Pawęża ziołówka

Pawęża ziołówka
Coptosoma scutellatum
(Geoffroy, 1785)
Ilustracja
Imago
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

pluskwiaki różnoskrzydłe

Infrarząd

Pentatomomorpha

Nadrodzina

tarczówki

Rodzina

pawężowate

Podrodzina

Coptosomatinae

Rodzaj

pawęża

Gatunek

pawęża ziołówka

Synonimy
  • Cimex scutellatus Geoffroy in Fourcroy, 1785
  • Cimex globus Fabricius, 1794
  • Globocoris globus (Fabricius, 1794)
  • Coptosoma dilatata Motschulsky, 1860
  • Coptosoma anatolica Horváth, 1883
  • Coptosoma scutellatum f. violacea Davidová-Vilímová & Štys, 198

Pawęża ziołówka[1] (Coptosoma scutellatum) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny pawężowatych. Zamieszkuje krainę palearktyczną od Półwyspu Iberyjskiego po Wyspy Japońskie. Jest polifagicznym fitofagiem ssącym.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1785 roku przez Étienne Louisa Geoffroy’a w publikacji autorstwa Antoine’a-François de Fourcroy’a pod nazwą Cimex scutellatus. Jako lokalizację typową wskazano Fontainebleau we Francji[2]. W 1833 roku François-Louis Laporte de Castelnau umieścił go w nowym, monotypowym wówczas rodzaju Coptosoma jako gatunek typowy[3]. W 1794 roku gatunek ten niezależnie opisany został przez Johana Christiana Fabriciusa jako Cimex globus[4] i pod taką nazwą umieszczony został w 1834 roku przez Carla Wilhelma Hahna w nowym, monotypowym rodzaju Globocoris[5]. Synonimizacji tych rodzajów dokonał w 1835 roku Gottlieb August Wilhelm Herrich-Schäffer[6].

Morfologia

Pluskwiak o ciele długości od 3,2 do 3,7 mm u samców i od 3,6 do 4,6 mm u samic, u obu płci silnie rozdętym, szerszym niż u podobnego C. mucronatum. Ubarwienie ciała jest błyszcząco czarne, rzadko z metalicznym połyskiem fioletowoniebieskim. Głowa pozbawiona jest szczecinek i kolców. Oczy są czerwone, o szerokości od 3,2 do 3,7 razy mniejszej niż ich rozstaw. Czułki od nasady do ⅔ długości trzeciego członu są jasnobrązowe, wierzchołek trzeciego członu mają brązowy do ciemnobrązowego, a człony czwarty i piąty czarnobrązowe do prawie czarnych. Nakrywająca większość odwłoka tarczka ma kąty przednio-boczne i część tylną z płytkimi punktami oddalonymi na około cztery swoje średnice, oddzielonymi gładką, niepobrużdżoną powierzchnią. U samca ponadto tył tarczki cechuje się niemal całkowitym brakiem owłosienia. Odwłok ma na brzegach tergitów i po bokach sternitów żółtobrązowe plamy. Odwłok samca ma kapsułę genitalną z powierzchnią grzbietową zaopatrzoną pośrodku w szeroki szereg gęsto rozmieszczonych i krótkich szczecinek oraz z wierzchołkiem pozbawionym wyrostka[7].

Ekologia i występowanie

Kopulująca parka

Owad termofilny, zamieszkujący ciepłe i suche stanowiska otwarte z umiarkowanie gęstą roślinnością i podłożem wapiennym, piaszczystym lub gliniastym[8]. W Europie Środkowej wybiera głównie nasłonecznione łąki i murawy[7]. Występuje od nizin do około 1000 m n.p.m. w Alpach[8]. Zarówno larwy jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi soki roślin. Owad ten jest polifagiem. Wśród jego roślin pokarmowych wymienia się ponad 50 gatunków[7], w tym z rodzajów: cieciorki, groszki, janowce, komonice, lucerny, sparcety, traganki, wilżyny i wyki[8][7]. Postacie dorosłe aktywne są od maja lub czerwca do sierpnia lub września[8][1]. Samice składają jaja w środku lata. Zimuje trzecie lub czwarte stadium larwalne[8].

Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji[9][10]. W Afryce Północnej podawany jest z Algierii. W Azji zamieszkuje Syberię, Rosyjski Daleki Wschód, azjatycką Turcję, Gruzję, Armenię, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Iran, Mongolię, północne Chiny, Koreę i Japonię[10]. W Polsce jest jedynym przedstawicielem całej rodziny pawężowatych[7][11].

Przypisy

  1. ↑ a b Coptosoma scutellatum – Pawęża ziołówka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-23].
  2. ↑ Étienne Louis Geoffroy: Cimex scutellatus. W: Antoine-François de Fourcroy: Entomologia Parisiensis; sive, Catalogus insectorum quae in agro Parisiensi reperiuntur. Paris: 1785, s. 195. (łac.).
  3. ↑ F.L. de Laporte. Essai d'une classification systématique de l'ordre des Hémiptères (Hémiptères Hétéroptères, Latr.). „Magasin de Zoologie”. 2, Suppl, s. 17–88, 1833. 
  4. ↑ J.C. Fabricius: Entomologia systematica emendata et aucta, secundum classes, ordines, genera, species adiectis synonimis, locis, observationibus, descriptionibus 4. Hafniae: Proft, 1794.
  5. ↑ C.W. Hahn: Die Wanzenartigen Insecten. Getreu nach der Natur abgebildet und beschrieben 2. Nürnberg: Zeh, 1834, s. 33–120.
  6. ↑ G.A.W. Herrich-Schaeffer: Nomenclator entomologicus. Verzeichniss der europäischen Insecten; zur Erleichterung des Tauschverkehrs mit Preisen versehen. Heft 1; Lepidoptera und Hemiptera, letztere synoptisch bearbeitet und mit vollständiger Synonymie. Regensburg: Pustet, 1835.
  7. ↑ a b c d e Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „Plik”, 2012.
  8. ↑ a b c d e Michael Münch: Kugelwanze (Coptosoma scutellatum (Geoffroy, 1785)). [w:] Insekten Sachsen [on-line]. 2012. [dostęp 2022-05-30].
  9. ↑ Coptosoma scutellatum (Geoffroy, 1785). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-30].
  10. ↑ a b Berend Aukema (red.): Coptosoma scutellatum (Geoffroy, 1785). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-30].
  11. ↑ Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 12: Plataspidae, Thyreocoridae, Cydnidae. Toruń: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1997. ISBN 83-86781-42-4.

Media użyte na tej stronie

Plataspididae - Coptosoma scutellatum (mating).JPG
Autor: Hectonichus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coptosoma scutellatum. Mating couple.
Coptosoma scutellatum ZSM.jpg
Autor: Michael J. Raupach, Lars Hendrich, Stefan M. Kuchler, Fabian Deister, Jérome Moriniére, Martin M. Gossner, Licencja: CC BY 4.0
Coptosoma scutellatum, Habitus, specimen in Zoologische Staatssammlung München, Foto: Marianne Müller