: In pulverem mortus
    • Naigrawanie się z Jezusa ukrzyżowanego
    • Jezus między łotrami
    • Rozmowa z matką i Janem pod krzyżem: Stabat Mater
    • Śmierć Jezusa: orkiestra – Jezus - orkiestra
    • Finał: In te, Domine, speravi

Podstawą melodii są dwie serie. Ważny jest w nich interwał sekundy, więc często przypomina ona stylizowany chorał. Pierwsza seria jest symetryczna: druga jej połowa jest transpozycją pierwszej połowy o tryton. W drugiej serii ważny jest motyw b-a-c-h nawiązujący do Bacha oraz symbolizujący krzyż.

W Pasji awangardowy styl łączy się z tradycją. Przeważa styl dysonansowy, a dramatyczny, z którymi od czasu do czasu kontrastują epizody konsonujące, tradycyjne, modlitewne.

Chór dzieli się na trzy zespoły. W Stabat Mater liczy aż 48 głosów. Czasami śpiewa tradycyjnie, ale często "śpiewa" bardzo niekonwencjonalnie (np. same konsonanse, dźwięki możliwie najniższe i najwyższe, glissanda, z zamkniętymi ustami). Recytuje też niektóre fragmenty w rozmaity sposób, a więc na określonych i nieokreślonych wysokościach, czasem równo, a kiedy indziej po kolei (jak w kanonie). Ilustracyjny charakter ma naśladowanie reakcji tłumu przez rytmiczną i nierytmiczną recytację, śmiech, krzyk, gwizdy i jazzujące pizzicata. W takich sytuacjach chór wspomaga orkiestra, grająca glissanda, szybkie tremola, pizzicata, arpeggia za podstawkiem, uderzając struny. Także partie solowe są bardzo zróżnicowane; np. w arii sopranowej śpiewaczka śpiewa ćwierćtonami.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Penderecki Krzysztof. Passio et Mors Domini Nostri Jesu Christi secundum Lucam (Pasja według św. Łukasza). Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich. [dostęp 2009-10-12].
  2. ↑ a b c d Jacek Hawryluk. Pasja po 40 latach. „Gazeta Wyborcza”. 79, 2006-04-03 (pol.). 
  3. ↑ a b c Powrót legendy. W: Aktualnosci [on-line]. Stowarzyszenie im. Ludwiga van Beethovena, 2011-03-24. [dostęp 2011-11-17].
  4. ↑ Henryk Czyż Krzysztof Penderecki - Pasja według św. Łukasza - Muza SXL0325/6. Katalog Polskich Płyt Gramofonowych (Jacek Żyliński). [dostęp 2014-12-08].
  5. ↑ Krzysztof Penderecki Vol.1 - Muza PNCD017. Katalog Polskich Płyt Gramofonowych (Jacek Żyliński). [dostęp 2011-11-17].
  6. ↑ Winners 1949-1998 (ang.). Prix Italia. [dostęp 2012-09-08]. Uwaga: wewnątrz pliku podany jest błędny tytuł (Past editions - winners 1949 - 2011).
  7. ↑ Programmi Vincitori (1948-2001) (ang.). Prix Italia. [dostęp 2012-09-08].

Bibliografia

  • Opis utworu (forma i styl) autorstwa D. Gwizdalanka Historia muzyki XX wieku, Kraków 2009.

Media użyte na tej stronie

Passion selon saint Luc. Nouvel Opéra de Moscou (2016).jpg
Autor: cheloVechek / talk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pasja według św. Łukasza. Nowaja Opera Theatre, Moskwa (2016).