Paul Valéry

Paul Valéry

Data i miejsce urodzenia	30 października 1871 Sète
Data i miejsce śmierci	20 lipca 1945 Paryż
Narodowość	francuska
Epoka	Klasycyzm Symbolizm
Odznaczenia

Paul Ambroise Valéry (ur. 30 października 1871 w Sète nad Morzem Śródziemnym - zm. 20 lipca 1945 w Paryżu) – francuski poeta, eseista i prozaik.

Życie

Ojciec poety, Barthélemy Valéry, był Korsykaninem, matka, Fanny Grassi, pochodziła ze starej rodziny genueńskiej (była córką włoskiego konsula Giulio Grassi'ego). Wczesną młodość spędził w Montpellier, gdzie w latach 1884-1888 uczył się w liceum, a następnie studiował prawo na miejscowym uniwersytecie. W 1890 poznał Stéphane’a Mallarmé, którego uważał za swojego mistrza, oraz André Gide’a, z którym przyjaźnił się do końca życia.

W 1894 przeniósł się do Paryża, gdzie podjął pracę redaktora w Ministerstwie Wojny. W tym czasie poznał pisarza i krytyka Paula Léautauda. Od 1900 do 1922 r. pełnił funkcję sekretarza sparaliżowanego Édouarda Lebeya, ówczesnego administratora agencji prasowej Havas. W 1900 r. Valéry poślubił Jeannie Gobillard (1877-1970), z którą miał troje dzieci (Claude, Agathe i François). Mieszkali przy rue de Villejust (dzisiaj rue Paul-Valéry).

W 1925 został członkiem Akademii Francuskiej. W latach 1924–1934 był prezesem francuskiego PEN Clubu. W 1931 r. został komandorem Legii Honorowej. W 1937 objął katedrę poetyki w Collège de France, którą prowadził aż do śmierci. W 1932 poeta, który wielokrotnie gościł w Polsce z odczytami, uhonorowany został komandorią Orderu Odrodzenia Polski.

Kiedy Valéry umarł, generał Charles de Gaulle zarządził uroczysty pogrzeb na koszt państwa. Żegnano nie tylko największego współczesnego poetę, ale i wielki autorytet moralny. Zgodnie ze swym życzeniem, Paul Valéry spoczął w Sète, na "cmentarzu morskim".

Twórczość

Debiutował w 1889 r. wierszem Le rêve w marsylskim periodyku „Petite Revue Maritime”.

W 1892 r., w wieku dwudziestu jeden lat, zarzucił twórczość poetycką i zwrócił się ku filozofii i matematyce oraz muzyce i malarstwu. M. in. w 1895 r. opublikował słynny esej Wstęp do metody Leonarda da Vinci. Do poezji wrócił po dwudziestu latach, w 1917, wydając słynny poemat Młoda Parka. W 1920 opublikował swój dorobek poetycki z lat 1890–1900 jako Album wierszy dawnych. W wydanym w 1922 r. tomie Charmes (Uroki) znalazł się jeden z najgłośniejszych jego wierszy – Cmentarz morski. Utwór ten stanowi rodzaj poetyckiej medytacji rozpiętej między życiem i śmiercią, bytem i nicością. Sam autor przyznawał, że bliskość morza, wędrującego po nim światła, ruchu fal, usposabia nas do szczególnie głębokiej, ponadindywidualnej refleksji.

Oprócz poezji publikował utwory eseistyczne, poematy sceniczne (monodramy) Amfion (1931) i Semiramida (1934), do których muzykę skomponował Arthur Honegger, oraz dramaty Mój Faust (1941) i Anioł (1947). Od 1894 r. aż do śmierci prowadził dzienniki, które jako faksymile ukazywały się w latach 1957–1961.

Tworzył pod wpływem klasycyzmu, parnasizmu i symbolizmu. Uprawiał poezję hermetyczną, intelektualną, skondensowaną i wysublimowaną – poddaną klasycznym rygorom formalnym, wyrażającą refleksje nad istotą bytu oraz funkcjonowaniem umysłu. Odrzucał idee surrealizmu i kubizmu w malarstwie i literaturze. Nie akceptował powieści jako gatunku, odmawiając jej walorów estetycznych (wyjątek czynił dla powieści Na wspak Huysmansa). Wiersz nazwał "świętem intelektu".

Dzieła Valéry'ego tłumaczyli: Jan Lechoń, Anna Ludwika Czerny, Donata Eska, Joanna Guze, Jarosław Iwaszkiewicz, Mieczysław Jastrun, Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Roman Kołoniecki, Jan Mieczysławski, Aleksandra Olędzka-Frybesowa, Julian Rogoziński, Artur Sandauer, Leopold Staff.

W języku polskim ukazała się dotychczas tylko jedna publikacja książkowa poświęcona pisarzowi:

• Morawska Ludmiła, Studium o języku poezji Pawła Valéry, Lublin: TN KUL, 1955.

Wybrane dzieła

• Introduction à la méthode de Léonard de Vinci (Wstęp do metody Leonarda da Vinci, 1895)
• La Soirée avec monsieur Teste (Wieczór z panem Teste, 1896)
• Essai d'une conquête méthodique (Podbój metodyczny, 1897)
• La jeune Parque (Młoda Parka, 1917)
• Le Cimetiere marin (Cmentarz morski, 1920)
• Album de vers anciens (Album wierszy dawnych, 1920)
• Charmes (Uroki, 1922)
• Eupalinos ou l'Architecte (Eupalinos, czyli architekt, 1921)
• L'Âme et la danse (Dusza i taniec, 1923)
• Variété (Rozmaitości), t. 1-5 (1924-44)
• Amphion (Amfion, 1931)
• Sémiramis (Semiramida, 1934)
• Degas, danse, dessin (Degas, taniec, rysunek, 1938)
• Mon Faust (Mój Faust, 1941)
• Mauvaises pensées et autres (Myśli złe i inne, 1942)
• L'Ange (Anioł, 1947)
• Cahiers (Zeszyty), t. 1-29 (1957-1961)

Wydania polskie

• Dusza i taniec, Wilno: Ludwik Chomiński, 1926.
• Utwory wybrane, Warszawa: Wydawnictwo Droga, 1936.
• Rzeczy przemilczane. Z pism o sztuce, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
• Myśli bez retuszu, Białystok: Łuk, 1994.
• Degas, taniec, rysunek, Warszawa: Pavo, 1993.
• Poezje wybrane, Warszawa: LSW, 1980.
• Poezje, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1959, 1975.
• Estetyka słowa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.

Definicja poezji według Paula Valéry

Bibliografia

• Jerzy Adamski, Historia literatury francuskiej. Zarys, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966.
• Leksykon pisarzy świata XX wieku, red. Wacław Sadkowski, wyd. 2, Warszawa: Fundacja „Literatura Światowa”, 1997.
• Literatura świata, Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2007.
• Modernizm, red. Sławomir Żurawski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.

Linki zewnętrzne

• Młoda Parka
• Śpiąca
• Kroki
• Czarodziejstwo
• Aforyzmy
• Utwory Paula Valéry w bibliotece Polona