Pasterz (ptak)
| Pastor roseus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
_(8079444740).jpg) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | Pastor | ||
| Gatunek | pasterz | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimowiska | |||
Pasterz[4], pasterz różowy, szpak różowy (Pastor roseus) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny szpakowatych (Sturnidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Pastor[4]. Zamieszkuje pas od Półwyspu Bałkańskiego, przez Azję Mniejszą i Ukrainę po Iran i Azję Środkową. Zimuje głównie w Indiach i Sri Lance. Do Polski nieregularnie zalatuje.
Taksonomia
Gatunek został opisany przez Linneusza w 10. edycji Systema Naturae pod nazwą Turdus roseus[5], przeniesiony do monotypowego rodzaju Pastor Temminck, 1815, później do rodzaju Sturnus. Badania genetyczne wskazują, że ze względu na stosunkowo dalekie pokrewieństwo z innymi gatunkami z rodzaju Sturnus właściwym rodzajem jest Pastor[6][7]. Według IOC gatunek monotypowy[8].
Morfologia
Tułów różowy. Głowa czarna, ze zwisającym czubkiem. Górna część piersi[9], skrzydła i sterówki również czarne[10]. U samców czarne partie ciała mają metaliczny połysk[11]. W szacie młodocianej ptaki podobne do młodych szpaków (S. vulgaris), jednak znacznie bledsze, posiadają jasny kantarek, kuper jaśniejszy względem grzbietu, żółtawy dziób[10]. U dorosłego samca dziób żółty, nasada żuchwy czarna. W lecie i na jesieni ma barwę ciemnobrązową lub czarniawą, w zimie brązowaworóżową. Nogi jaskraworóżowe; poza sezonem lęgowym matowe, żółtawe[9]. Od podobnego szpaka bramińskiego (Sturnia pagodarum; występuje na obszarze zimowisk pasterzy) P. roseus odróżnia cała czarna głowa[9].
Długość ciała wynosi 19[9]–26 cm[12], rozpiętość skrzydeł 38–40 cm[11]. Poniższa tabela przedstawia wymiary szczegółowe (mm lub g)[9].
| Skrzydło | Długość ogona | Dł. skoku | Dł. dzioba | Masa ciała | |
|---|---|---|---|---|---|
| ♂ | 127–139 | 65–75 | 29–34 | 22–26 | 59–90 |
| ♀ | 125–135 | 64–74 | 29–32 | 22–26 | 60–88 |
Zasięg występowania
Gatunek wędrowny. Obszary lęgowe rozciągają się od południowej Ukrainy na wschód po stepy w okolicach dolnego biegu Wołgi, centralny i wschodni Kazachstan, zachodni Ałtaj i zachodnią Mongolię; na południu zasięg występowania sięga wschodniej Turcji, południowego Iranu, Afganistanu i północno-zachodnich Chin. Okazjonalnie pasterze zalatują do wschodniej Europy, do Czech, na Węgry i do Włoch. Prawdopodobnie gnieżdżą się w Bułgarii. Zimowiska znajdują się głównie w Indiach i Sri Lance[2]. BirdLife International szacuje obszar lęgowisk na 1,6 mln km²[13].
Do Polski nieregularnie zalatuje – zwykle obserwuje się pojedyncze ptaki lub grupy liczące 2–3 osobniki[14]. Jeszcze w XIX wieku na obszarze Polski miało miejsce kilkanaście bardzo licznych nalotów, ale już w latach 1900–1980 pasterz stwierdzony został tylko 2 razy[14]. W 2002 miał miejsce liczny nalot, w trakcie którego na terenie kraju stwierdzono co najmniej 48 osobników[14]. Do końca 2017 Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego potwierdziła 46 stwierdzeń tego gatunku na terenie kraju (w liczbie około 132 osobników)[15].
Ekologia
Podczas sezonu lęgowego pasterze przebywają na otwartych stepach, na których licznie występują szarańczaki. Oprócz wspomnianych przedstawicieli prostoskrzydłych pasterze zjadają także pluskwiaki (Hemiptera), chrząszcze (Coleoptera), błonkoskrzydłe (Hymenoptera), motyle (Lepidoptera), równonogi (Isopoda), pająki (Araneae) i ślimaki (Gastropoda). Ptaki tego gatunku potrafią przemierzyć do 10 km, przemieszczając się między koloniami lęgowymi a żerowiskami. Kolonie często znajdują się w dolinach w piargach. Śpiew szczebiotliwy, ptak wplata w niego szorstkie i skrzypiące dźwięki, podobnie jak szpak; nie stosuje jednak naśladownictwa[10].
Lęgi
Okres lęgowy pasterza powiązany jest z dostępnością szarańczaków, trwa krótko i kończy się zaraz po opierzeniu się większości piskląt. Wtedy też ptaki opuszczają kolonię; jeśli pisklę nie potrafi jeszcze latać, także zostaje opuszczone. W większej części zasięgu okres lęgowy rozpoczyna się w maju lub na początku czerwca. Niekiedy, prawdopodobnie w wyniku niekorzystnej pogody, okres lęgowy przypada na lipiec[9].
Przeważnie gniazdo znajduje się w rumowisku skalnym; inne możliwe siedliska to szczeliny skalne, budynki, w dziuplach po innych ptakach lub w naturalnych otworach w drzewie. Jego zewnętrzną warstwę tworzą gałązki oraz trawy, zaś wyściółkę delikatniejsze trawy i pierze. Zniesienie liczy 3–6 jaj; odnotowywano do 10 jaj w gnieździe, prawdopodobnie w wyniku składania jaj przez dwie samice. Skorupka przybiera barwę jasnoniebieską; wykazuje nieznaczny połysk. Jaja mierzą 25–33 na 18,5–22,7 mm. Wysiadywane są przez okres około 15 dni przez oba ptaki z pary; dokładny okres inkubacji nie jest znany. Młode, karmione przez oboje rodziców, pozostają w gnieździe około 24 dni. Dalsze losy piskląt nie są dokładnie znane[9].
Status i ochrona
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 490 000 – 1 850 000 dorosłych osobników[3]. BirdLife International wymienia dwie ostoje ptaków IBA, w których występowanie pasterza zadecydowało o ich utworzeniu; obie znajdują się w Iranie[13].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[16].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Pastor roseus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b Craig, A., Feare, C. & Bonan, A.: Rose-coloured Starling (Pastor roseus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (3 kwietnia 2015)].
- ↑ a b BirdLife International, Pastor roseus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-05] (ang.).
- ↑ a b P. Mielczarek, M. Kuziemko: Podrodzina: Sturninae Rafinesque, 1815 - szpaki (wersja: 2018-06-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-27].
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, 1758, s. 170 (łac.).
- ↑ Jønsson, Knud A. & Fjeldså, Jon. A phylogenetic supertree of oscine passerine birds (Aves: Passeri). „Zoologica Scripta”. 35, s. 149–186, 2006. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2006.00221.x. ISSN 0300-3256.
- ↑ I.J. Lovette et al. A complete species-level molecular phylogeny for the „Eurasian” starlings (Sturnidae: Sturnus, Acridotheres, and allies): Recent diversification in a highly social and dispersive avian group. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 47, s. 251–260, 2008. DOI: 10.1016/j.ympev.2008.01.020. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Nuthatches, Wallcreeper, treecreepers, mockingbirds, starlings, oxpeckers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-22]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Adrian Craig & Chris Feare: Starlings and Mynas. Princeton University Press, 1999, s. 177–180. ISBN 978-0-691-00496-9.
- ↑ a b c Peter H. Barthel, Paschalis Dougalis: Jaki to ptak?. Warszawa: Multico, 2009, s. 140. ISBN 978-83-7073-688-0.
- ↑ a b Paul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Godfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 376. ISBN 978-83-247-0818-5.
- ↑ Rosy starling fact file. Arkive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-06)].
- ↑ a b Rosy Starling Sturnus roseus. BirdLife International. [dostęp 2015-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 listopada 2013)].
- ↑ a b c P. Dębowski. Pierwsze stwierdzenie pasterza Sturnus roseus w krainie Gór Świętokrzyskich po roku 1856. „Kulon”. 15, s. 68–76, 2010.
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 34. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2017. „Ornis Polonica”. 59, s. 119–153, 2018.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Egg of Rosy Starling. Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Autor: Ron Knight from Seaford, East Sussex, United Kingdom, Licencja: CC BY 2.0
Rosy Starling Pastor roseus, between Almaty and Sorbaluk Lake, Kazakhstan
Autor: SanoAK: Alexander Kürthy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Distribution map of Rosy Starling Pastor roseus according to IUCN version 2021.3 (Compiled by: BirdLife International and Handbook of the Birds of the World (2016) 2007.