Pasmem Gór Świętokrzyskich

Ryszard Szurkowski zwyciężył w zawodach w 1973 roku

Pasmem Gór Świętokrzyskich – wyścig kolarski organizowany w Górach Świętokrzyskich w latach 1951–1956, 1959–1963, 1967–1985, 1987–1989 i 2002–2003.

Wyścig Pasmem Gór Świętokrzyskich, którego pierwszym zwycięzcą został w 1951 roku Józef Kapiak, przyczynił się do rozwoju i popularyzacji kolarstwa w regionie świętokrzyskim. Dotychczas impreza odbyła się 35 razy, wielokrotnie była jednym z najważniejszych sprawdzianów formy reprezentantów kraju przed występami w międzynarodowych imprezach – mistrzostwach świata i igrzyskach olimpijskich. W zawodach startowało kilka pokoleń kolarzy należących do najlepszych w Polsce, m.in. Stanisław Królak, Ryszard Szurkowski, Stanisław Szozda, Tadeusz Mytnik, Czesław Lang i Zbigniew Piątek.

Historia wyścigu

Wyścig jednoetapowy (1951–1972)

(c) Bundesarchiv, Bild 183-30618-0001 / CC-BY-SA 3.0

Stanisław Królak wygrał wyścig w 1952 i 1955 roku

(c) Bundesarchiv, Bild 183-S0507-0003 / CC-BY-SA

Czesław Lang – zwycięzca z 1977 roku

(c) Bundesarchiv, Bild 183-1987-0517-016 / CC-BY-SA

Zenon Jaskuła zajął w 1987 roku drugie miejsce

Pierwszy wyścig, jeszcze pod nazwą Ogólnopolski Świętokrzyski Wyścig Kolarski, został zorganizowany 19 sierpnia 1951 roku. Jego trasa rozpoczynała się w Kielcach, następnie prowadziła m.in. przez Końskie i Skarżysko, zaś meta znajdowała się na kieleckim stadionie położonym przy ul. Ściegiennego. Zwyciężył zawodnik Legii Warszawa Józef Kapiak, który przewagę nad resztą stawki uzyskał w okolicach Zagnańska^[1]. Trzy godziny po zawodach szosowych kolarze wystartowali w wyścigu australijskim na stadionie Gwardii Kielce. Imprezę obserwowało z trybun ok. 3 tys. widzów^[2].

W roku następnym zwycięstwo odniósł rozpoczynający karierę Stanisław Królak, który na mecie wyprzedził minimalnie swojego stryjecznego brata Henryka Łasaka. Wyścig ten był zarazem ostatnim w sezonie, zaś trudne warunki pogodowe i źle przygotowany odcinek w pierwszej fazie zawodów spowodowały, że do mety dojechało 17 z 53 kolarzy^[3]. Trzy lata później (1955) Królak ponownie wygrał wyścig. W czerwcu 1956 roku po raz kolejny wystąpił w zawodach, lecz tym razem przegrał walkę o zwycięstwo na finiszu z Marianem Więckowskim. W latach 1959–1962 w wyścigu startowali głównie zawodnicy z regionu – w tym okresie dwukrotnie wygrali Franciszek Kosela i Edward Błaszczyk, reprezentujący barwy SHL Kielce^[4].

W 1963 roku wyścig ponownie nabrał charakteru ogólnopolskiego, a w kolejnych latach zdobył coraz większą renomę. Zawody rozgrywane w Górach Świętokrzyskich stały się jednym z najważniejszych sprawdzianów formy reprezentantów kraju przed występami w międzynarodowych imprezach – mistrzostwach świata i igrzyskach olimpijskich^[5].

W XVII edycji wyścigu, która odbyła się 28 sierpnia 1972 roku, zwycięstwo odniósł reprezentujący barwy Piasta Gliwice Zbigniew Krzeszowiec, choć pięciu następnych zawodników uzyskało ten sam czas co zwycięzca^[6].

Nowa formuła (1973–1989)

W 1973 roku organizatorzy zmienili nazwę wyścigu – kolarze rozpoczęli rywalizację o Wielką Nagrodę Gór Świętokrzyskich. Ponadto zawody przekształcono w imprezę składającą się z czterech etapów, w tym jazdy indywidualnej na czas i kryterium^[5].

Pierwsze zawody w nowej formule (1973) rozpoczęły się od niespodzianki. W jeździe indywidualnej na czas zwyciężył Mieczysław Klimczyk ze Świtu Wolica, który wyprzedził Ryszarda Szurkowskiego o 44 sekundy. Następne dwa etapy wygrał Szurkowski, natomiast w ostatnim wyprzedził go jedynie Stanisław Szozda. Dzięki tym pozycjom Szurkowski został zwycięzcą całego wyścigu. W nagrodę otrzymał puchar wykonany z ćmielowskiej porcelany^[7].

W 1974 roku interesujący przebieg miał czwarty i zarazem ostatni etap. Kolarze kilkukrotnie zorganizowali udane ucieczki. Decydująca miała miejsce na 88 km, kiedy to na czele znalazło się siedmiu zawodników. Na 120 km dołączyło do nich kolejnych dziesięciu. Na finiszu najlepszy okazał się Andrzej Kaczmarek, drugie miejsce zajął Henryk Woźniak, a trzecie Marian Nawrot, choć ci trzej kolarze uzyskali ten sam czas. W końcowej klasyfikacji zwyciężył Stanisław Boniecki, który drugiego Jana Baćkowskiego wyprzedził o siedem sekund^[8].

W kolejnych latach wyścig wygrywali czołowi polscy kolarze (m.in. Tadeusz Mytnik – 1975, Czesław Lang – 1977, Jan Jankiewicz – 1980). Wówczas impreza składała się z trzech lub czterech etapów, a najbardziej widowiskowym było rozgrywane w Kielcach kryterium. W 1979 roku po raz pierwszy zawodnicy rywalizowali na oddanym do użytku dwa lata wcześniej Torze Kielce, znajdującym się w Miedzianej Górze. Zwycięzcą pierwszego etapu, który odbył się na torze, został Jarosław Grodzki^[9].

W 1981 roku w skład wyścigu wszedł jedynie jeden etap, rozegrany na Torze Kielce (104 km, 25 okrążeń). Trudne warunki atmosferyczne oraz wymagająca trasa sprawiły, że zawody ukończyło 14 kolarzy z 64 zgłoszonych. Wyścig wygrał Zbigniew Szczepkowski, który na finiszu wyprzedził Czesława Langa i Adama Zagajewskiego^[10].

Rok później o wygranej Sławomira Lewandowskiego zadecydował ostatni etap. Pod koniec zawodów przeprowadził on udaną ucieczkę, następnie zaś powiększył jeszcze przewagę, dzięki czemu na mecie w Kielcach finiszował samotnie. Pięciu ścigających go kolarzy pomyliło trasę na ul. Lenina, co spowodowało, że musieli zawrócić i ostatecznie stracili do zwycięzcy niecałą minutę. Prowadzący po wcześniejszych trzech etapach Lechosław Michalak dojechał do mety jeszcze później, przez co nie obronił swojej pozycji w klasyfikacji generalnej – ostatecznie uplasował się na drugiej lokacie^[11]. W latach 80. XX wieku w imprezie zwyciężali również m.in. Andrzej Serediuk (1984), Andrzej Mierzejewski (1985 i 1987) i Jacek Bodyk (1989)^[10].

Wznowienie wyścigu (2002–2003)

W 2002 roku, z inicjatywy prezesa Świętokrzyskiego Związku Kolarskiego Mariana Formy, wyścig został reaktywowany. Zwyciężył w nim Zbigniew Piątek, a drugie miejsce zajął Kazimierz Stafiej. Kolarze postanowili nie finiszować, tylko razem wjechać na metę. Sędziowie dostrzegli jednak, że to Piątek był o kilka centymetrów szybszy, więc jemu przypadło zwycięstwo^[12]. Rok później, w XXXV edycji wyścigu Pasmem Gór Świętokrzyskich, wygrał Wojciech Pawlak, który na finiszu wyprzedził współtowarzyszy ucieczki (m.in. Łukasza Bodnara)^[13].

Wyniki

Edycja	Data	1. miejsce	2. miejsce	3. miejsce	Źródło
I	19 sierpnia 1951	Józef Kapiak Legia Warszawa	Wacław Wójcik Legia Warszawa	Bolesław Łazarczyk Victoria Częstochowa	^[14]
II	12 października 1952	Stanisław Królak Legia Warszawa	Henryk Łasak Gwardia Warszawa	Jerzy Liszkiewicz Gwardia Łódź	^[14]
III	2 sierpnia 1953	Władysław Klabiński Gwardia Warszawa	Witold Preczyński Społem Łódź	Wacław Wójcik Legia Warszawa	^[14]
IV	1 sierpnia 1954	Władysław Klabiński Gwardia Warszawa	Stanisław Szostak Włókniarz Łódź	Lech Pijanowski Legia Warszawa	^[14]
V	10 lipca 1955	Stanisław Królak Legia Warszawa	Tadeusz Waliszewski Legia Warszawa	Jerzy Jankowski Gwardia Łódź	^[14]
VI	17 czerwca 1956	Marian Więckowski Legia Warszawa	Stanisław Królak Legia Warszawa	Henryk Komuniewski Gwardia Łódź	^[14]
VII	13 września 1959	Franciszek Kosela SHL Kielce	Ryszard Zapała Piast Chęciny	Edward Bodzioch SHL Kielce	^[15]
VIII	9 października 1960	Franciszek Kosela SHL Kielce	Edward Błaszczyk SHL Kielce	Mieczysław Mela SHL Kielce	^[15]
IX	17 września 1961	Edward Błaszczyk SHL Kielce	Rajmund Zieliński Czarni Radom	Jerzy Linde Czarni Radom	^[15]
X	16 września 1962	Edward Błaszczyk SHL Kielce	Włodzimierz Gwardyś SHL Kielce	Jan Kuchta Piast Chęciny	^[15]
XI	15 września 1963	Jan Chtiej Społem Łódź	Jan Kudra Społem Łódź	Józef Beker LZS Wrocław	^[15]
XII	29 maja 1967	Kazimierz Jasiński Legia Warszawa	Wojciech Otrembski Budowlani Łódź	Wojciech Kowalski Włókniarz Łódź	^[15]
XIII	30 września 1968	Marian Forma SHL Kielce	Jerzy Kowalczuk Sarmata Warszawa	Andrzej Imosa LZS Busko	^[15]
XIV	17 sierpnia 1969	Sławomir Rubin Gwardia Łódź	Ryszard Polkowski Flota Gdynia	Andrzej Jakubowski Legia Warszawa	^[6]
XV	24 sierpnia 1970	Andrzej Jakubowski Bug Wyszków	Jerzy Linde Społem Łódź	Szczepan Kaszowski Cracovia	^[6]
XVI	16 sierpnia 1971	Kazimierz Jasiński Broń Radom	Julian Różalski Broń Radom	Tymoteusz Macyszyn Dolmel Wrocław	^[6]
XVII	28 sierpnia 1972	Zbigniew Krzeszowiec Piast Gliwice	Stanisław Demel Polonia Warszawa	Jarosław Bek Społem Łódź	^[6]
XVIII	17–19 sierpnia 1973	Ryszard Szurkowski Dolmel Wrocław	Stanisław Dymek Wisłoka Dębica	Zbigniew Bielski Lechia Gdańsk	^[6]
XIX	10–12 sierpnia 1974	Stanisław Boniecki Agromel Toruń	Jan Baćkowski Korona Kielce	Andrzej Pierzyński LZS Pawlikowice	^[6]
XX	20–22 czerwca 1975	Tadeusz Mytnik Flota Gdynia	Ryszard Szurkowski Dolmel Wrocław	Stanisław Szozda Ziemia Opolska	^[16]
XXI	1–3 czerwca 1976	Florian Andrzejewski Wielkopolska Poznań	Stanisław Kirpsza Gwardia Białystok	Mieczysław Nowicki Włókniarz Łódź	^[16]
XXII	17–19 czerwca 1977	Czesław Lang Legia Warszawa	Józef Kołopajło Flota Gdynia	Tadeusz Mytnik Flota Gdynia	^[16]
XXIII	16–17 czerwca 1978	Adam Jagła Bobrek Bytom	Witold Plutecki Legia Warszawa	Ryszard Szurkowski Dolmel Wrocław	^[16]
XXIV	14–15 czerwca 1979	Waldemar Okrutnik Moto Jelcz Oława	Jarosław Grodzki Tramwajarz Łódź	Józef Pytowski Górnik Sosnowiec	^[16]
XXV	22–24 czerwca 1980	Jan Jankiewicz MRLKS Wrocław	Tadeusz Wojtas Neptun Gdańsk	Lechosław Michalak Legia Warszawa	^[17]
XXVI	15 sierpnia 1981	Zbigniew Szczepkowski Legia Warszawa	Czesław Lang Legia Warszawa	Adam Zagajewski Legia Warszawa	^[17]
XXVII	25–27 czerwca 1982	Sławomir Lewandowski Legia Warszawa	Lechosław Michalak Legia Warszawa	Jan Muzyka Plon Rzeszów	^[17]
XXVIII	16–17 lipca 1983	Sławomir Lewandowski Mazowsze Teresin	Grzegorz Banaszek Sarmata Warszawa	Zbigniew Szymański Stomil Poznań	^[17]
XXIX	21–22 czerwca 1984	Andrzej Serediuk Moto Jelcz Oława	Andrzej Mierzejewski Agromel Toruń	Józef Szpakowski Victoria Rybnik	^[17]
XXX	16–17 czerwca 1985	Andrzej Mierzejewski Agromel Toruń	Lech Piasecki Orlęta Gorzów	Mieczysław Korycki Agrosudety Jelenia Góra	^[17]
XXXI	14–16 sierpnia 1987	Andrzej Mierzejewski Agromel Toruń	Zenon Jaskuła Orlęta Gorzów	Andrzej Sypytkowski Krupiński Suszec	^[18]
XXXII	1–3 lipca 1988	Radosław Romanik Górnik Wałbrzych	Jerzy Chądzyński Chrobry Głogów	Andrzej Półkośnik Polonez Warszawa	^[18]
XXXIII	7–9 lipca 1989	Jacek Bodyk Górnik Polkowice	Jerzy Woźniak Górnik Polkowice	Mirosław Kucharski Bobrek Bytom	^[18]
XXXIV	22 czerwca 2002	Zbigniew Piątek Mróz	Kazimierz Stafiej Mróz	Przemysław Mikołajczyk Servisco Koop	^[12]
XXXV	20 czerwca 2003	Wojciech Pawlak Mikomax Browar Staropolski	Przemysław Mikołajczyk Servisco Koop	Jarosław Rębiewski Mikomax Browar Staropolski	^[13]

Klasyfikacja

Tadeusz Mytnik dwukrotnie kończył wyścig na podium (1975 i 1977)

Jacek Bodyk (z lewej) i Zbigniew Piątek odnieśli po jednym zwycięstwie

Lech Piasecki zajął w 1985 roku drugie miejsce

Mieczysław Nowicki stanął na najniższym stopniu podium w 1976 roku

Andrzej Sypytkowski uplasował się w 1987 roku na trzeciej lokacie

Lp.	Zawodnik	1. miejsce	2. miejsce	3. miejsce	Razem
1.	Edward Błaszczyk	2	1	0	3
1.	Stanisław Królak	2	1	0	3
1.	Andrzej Mierzejewski	2	1	0	3
4.	Kazimierz Jasiński	2	0	0	2
4.	Władysław Klabiński	2	0	0	2
4.	Franciszek Kosela	2	0	0	2
4.	Sławomir Lewandowski	2	0	0	2
8.	Ryszard Szurkowski	1	1	1	3
9.	Czesław Lang	1	1	0	2
10.	Andrzej Jakubowski	1	0	1	2
10.	Tadeusz Mytnik	1	0	1	2
12.	Florian Andrzejewski	1	0	0	1
12.	Jacek Bodyk	1	0	0	1
12.	Stanisław Boniecki	1	0	0	1
12.	Jan Chtiej	1	0	0	1
12.	Marian Forma	1	0	0	1
12.	Adam Jagła	1	0	0	1
12.	Jan Jankiewicz	1	0	0	1
12.	Józef Kapiak	1	0	0	1
12.	Zbigniew Krzeszowiec	1	0	0	1
12.	Waldemar Okrutnik	1	0	0	1
12.	Wojciech Pawlak	1	0	0	1
12.	Zbigniew Piątek	1	0	0	1
12.	Radosław Romanik	1	0	0	1
12.	Sławomir Rubin	1	0	0	1
12.	Andrzej Serediuk	1	0	0	1
12.	Zbigniew Szczepkowski	1	0	0	1
12.	Marian Więckowski	1	0	0	1
29.	Jerzy Linde	0	1	1	2
29.	Lechosław Michalak	0	1	1	2
29.	Przemysław Mikołajczyk	0	1	1	2
29.	Wacław Wójcik	0	1	1	2
33.	Jan Baćkowski	0	1	0	1
33.	Grzegorz Banaszek	0	1	0	1
33.	Jerzy Chądzyński	0	1	0	1
33.	Stanisław Demel	0	1	0	1
33.	Stanisław Dymek	0	1	0	1
33.	Jarosław Grodzki	0	1	0	1
33.	Włodzimierz Gwardyś	0	1	0	1
33.	Zenon Jaskuła	0	1	0	1
33.	Stanisław Kirpsza	0	1	0	1
33.	Józef Kołopajło	0	1	0	1
33.	Jerzy Kowalczuk	0	1	0	1
33.	Jan Kudra	0	1	0	1
33.	Henryk Łasak	0	1	0	1
33.	Wojciech Otrembski	0	1	0	1
33.	Lech Piasecki	0	1	0	1
33.	Witold Plutecki	0	1	0	1
33.	Ryszard Polkowski	0	1	0	1
33.	Witold Preczyński	0	1	0	1
33.	Julian Różalski	0	1	0	1
33.	Kazimierz Stafiej	0	1	0	1
33.	Stanisław Szostak	0	1	0	1
33.	Tadeusz Waliszewski	0	1	0	1
33.	Tadeusz Wojtas	0	1	0	1
33.	Jerzy Woźniak	0	1	0	1
33.	Ryszard Zapała	0	1	0	1
33.	Rajmund Zieliński	0	1	0	1
59.	Jarosław Bek	0	0	1	1
59.	Józef Beker	0	0	1	1
59.	Zbigniew Bielski	0	0	1	1
59.	Edward Bodzioch	0	0	1	1
59.	Andrzej Imosa	0	0	1	1
59.	Jerzy Jankowski	0	0	1	1
59.	Szczepan Kaszowski	0	0	1	1
59.	Henryk Komuniewski	0	0	1	1
59.	Mieczysław Korycki	0	0	1	1
59.	Wojciech Kowalski	0	0	1	1
59.	Mirosław Kucharski	0	0	1	1
59.	Jan Kuchta	0	0	1	1
59.	Jerzy Liszkiewicz	0	0	1	1
59.	Bolesław Łazarczyk	0	0	1	1
59.	Tymoteusz Macyszyn	0	0	1	1
59.	Mieczysław Mela	0	0	1	1
59.	Jan Muzyka	0	0	1	1
59.	Mieczysław Nowicki	0	0	1	1
59.	Andrzej Pierzyński	0	0	1	1
59.	Lech Pijanowski	0	0	1	1
59.	Andrzej Półkośnik	0	0	1	1
59.	Józef Pytowski	0	0	1	1
59.	Jerzy Rębiewski	0	0	1	1
59.	Andrzej Sypytkowski	0	0	1	1
59.	Stanisław Szozda	0	0	1	1
59.	Józef Szpakowski	0	0	1	1
59.	Zbigniew Szymański	0	0	1	1
59.	Adam Zagajewski	0	0	1	1

Przypisy

↑ M. Michniak, A. Pawłowski: Cykliści z Gór Świętokrzyskich. Kielce: Słowo Kibica, 2000, s. 98. ISBN 83-909812-3-8.
↑ Z. Weiss. CWKS i Kapiak triumfatorami wyścigu „Pasmem Gór Świętokrzyskich”. „Przegląd Sportowy”. 66, s. 6, 20.08.1951. Warszawa (pol.). [dostęp 2012-04-26].
↑ Z. Weiss. Deszcz, chłód i fatalna droga dziesiątkują kolarzy w wyścigu Pasmem Gór Świętokrzyskich. „Przegląd Sportowy”. 85, s. 2, 13.10.1952. Warszawa (pol.). [dostęp 2012-04-26].
↑ M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 99.
↑ ^a ^b M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 100–101.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 110.
↑ M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 102.
↑ Podwójny sukces Agromelu Toruń. Boniecki o 7 sekund przed Baćkowskim. „Słowo Ludu”. 224, s. 4, 12.08.1974. Kielce (pol.). [dostęp 2012-04-26].
↑ M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 103.
↑ ^a ^b M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 104.
↑ Triumfy Legii w 26 wyścigu kolarskim Pasmem Gór Świętokrzyskich. „Słowo Ludu”. 125, s. 6, 23.06.1982. Kielce–Radom (pol.). [dostęp 2012-04-26].
↑ ^a ^b S. Sijer, A. Nowak. Powrót na pasmo sukcesów. „Słowo Ludu”. 144, s. 6, 24.06.2002. Kielce (pol.). [dostęp 2012-04-25].
↑ ^a ^b D. Wikło. Mikomax rządził. „Słowo Ludu”. 142, s. 16, 22.06.2003. Kielce (pol.). [dostęp 2012-04-25].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 108.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 109.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 111.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 112.
↑ ^a ^b ^c M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 113.

[1] M. Michniak, A. Pawłowski: Cykliści z Gór Świętokrzyskich. Kielce: Słowo Kibica, 2000, s. 98. ISBN 83-909812-3-8.

[2] Z. Weiss. CWKS i Kapiak triumfatorami wyścigu „Pasmem Gór Świętokrzyskich”. „Przegląd Sportowy”. 66, s. 6, 20.08.1951. Warszawa (pol.). [dostęp 2012-04-26].

[3] Z. Weiss. Deszcz, chłód i fatalna droga dziesiątkują kolarzy w wyścigu Pasmem Gór Świętokrzyskich. „Przegląd Sportowy”. 85, s. 2, 13.10.1952. Warszawa (pol.). [dostęp 2012-04-26].

[4] M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 99.

[s100–101-5] M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 100–101.

[s110-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 110.

[7] M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 102.

[8] Podwójny sukces Agromelu Toruń. Boniecki o 7 sekund przed Baćkowskim. „Słowo Ludu”. 224, s. 4, 12.08.1974. Kielce (pol.). [dostęp 2012-04-26].

[9] M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 103.

[s104-10] M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 104.

[11] Triumfy Legii w 26 wyścigu kolarskim Pasmem Gór Świętokrzyskich. „Słowo Ludu”. 125, s. 6, 23.06.1982. Kielce–Radom (pol.). [dostęp 2012-04-26].

[rok_2002-12] S. Sijer, A. Nowak. Powrót na pasmo sukcesów. „Słowo Ludu”. 144, s. 6, 24.06.2002. Kielce (pol.). [dostęp 2012-04-25].

[rok_2003-13] D. Wikło. Mikomax rządził. „Słowo Ludu”. 142, s. 16, 22.06.2003. Kielce (pol.). [dostęp 2012-04-25].

[s108-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 108.

[s109-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 109.

[s111-16] M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 111.

[s112-17] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 112.

[s113-18] M. Michniak, A. Pawłowski, op. cit., s. 113.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne