Pasyn lucylla

Pasyn lucylla
Neptis rivularis
Scopoli, 1763
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

uskrzydlone

Rząd

motyle

Rodzina

rusałkowate

Rodzaj

Neptis

Gatunek

pasyn lucylla

Pasyn lucylla (znany też pod polskimi synonimami: pokłonnik lucylla[1][2][3][4] pasyn wołowiczek[2][3][4]) (Neptis rivularis) – owad z rzędu motyli, z rodziny rusałkowatych (Nymphalidae). W Polsce objęty jest częściową ochroną gatunkową[5][6].

Rozmieszczenie geograficzne

Pasyn lucylla to gatunek eurosyberyjski[7][8]. Rozciąga się od Alp południowej Europy do południowo-wschodniej Europy, następnie do Turcji i Kaukazu dalej ciągnie się przez południowe części Azji, m.in. zamieszkuje południową Syberię, Mongolię, północne Chiny, Tajwan, Koreę i sięga aż po Japonię[9].

W Europie występuje w południowo-wschodniej Szwajcarii[10], w północno-zachodnich[11] i północno-wschodnich Włoszech[10] (znany z Tyrolu[2]), Słowenii, zachodniej Chorwacji (na Wybrzeżu Dalmatyńskim), w centralnej Serbii, Bośni i Hercegowinie, we wschodniej Austrii[9], w Czechach[10] (na Morawach w pobliżu rzek: Oslava i Jihlava[12]), w południowo-wschodniej Polsce[13], w północnych i zachodnich Węgrzech i na Słowacji[10] (szczególnie w pasie Krasu Słowacko-Węgierskiego[2] tj. Zádielska dolinia[14], Zádiel[12], Turna nad Badvou[12], natomiast po stronie węgierskiej w Parku Narodowym Aggtelek[14]), również w Rumunii [9][10]. Lokalnie spotykany na południu Bałkanów oraz w Macedonii (Galicica Pl., Dolina Treska), a także w południowo-zachodniej Bułgarii i północnej Grecji (Rodopy)[9].

W Polsce pasyn lucylla to gatunek wyspowy[15]. Znany jest z pojedynczych znalezisk z południowo-wschodnich dzielnic[13]. Wykazywany z południowej części Podkarpacia[15]. (m.in. do 1995 roku był notowany w Magurskim Parku Narodowym[13], w późniejszych badaniach nie znaleziony[16]), Kotliny Sandomierskiej, Puszczy Solskiej[13] i Roztocza[13]. Najdalej na północ stwierdzony jest na Wyżynie Kieleckiej koło Starachowic[17][18][19].

Cechy

Imago

Pasyn lucylla – od góry samica, samiec i spód skrzydeł

Wierzchnia strona skrzydeł motyla jest czarnobrunatna z białym rysunkiem[20]. Przy zewnętrznym brzegu skrzydeł niekiedy widać białe zewnętrzne kreski[20]. Biały rysunek to przeważająca biała smuga (zwana przepaską środkową[21]) ciągnąca się wzdłuż tylnego i do połowy przedniego skrzydła, oddzielona w rzędzie od siebie dużymi białymi plamkami[20]. Przy brzegu skrzydła widoczny jest niekompletny rząd białych plamek[15]. Na przednich skrzydłach w komórce środkowej występują niewielkie białe plamki[21]. Spód skrzydeł jasnobrunatny z białym rysunkiem, którego elementy są jak gdyby odbiciem rysunku z wierzchniej strony skrzydeł[20][15]. Rozpiętość skrzydeł waha się pomiędzy 44-54 mm[21][20].

Stadia preimaginalne

Jajo jest sferyczne, nieco wydłużone i szarozielonkawe[20], jest nieco podobne do krajowego pokłonnika kamilli[8]. Chorion jaja charakteryzuje się jamkami o kanciastych brzegach oraz niewielkimi szczecinkami w miejscach stykania się jamek[20].

Gąsienica ma zmienne ubarwienie od szarawego przez brązowoczerwonawe[3][8] do brunatnego[20][8], jest na stronie grzbietowej jaśniejsza z ukośnymi ciemniejszymi plamkami[20]. Na śród i zatułowiu oraz na drugim i ósmym segmencie odwłoka gąsienicy znajdują się pary krótkich, oszczecinionych wyrostków[20].

Stosunkowo krótka[3] poczwarka o perłowym połysku[8] z siateczkowym deseniem i charakterystyczną plamą w środkowej części pokryw skrzydeł[20] jest białobeżowa, pomarańczowa lub ciemnobrunatna[8]. Pokrywy skrzydeł mocno odstają, zaś wzdłuż grzbietu ciała poczwarki przebiega ostry grzebień z ciemnym obrzeżem[20]. Odwłok poczwarki po bokach pokryty jest podłużnymi paskami oraz cienkimi, ukośnymi białymi kreskami[20][8].

Biologia i ekologia

Okres pojawu

Stadium jaja w przyrodzie zwykle trwa tydzień[8] i spotkać go można przez cały okres aktywności dorosłych motyli. Stadium gąsienicy trwa od lipca do końca maja w kolejnym roku[22]. Stadium poczwarki trwa około 3 tygodni w okresie między końcem maja a początkiem lipca[8]. Okres lotu Imagines (dorosłych motyli) odbywa się w jednym pokoleniu od połowy czerwca do sierpnia[20] (w innych krajach motyl pojawia się już od końca maja[12][9]).

Rozwój i etologia

W okresie pojawu imagines zapłodniona przez samca – samica składa jaja zarówno na wierzchu jak i spodzie liścia rośliny pokaramowej[20]. Generalnie jest to brzeg liścia, najczęściej na ich końcu przy żyłce medialnej[9]. Po około tygodnia z jaja wylęga się młoda gąsienica, która nagryza liść z każdej strony od brzegu blaszki do żyłki środkowej, następnie sprzędza ze sobą brzegi jedwabną nitką, tworząc w ten sposób rurkowate schronienie, w którym przebywa[20][9]. Schronienie to jest przymocowane przędzą do gałązki i spełnia rolę hibernakulum, w środku którego zimuje (hibernuje) larwa motyla[20]. Przygotowanie do hibernacji z reguły odbywa się po trzecim stadium wzrostowym[20]. Na wiosnę w roku następnym, gąsienica budzi się z hibernacji, następnie żywi się liśćmi[20] do końca maja[22], po czym przeobraża się w poczwarkę[20]. Poczwarka (zwieszona za kremaster) przypomina liść przytwierdzony do łodygi[9]. Mniej więcej w połowie czerwca z poczwarki wylęga się dorosły motyl[22]. Motyle nie są płochliwe[4], daleko szybują, rzadko poruszają skrzydłami[8]. Spotyka się je w większych skupiskach w podszycie drzew[8] Siadają też na ziemi w pobliżu potoków, źródeł i na krzakach[4]. Zapylają kwiaty groszku wiosennego Lathyrus vernus, tawuły Spiraea sp., robinii akacjowej Robinia pseudoacacia, jeżyny Rubus oraz różne kwiaty roślin baldaszkowatych Apiacae[20].

Rośliny żywicielskie

Tawuła (bawolina) roślina żywicielska pasyna lucylli, nierzadko tworząca żywe parkany, czy żywopłoty

W Polsce znaną rośliną żywicielską tego motyla jest tawuła bawolistna Spiraea salicifolia[20][15]. Podawane są jeszcze inne gatunki tawuły[3] na których żeruje larwa pasyna lucylla, a mianowicie Spiraea media[12], Spiraea chamaedryfolia[9], a także wiązówka błotna Filipendula ulmaria[12][9] i parzydło leśne Aruncus dioecus[9]. Gąsienice hodowane w niewoli akceptują również tawułę Spiraea bumata[9].

Środowisko

Łęg olszowy – jedno ze środowisk pasyna lucylli na Wyżynie Kieleckiej
Dukt leśny, siedlisko Neptis rivularis

Motyl preferuje (raczej wiekowe [4]) lasy liściaste[9][20] i mieszane[20] na nizinach i pogórzach[4] ich skraje[3], leśne drogi[15], polany i zręby[20][15], wilgotne łąki[15], a także nasłonecznione zbocza porośnięte tawułą. Spośród lasów liściastych, w których występuje pasyn lucylla są różne zespoły lasów łęgowych[23] rosnących nad ciekami wodnymi, tj. Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion, Ficario-Ulmetum, Querco-Ulmetum minoris, Fraxino-Alnetum (Circaeo-Alnetum)[19][18][24].

Przypisy

  1. Jarosław Tykacz: Poznajemy motyle. Warszawa: PZWS, 1963, s. 65-66.
  2. a b c d Josef Moucha, Vlastimil Choc: Mały atlas motyli. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 136-137.
  3. a b c d e f Josef Moucha, Bohuslaw Vančura: Atlas motyli. Warszawa: PWRiL, 1979, s. 78-79. ISBN 83-09-00270-X.
  4. a b c d e f Ivo Nowák, František Severa: Motyle. Leksykon przyrody. Warszawa: Delta, s. 52-53. ISBN 83-85817-76-X.
  5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348). [dostęp 2014-10-08].
  6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
  7. J. Beneš, M. Konvička, J. Dvořák, Z. Fric, Z. Havelda, A. Pavličko, V. Vrabec, Z. Weidenhoffer(red.): Motýli České republiky: Rozšíření a ochrana I, II / Butterflies of the Czech Republic: Distribution and conservation I, II.. Praha: SOM, 2002.
  8. a b c d e f g h i j k Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska: Motyle dzienne. Fauna Polski. Warszawa: Multico, 2010, s. 266-267. ISBN 978-83-7073-789-4.
  9. a b c d e f g h i j k l m Tom Tolman, Richard Lewington: Motyle Polski i Europy. Dąbrowa Górnicza: Influence, 2007, s. 168. ISBN 978-83-89462-01-5.
  10. a b c d e Otakar Kudrna: The distribution Atlas of European Butterflies. Oedippus, Nr 20, 2002.
  11. Tristan Lafranchis: Motyle dzienne. Przewodnik terenowy i klucz do rozpoznawania. Warszawa: Multico, 2007, s. 144-145. ISBN 978-83-7073-476-3.
  12. a b c d e f Vladimír Bělín: Motýli České a Slovenské republiky aktivnu í ve dne / Tagfalter, Widderchen und Glasflügler der Tschechischen und Slowakischen Republik. Zlín: Kabourek, 1999. ISBN 80-901466-7-8.
  13. a b c d e Jarosław Buszko: Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986 – 1995. Toruń: Turpres, 1997, s. 57. ISBN 83-86-781-40-8.
  14. a b Zoltar Varga: The Lepidoptera of the Aggtelek National Park vol. II w: The Fauna of the Aggtelek National Park (11). Budapest: Hungarian History Museum, 1999, s. 443-504. ISBN 963-05-2518-6.
  15. a b c d e f g h Jarosław Buszko, Jarosław Bury, Zbigniew Wiatrak: Leksykon - motyle w: Najpiękniejsze motyle i trzmiele. Rzeszów: Libra, 2010, s. 156. ISBN 978-83-62568-00-0.
  16. Andrzej Kosior, Zbigniew Witkowski, Motyle dzienne (Rhopalocera) Magurskiego Parku Narodowego, Białowieża: Parki narodowe i rezerwaty przyrody, Nr 19(2), 2000, s. 67-83.
  17. Marcin Kutera, I kto by pomyślał, że u nas mamy bogactwo flory i fauny, Starachowice: Gazeta Starachowicka, Nr 17(722), 2006, s. 21.
  18. a b Andrzej Staśkowiak: Pasyn lucylla Neptis rivularis(Scopoli, 1763). 29-06-2006. [dostęp 2010-12-18]. (pol.).
  19. a b Marcin Kutera. Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) w okolicach Ostrowca Świętokrzyskiego, Starachowic i Skarżyska Kamiennej w Krainie Gór Świętokrzyskich (w trakcie recenzji i redagowania). „Parki Narodowe i rezerwaty przyrody”, s. 1-19, 2008. 
  20. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Jarosław Buszko, Janusz Masłowski: Motyle Dzienne Polski. Nowy Sącz: Koliber, 2008, s. 175-176. ISBN 978-83-925150-4-3.
  21. a b c Jarosław Buszko, Janusz Masłowski: Atlas motyli Polski. Część I. Motyle dzienne (Rhopalocera). Warszawa: Image, 1993, s. 148-149.
  22. a b c Krzysztof Jonko: Neptis rivularis (Scopoli, 1763) w: Motyle Europy. [dostęp 2010-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-13)]. (pol.).
  23. Jan Marek Matuszkiewicz: Zespoły Leśne Polski. Warszawa: PWN, 2001. ISBN 83-01-13401-1.
  24. Tadeusz Głazek: Szata roślinna wybranych powierzchni obszaru Gór Świętokrzyskich i terenów przyległych na tle warunków siedliskowych. Warszawa: Fragmenta Faunistica Tom 29 Nr 11-12, 1985, s. 154-234. ISBN 83-01-06366-1.

Media użyte na tej stronie

Pasyn.jpg
Autor: M kutera, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pasyn lucylla - od góry samiec, samica i spód skrzydeł
Spiraea-salicifolia.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Habitat kielce upland kutera2.jpg
Autor: M kutera, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dukt leśny, siedlisko Neptis rivularis
Neptis rivularis.jpg
Autor: Dumi, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Neptis rivularis, Millstadt am See
Habitat wet forest upland kielce kutera3.jpg
Autor: M kutera, Licencja: CC BY-SA 4.0
Łęg olszowy - jedno ze środowisk pasyna lucylla na Wyżynie Kieleckiej