Patent tolerancyjny

Patent tolerancyjny

Patent tolerancyjny (niem. Toleranzpatent) – dokument wydany przez cesarza Józefa II 13 października 1781 r., przyznający protestantom i prawosławnym pełnię praw obywatelskich (np. prawo zakupu nieruchomości, dopuszczenie do praw miejskich, cechów, wojska i na wyższe uczelnie) i wolność wykonywania kultu religijnego (z pewnymi ograniczeniami), zastrzegający jednocześnie że katolicyzm jest nadal religią panującą^[1] i o uprzywilejowanej pozycji^[2]. Dokument ten wpisywał się w szeroko zakrojone reformy oświeceniowe zwane józefinizmem.

Na mocy patentu ewangelicy luterańscy i kalwińscy oraz prawosławni, zamieszkujący wówczas przedlitawską część Imperium Habsburgów, zyskali wolność wyznania, możliwość budowy domów modlitwy i uregulowania stosunków z dalej panującym Kościołem katolickim (np. należne płatności), uzyskali też częściowo równe osobiste prawa z katolikami.

Przykład tolerancyjnego domu modlitwy w Vysokiej w Czechach

Według zaleceń patentu świątynie niekatolickie jakie zezwolono budować nie mogły mieć wejścia od strony głównej ulicy, ani posiadać wież (choć w Drogomyślu udało się uzyskać specjalne zezwolenie). Dla kleru katolickiego zarezerwowano też monopol na prowadzenie urzędów stanu cywilnego^[1].

Po wydaniu patentu na terenie Przedlitawii zorganizowały się zbory m.in. w Wiedniu, Austrii Górnej, Trieście, w Pradze. Łącznie w trzy lata po wydaniu patentu w Austrii a poza Śląskiem Austriackim powstało 50 zborów. We wschodniej części austriackiego Śląska – na Śląsku Cieszyńskim znajdowało się wówczas największe skupisko luteran na terenie Przedlitawii. Prowincję tę od pozostałych różnił też fakt, iż istniał tu już tzw. kościół łaski, tj. Jezusowy w Cieszynie, dlatego też patent został tu ogłoszony w innym brzmieniu^[3], w osobnym okólniku gubernialnym 30 marca 1782^[4]. Dzięki wydaniu tego patentu do cieszyńskiego kościoła-matki dołączyły nowe zbory w regionie: Bielsko, Jaworze, Błędowice, Ligotka Kameralna, Wisła, Bystrzyca, Ustroń, Goleszów, Nawsie, Drogomyśl, Stare Bielsko. W zachodniej, opawskiej części prowincji zorganizował się jedynie zbór w Holčovicach (niem. Hillersdorf).

W następnych latach wydano również kilka dekretów uzupełniających patent, m.in. w celu powstrzymania dalszego rozwoju kościoła ewangelickiego na terenie kraju. Pełne zrównanie praw wyznaniowych nastąpiło w połowie XIX w. w okresie Wiosny Ludów, przede wszystkim poprzez wydany w 1861 Patent Protestancki.

Zobacz też

• Kościół ewangelicki w Austrii w latach 1781–1918

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Wereszycki: Historia Austrii. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1986.
• Franciszek Michejda: Dzieje Kościoła ewangelickiego w Księstwie Cieszyńskim (od Reformacji do roku 1909). Katowice: Dom Wydawniczy i Księgarski "Didache", 1992, s. 131-155. ISBN 83-85572-00-7.
• Piotr Wereszycki: Historia Austrii. Ossolineum, 1986.
• Zwiedineck-Südenhorst H. von, Wolf A., Maria Theresia, Josef II. Und Leopold II. 1740-1792, Berlin 1884.
• Niemiecki tekst. evang-spittal.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-17)].
• Czeski przekład tekstu (wersja dla Moraw) w Wikiźródłach (cz.)
• Polski przekład tekstu