Paulinia guarana
| |||
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | rośliny zielone | ||
| Nadgromada | rośliny telomowe | ||
| Gromada | rośliny naczyniowe | ||
| Podgromada | rośliny nasienne | ||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | różopodobne | ||
| Rząd | mydleńcowce | ||
| Rodzina | mydleńcowate | ||
| Rodzaj | paulinia | ||
| Gatunek | paulinia guarana | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Paullinia cupana Kunth Nov. Gen. Sp. 5: 117 1821[3] | |||
| Synonimy | |||
|---|---|---|---|
| |||
Paulinia guarana (Paullinia cupana), zwana także ciernioplątem, guaraną lub osmętą – gatunek pnącza z rodziny mydleńcowatych. Występuje w całym dorzeczu Amazonki i Pary (Brazylia). Bywa nazywany zwyczajowo guaraną od nazwy gorzko-kwaśnego napoju, sporządzanego z jej nasion. Nazwa napoju zaś pochodzi od plemienia Guarani.
Morfologia
- Pokrój
- Pnącze płożące się lub wspinające do 10 metrów wysokości. Najczęściej jednak można ją spotkać w postaci wiecznie zielonego płożącego się krzewu.
- Liście
- Parzystopierzaste, z dwoma parami podłużnie ząbkowanych listków o długości do 40 cm.
- Kwiaty
- Drobne, pachnące i białe, zebrane w groniaste kwiatostany wyrastające w kątach liści. Mają 4-5-działkowy kielich i 4-płatkową koronę, słupek i 8 pręcików.
- Owoc
- Torebki wielkości orzecha laskowego o jaskrawej barwie od pomarańczowej do czerwonej. Zawierają jedno duże, czarne nasiono[4]. Owoc po obraniu jest czerwony, z odcieniem pomarańczowym i żółtym, częściowo otwiera się, ukazując nasiona.
Zastosowanie
Gatunek o największej dotąd poznanej wśród roślin zdolności syntezy kofeiny, której zawiera 4 razy więcej niż ziarna kawowca[5]. Właściwości rośliny znane są od dawna ludom tubylczym Amazonii, które zażywają ją w różnych postaciach dla podniesienia sprawności fizycznej i psychicznej w stanach wzmożonego wysiłku.
Dla świata zachodniego gatunek odkryty został na przełomie XVII i XVIII wieku i nazwany na cześć niemieckiego lekarza Christiana Franza Paullini. Indianie zamieszkujący amazońskie lasy deszczowe od tysięcy lat czerpią korzyści zdrowotne z guarany, nazywanej przez nich „darem od Boga” czy też „eliksirem młodości”. W Europie uznano te walory guarany, a niektórzy sprzedawcy reklamowali ją nawet jako afrodyzjak. Znane są również doniesienia o wykorzystywaniu guarany w dorzeczu Amazonki jako środka płatniczego w handlu.
- Roślina lecznicza oraz używka:
- Surowiec zielarski: Nasiona. Zawierają m.in. 4–8% kofeiny, poza tym teobrominę i teofilinę, około 11% tłuszczu, 3% białek, 9% skrobi, do 50% włóknika.
- Działanie: Guarana działa stymulująco, znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne, zwiększa umiejętność koncentracji i zapamiętywania. Działanie guarany można w pewnym uproszczeniu przyrównać do działania kawy. Ponieważ jednak kofeina z guarany nieco wolniej się wchłania z przewodu pokarmowego, jej działanie utrzymuje się do 6 godzin, a więc ok. 2 godziny dłużej od kawy – jest przy tym jednak łagodniejsze, mniej intensywne. Guarana wykazuje poza tym działanie antyoksydacyjne oraz przeciwbakteryjne[6]. Zmniejsza ryzyko wystąpienia zawałów i udarów[7]. Oprócz „zwyczajowej” postaci, guarana często sprzedawana jest w przystępniejszych formach – w tabletkach oraz kapsułkach, których zażywanie pozwala uniknąć jej wyjątkowo gorzkiego smaku. Może wywoływać skutki uboczne – podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, kołatanie serca, bezsenność, niepokój, a nawet zaparcia[8].
- Nasiona Paullinia cupana stosowane są również do wyrobu produktów energetycznych, preparatów przeznaczonych do odchudzania, piwa guaranowego i leków nasercowych.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).
- ↑ a b Paullinia cupana Kunth. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-02-09].
- ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Muza S.A. Warszawa 1998. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ Migräne.
- ↑ An alternative to cast bridgework in selected case... [Refuat Hapeh Vehashinayim. 1979] – PubMed result.
- ↑ Mirosław Jarosz: Suplementy diety, a zdrowie. Warszawa: PZWL, 2015, s. 43. ISBN 978-83-200-3701-2.
Media użyte na tej stronie
Guaraná. A Zweig der Pflanze mit Blüten und unreifen Früchten. B Rispe mit reifen Früchten. 1 männliche Blüte; 2 dieselbe nach einseitiger Entfernung der Blütenhülle; 3 Zwitterblüte; 4 dieselbe nach teilweiser Entfernung der Blütenhülle, von der Seite gesehen; 5 oberes Blumenblatt mit Schuppe, von der Achse aus gesehen; 6 seitliches Blumenblatt mit Schuppe, a) von der Achse, b) vom Rücken aus gesehen; 7 Staubblatt der weiblichen Blüte; 8 Staubblatt der Zwitterblüte, Bauch- und Rückenansichten; 9 Pistill der männlichen Blüte; 10 dasselbe der Zwitterblüte; 11 zweisamige Frucht, a) Querschnitt, b) Längsschnitt; 12 einsamige Frucht, a) Querschnitt, b) Längsschnitt; 13 Samen mit Arillus; 13a Samen im Längsschnitt. — A 2/3 natürliche Grösse. B natürliche Grösse. 1 bis 10 vergrössert. 11a bis 13a natürliche Grösse.