Pastorał
Pastorał, także w kościołach wschodnich jako żezł (łac. baculus pastoralis, dosł. „kij pasterski”) to w Kościołach chrześcijańskich atrybut biskupów, opatów i infułatów uprzywilejowanych (we wschodnim chrześcijaństwie: archimandrytów); długa, zdobiona laska o ślimakowato zwiniętym zakończeniu, nazywanym krzywaśnią lub z łaciny – kurwaturą. Pierwotnie był to po prostu krótki, zakrzywiony kij służący do podpierania się.
W Kościele łacińskim krzywaśń zwija się w formie ślimaka do środka; często też wewnątrz ślimaka znajdują się wyobrażenia świętych.
Od pastorału biskupa wcześniejsza była laska opata. Pierwszym opatem, który jej używał, był święty Kolumban (+615). Odtąd szybko się rozpowszechniała. Poza klasztorem używali jej biskupi, królowie i książęta – jako znaku władzy. Do liturgicznych insygniów biskupa pastorał zalicza się od XI wieku. Od XVI w. biskupi zwyczajowo noszą pastorał krzywaśnią na zewnątrz.
Opaci używają pastorału z krzywaśnią osłoniętą przezroczystym welonem, gdyż nie mają władzy pro foro externo, to znaczy poza ściśle określoną wspólnotą (na ogół klasztoru bądź zakonu). Pastorały opatów są znacznie skromniej zdobione, a noszą je oni krzywaśnią do wewnątrz.
Pastorał papieski, zwany też „ferula”, jest zakończony krzyżem.
Biskup może używać pastorału tylko na terenie diecezji, do której jest przypisany. Metropolita – na terenie metropolii. W pozostałych przypadkach muszą na to uzyskać zgodę ordynariusza miejscowego. Kardynał może używać pastorału wszędzie, nie pytając nikogo o zgodę (podobnie jak ze spowiadaniem).
W czasie pielgrzymki Jana Pawła II do Polski 1999, kiedy ten był chory, zastępujący go kardynał Angelo Sodano podczas mszy świętej na Błoniach używał papieskiego pastorału.
Symbolika
Środkowa część pastorału oznacza podporę i symbolizuje służbę ludowi, stanowcze działanie w kierowaniu i rządzeniu wiernymi, w popieraniu ich i obronie oraz umacnianie wiary.
Dolna część pastorału, ostro zakończona, oznacza troskę pasterza w zachęcaniu, napominaniu, a nawet karceniu[1].W dawniejszych czasach biskupi nie używali pastorału w czasie mszy św. żałobnych, co tłumaczyło się tym, że biskup nie ma władzy nad zmarłymi. Obecnie zasada ta nie wiadomo dlaczego (być może wskutek desuetudo) nie jest przestrzegana.
Pastorał w Kościołach wschodnich
W Kościołach wschodnich pastorał funkcjonuje w dwóch odmianach:
- liturgicznej (gr. πατερίτσα, pateritsa, wym. paterica, słow. żezł) – używanej podczas nabożeństw. Jest to długa laska zakończona poprzeczną głowicą zwieńczoną kulą i krzyżem. Pierwotna forma, znana od VI w., miała głowicę w kształcie greckiej litery Tau, z dwoma prostymi ramionami wygiętymi w dół, oszczędnie zdobioną. Obecnie pastorałów o tym kształcie używają zwierzchnicy prawosławnych monasterów (archimandryci i ihumeni). Od XVI-XVII w. głowica pastorału przybiera kształt dwóch węży wyginających się w górę i patrzących na krzyż, co ma wyrażać nakaz Chrystusa: Bądźcie roztropni jak węże! Tej formy pastorału powszechnie używają obecnie prawosławni biskupi.
- pozaliturgicznej (gr. ράβδος, rabdos, słow. posoch) – używanej przez biskupów przy oficjalnych wystąpieniach. Jest to znacznie krótsza laska zakończona rozszerzającą się ku górze ozdobną głowicą i gałką.
Nazw „żezł” i „posoch” często jednak używa się zamiennie.
Specyficznym elementem pastorałów biskupów rosyjskich (oraz w cerkwiach będących pod wpływem ruskiej tradycji) jest tak zwany sułok. Jest to przybranie składające się z dwóch płatów tkaniny nałożonych jeden na drugi i umocowanych pod głowicą. Ma on znaczenie praktyczne związane z chłodnym klimatem; górny płat chronił dłonie biskupa od mroźnego powietrza, dolny – od zimnego metalu pastorału.
W Kościołach przedchalcedońskich pastorały mają różne formy. Pastorały koptyjskie, jakobickie i etiopskie mają formę grecką, ormiańskie – łacińską, a asyryjskie – łacińską lub grecką w zależności od lokalnych zwyczajów.
Zobacz też
- Kościelne oznaki godności
Przypisy
- ↑ Por. A. J. Nowowiejski, Wykład Liturgii Kościoła Katolickiego, wyd. Instytut Summorum Pontificum, Ząbki 2010, s. 423
Linki zewnętrzne
- prof. Bogusław Nadolski TChr: Symbole liturgiczne - Pastorał, laska pasterska biskupów i opatów. TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów. [dostęp 2013-03-19].
- Stanisław Hołodok: Symbolika (XVI). Opoka.org.pl. [dostęp 2013-03-19].
| Obrzędy liturgiczne | |
|---|---|
| Paramenty liturgiczne | |
| Księgi liturgiczne | |
| Bielizna kielichowa | |
| Szaty liturgiczne | |
| Strój chórowy | |
| Szaty papieskie | |
| Zobacz też |
Media użyte na tej stronie
Emblem of the Papacy: Triple Tiara and Keys
Crozier of Saint w:Dimitry of Rostov the Miracle Worker. Museum inventory number 788. In the Rostov museum. Rostov Velikiy