Pasym

Pasym
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół ewangelicko-augsburski w Pasymiu z lotu ptaka
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

szczycieński

Gmina

Pasym

Data założenia

1386

Prawa miejskie

1386–1946, 1997

Burmistrz

Cezary Łachmański

Powierzchnia

15,18 km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


2549[1][2]
167,9 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 89

Kod pocztowy

12-130

Tablice rejestracyjne

NSZ

Położenie na mapie gminy Pasym
Mapa konturowa gminy Pasym, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pasym”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pasym”
Położenie na mapie powiatu szczycieńskiego
Mapa konturowa powiatu szczycieńskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Pasym”
Ziemia53°39′04″N 20°47′31″E/53,651111 20,791944
TERC (TERYT)

2817044

SIMC

0485813

Urząd miejski
Rynek 8
12-130 Pasym
Strona internetowa

Pasym (do 1945 niem. Passenheim[3]) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, położone na Pojezierzu Olsztyńskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pasym. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Pasym liczył 2549 mieszkańców[1].

Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy „Kalwa” (stanica wodna, obiekty wczasowe i kolonijne, kempingi) i usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł (spożywczy, drzewny). Prawa miejskie 1386–1946 i ponownie od 1997 roku. Pasym leży w zachodniej części Mazur[4], na obszarze dawnej Galindii[5]. Miasto położone jest pomiędzy trzema jeziorami: Kalwą (569 ha), Leleskim (482,2 ha) i Gromem (241 ha).

Nazwa miejscowości

Pierwotnie istniała tu wieś kościelna biskupów warmińskich Heinrichswalde (Henrykowo). Miasto w 1386 r. lokowane na miejscu wsi na prawie chełmińskim przez wielkiego mistrza Konrada Zöllnera, wraz z nadaniem praw miejskich miejscowość otrzymała nową nazwę od nazwiska komtura elbląskiego Zygfryda Walpota von Bassenheima. Forma ta ewoluowała potem do postaci Passenheim. Wraz z późniejszym osadnictwem mazurskim w Prusach Książęcych, wytworzyło się także jej polskie przyswojenie – Pasym. Nazwa ta została oficjalnie przyjęta po włączeniu miejscowości do Polski w 1945 r.

Historia

Pierwotnie ziemie te zamieszkiwał pruski szczep Galindów, który w latach 800–1300 posiadał tu liczne osady i grody, a jeden z nich – znany jako Okrągła Góra – zlokalizowany był na półwyspie Gajka wrzynającym się w wody jeziora Kalwa. W latach 992–1223 tereny te były areną działań wojennych pomiędzy wojskami polskimi a Prusami. W 1225 ziemie Prus zaczęli najeżdżać Krzyżacy i udało im się je podbić w 1283.

Miasto założone przez Krzyżaków w 1386 r. otrzymało nazwę od założyciela – komtura elbląskiego, Zygfryda von Passenheima. W czasie wojny trzynastoletniej opowiedziało się za Polską, jednakże po pokoju toruńskim wróciło pod panowanie Zakonu. Zamek został wzniesiony po wojnie trzynastoletniej, później nazywany był Schervitzen Hof. Budowla ta została zniszczona w połowie XVII w., a ostatecznie rozebrana w XIX w. Na miejscu dawnego zamku wzniesiono kościół katolicki.

W 1461 mieszkańcy Pasymia przystąpili do Związku Pruskiego i prowadzili działania przeciwko Zakonowi – w 1459 wycięto oddział krzyżacki zwabiony obietnicą poddania im miasta, w 1462 zajęto krzyżackie Jeziorany, Barczewo i Zalewo. Na początku XVI wieku, gdy Albrecht Hohenzollern odmówił złożenia hołdu królowi polskiemu, doszło do kolejnej wojny, w wyniku której Pasym trafił w ręce polskie na 5 lat.

W latach 1547–1549 proboszczem był ksiądz Andrzej Samuel, doktor teologii, pisarz religijny. W Pasymiu młode lata spędził Krzysztof Hartknoch (1644–1687) – historyk Polski i Prus, profesor Gimnazjum Toruńskiego. W 1657 r. miasto zostało zniszczone w czasie najazdu tatarskiego. Od XVIII wieku miasto traciło na znaczeniu na rzecz rozwijającego się niedaleko Szczytna. W lutym 1807 r. przez kilka dni stacjonował tu Napoleon wraz z 60-tysięczną armią. Kwatera Napoleona mieściła się na plebanii. W 1868 roku ucierpiało na skutek dużego pożaru, podobnie jak i wcześniej w 1750 r.

W 1883 r. o 3 km od Pasymia wytyczono linię kolejową (podobno linię wybudowano z dala od miasta na skutek protestów miejscowych kupców, którzy obawiali się, że "żelazny potwór" przywiezie do miasta konkurencję[6]), w 1898 r. wybudowano gazownię, w 1904 r. rzeźnię, a w 1911 r. wodociągi. Na początku XX w. Pasym zaczął rozwijać się jako ośrodek turystyczny.

W 1935 r. odwiedził Pasym Melchior Wańkowicz, zbierając materiał do książki Na tropach Smętka. Stąd pochodził królewiecki duchowny polski ks. Wawrzyniec Rast, do szkoły uczęszczał jeden z jego następców, Jerzy Olech.

Przed 1945 r. Pasym znany był jako ośrodek sportów wodnych i zimowych oraz jako miejscowość turystyczna. Nad jeziorem Kalwa wzniesiono wtedy kompleks turystyczny (obecnie jako Rudziska Pasymskie), z pensjonatem (1927), małą skocznią narciarską z wyciągiem krzesełkowym, przystanią wodną i licznymi kawiarniami.

22 stycznia 1945 r. Pasym zajęły oddziały 1 Frontu Białoruskiego. Wkrótce wysiedleniu do Niemiec uległa większość pozostałej w mieście ludności, a wiosną 1946 r. w wyniku zniszczeń wojennych Pasym utracił prawa miejskie. Dopiero w 1997 r. miejscowość ponownie uzyskała status miasta. W Rudziskach Pasymskich po 1945 r. funkcjonował założony przez Karola Małłka Mazurski Uniwersytet Ludowy.

II wojna światowa nie oszczędziła Pasymia. 30% zabudowy legło w gruzach. Najstarsze miasto na Mazurach zostało wyludnione (część mieszkańców wywieziono, część wyjechała dobrowolnie). Powoli jednak w Pasymiu zaczęło przybywać mieszkańców. Wracała z przymusowej ewakuacji ludność rodzima, przybyli osadnicy z Mazowsza i Kurpiowszczyzny, przesiedleńcy z Wileńszczyzny i Kresów Wschodnich. W latach 1945–1949 zostały uruchomione zakłady przemysłowe: młyn, tartak, wodociągi, mleczarnia, cegielnia, przetwórnia owoców i warzyw, zespół rybacki. Rozwijał się handel, rzemiosło, usługi i oświata. 15 maja 1945 roku do Pasymia przybył powołany na Burmistrza Miasta mgr Edmund Staniszewski i został zorganizowany Zarząd Miasta.

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Pasymia w 2014 roku[1].


Piramida wieku Pasym.png

Zabytki

(c) Zbigniew Czernik, CC BY-SA 3.0
Ratusz
(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0
Zespół d. sądu (1904-08), ob. Dom dla Dzieci, ul. Dworcowa 29
Zabytkowa, wodociągowa wieża ciśnień w parku miejskim (21 sierpnia 2012)
  • Dawny zamek, który został wzniesiony po wojnie trzynastoletniej, później nazywany Schervitzen Hof, zniszczony w połowie XVII w., a ostatecznie rozebrany w XIX w. Na miejscu dawnego zamku wzniesiono kościół katolicki.
  • Późnogotycki kościół z końca XV wieku (pierwotnie drewniany, usytuowany w południowo-zachodnim narożniku murów obronnych, od 1525 ewangelicki, ewangelicko-augsburski odbudowany w latach 1765–1775 po pożarze), wieża z barokowym hełmem, pokrytym gontem (1770). Ołtarz główny manierystyczny z 1673 r. W kondygnacji głównej płaskorzeźba Trójcy Świętej flankowana figurami Czterech Ewangelistów. Poniżej scena Ostatniej Wieczerzy. Po obu stronach ołtarza duże figury Mojżesza i Aarona. Z tyłu trzy płyty nagrobne z XVII w. Organy z XVIII w., prawdopodobnie powstały w warsztacie Jana Josuego Mosengela w Królewcu. Ambona barokowa z XVII w. Naprzeciw ambony krucyfiks z XV w. W nawie środkowej świecznik w kształcie głowy jelenia z 1608 r.
  • Neogotycki kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa (katolicki) z 1876 r., wybudowany w miejscu dawnego zamku. Wnętrze świątyni o charakterze neogotyckim, z ołtarzem, dwoma ołtarzami bocznymi, prospektem organowym, baptysterium z chrzcielnicą, ławkami oraz witrażami. W lewym, bocznym ołtarzu znajduje się dekoracyjna płaskorzeźba z wicią roślinną, układająca się w Drzewo Życia. Motyw ten powtórzony jest na krzyżu w ołtarzu głównym. Strop wzmocniony belkami imitujący otwartą więźbę dachową.
  • Plebania z początku XX w.
  • Ratusz z XIX wieku (wybudowany w latach 1854–1855 w miejscu starszego, średniowiecznego, spalonego w 1583 r.), założony na planie kwadratu i nawiązujący do stylu klasycystycznego. Obecnie ratusz znajduje się na dużym placu – dawniej były tu ciasne uliczki z gęstą zabudową.
  • Pozostałości murów miejskich z XIV wieku.
  • Stara zabudowa z końca XVIII i początków XIX w., budynki przy ul. Dworcowej (domy nr 2, 6, 9, 11, 13).
  • Zabudowa ul. Dworcowej z pierwszej połowy XX w.: obecna Miejska Biblioteka Publiczna, zespół sądowy (dawny sąd) – obecnie Dom Dziecka, dawna szkoła katolicka (ul. Dworcowa 25).
  • Zabudowa przy ul. Reja, m.in. budynek poczty.
  • Budynek dawnej szkoły ewangelickiej (ul. Ogrodowa) z początku XX w. – obecnie szkoła podstawowa.
  • Zespół młyński: młynarzówka z 1903 r., młyn ze spichlerzem – rozbudowany w 1921 r.
  • Wieża ciśnień z 1911 r. (w parku miejskim).
  • Dawna łaźnia miejska, przy wieży ciśnień, obecnie punkt uzdatniania wody.
  • cmentarz ewangelicki z XVII w., usytuowany przy drodze do Dźwierzut, z zabytkowymi nagrobkami oraz kaplicą.
  • Cmentarz ewangelicki przy szosie do dworca kolejowego.
  • Cmentarz katolicki usytuowany za miastem, nad jeziorem.

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą:

Transport

Stacja kolejowa Pasym

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 53 OlsztynOstrołęka, a w odległości 3 km linia kolejowa Olsztyn – Szczytno ze stacją Pasym.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie: Niemcy Bassenheim[9], gmina Sużany (lit. Sužionių seniūnija)[10]. W listopadzie 2013 Pasym został przyjęty do Międzynarodowego Stowarzyszenia Cittàslow[11].

Kultura

W Pasymiu i okolicach rozgrywa się akcja powieści Pietrek z Puszczy Piskiej autorstwa Igora Sikiryckiego.

Pasym posłużył za plenery dwóch polskich filmów: Południk zero z 1970 i Cudownie ocalony z 2004 roku.

Przypisy

  1. a b c Pasym w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.
  3. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 142, poz. 262)
  4. Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: W strefie zachodniej Mazur nastąpiła więc lokacja […] Pasymia (1386 r.) […]. (pol.). 
  5. Iwona Liżewska. Kościół ewangelicko-augsburski w Pasymiu. „Rocznik Mazurski”. 1, s. 56, 1996. Szczytno: Starostwo Powiatowe w Szczytnie. ISSN 1426-5273. [dostęp 2022-09-19]. [zarchiwizowane z adresu 2022-09-19]. Cytat: Pasym (Passenheim, Bassenheim) – miasto lokowane w dawnej ziemi Galindów […]. (pol.). 
  6. Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 306
  7. Andrzej Kopiczko: Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej. s. 63–64.
  8. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-19].
  9. Niemiecko-polskie partnerstwa na szczeblu komunalnym. [w:] Strona Ambasady Niemiec w Warszawie. warschau.diplo.de [on-line]. 11 2007. s. 7. [dostęp 2014-03-15]. (pol.).
  10. Program Wyborczy Samorządu Rejonu Wileńskiego. [w:] Strona Akcji Wyborczej Polaków na Litwie. awpl.lt > Wybory > Wybory 2011 [on-line]. Akcja Wyborcza Polaków na Litwie, 2011. [dostęp 2014-03-15].
  11. Górowo Iławeckie, Nidzica, Pasym, i Kalety – są już na szlaku ślimaka

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Piramida wieku Pasym.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Pasymia, 2014
Pasym budynek stacji.JPG
Budynek stacji kolejowej w Pasymiu
Pasym - wodociągowa wieża ciśnień (07).jpg
Autor: GringoPL, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Zabytkowa, wodociągowa wieża ciśnień w miejscowości Pasym
Szczytno County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Szczytno County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.80 N
  • S: 53.27 N
  • W: 20.57 E
  • E: 21.57 E
Pasym (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Pasym - ratusz.jpg
(c) Zbigniew Czernik, CC BY-SA 3.0
Pasym - Dworcowa 29 (02).jpg
(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0
Ta fotografia została przesłana w ramach projektu Wiki Lubi Zabytki będącego częścią inicjatywy Wiki Loves Monuments 2012.