Paweł Sapieha (1860–1934)

Paweł Jan Piotr Sapieha

Lis
Rodzina	Sapiehowie herbu Lis
Data i miejsce urodzenia	1 września 1860 Gumniska
Data i miejsce śmierci	31 maja 1934 Siedliska
Ojciec	Adam Stanisław Sapieha
Matka	Jadwiga Klementyna Sanguszko
Żona	Mathilde Paula Eleonora zu Windisch-Grätz
Dzieci	Elżbieta, Alfred, Maria Jadwiga, Paweł Maria Sapieha, Matylda Maria

Paweł Jan Sapieha (ur. 1 września 1860 w Gumniskach^[1], zm. 31 maja 1934 w Siedliskach) – członek rodu magnackiego Sapiehów, pierwszy prezes Polskiego Czerwonego Krzyża.

Paweł Sapieha z małżonką

Paweł Sapieha jako prezes PCK podczas I wojny światowej

Życiorys

Paweł Jan Sapieha, właściciel Siedlisk, urodził się 1 września 1860 w Gumniskach pod Tarnowem (w domu swej babki Izabeli z Lubomirskich Sanguszkowej) jako trzeci z synów Adama Stanisława Sapiehy i Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny. Miał on jeszcze czterech braci: Władysława Leona, Leona Pawła, Jana Piotra, Adama Stefana oraz dwie siostry: Marię Jadwigę i Helenę Marię. Wywodził się z rodu potężnego, starego i zasłużonego dla Rzeczypospolitej.

Dziecięce lata Pawła upłynęły między Krasiczynem a Lwowem, gdzie dziadkowie Leon i Jadwiga mieli dom przy ulicy Kopernika 40. Tam także ukończył gimnazjum, a po służbie wojskowej studiował prawo na uniwersytetach w Pradze, Wiedniu i Krakowie. Po ukończeniu studiów został przyjęty do służby państwowej, najpierw jako koncypient, a następnie komisarz starostwa w Przemyślu. W wyniku interwencji ojca, który chciał, aby jego syn gruntowniej zapoznał się z pracą w administracji państwowej, został przeniesiony do Bośni w maju 1885^[2], gdzie spędził trzy lata, pracując kolejno w Sarajewie i Mostarze.

Bardzo interesowały go podróże. Gdy tylko miał ku temu okazje, starał się zwiedzić jak najwięcej świata. W 1888 r., podczas urlopu, jaki spędzał z ojcem i bratem Adamem w Genewie, postanowił wraz z bratem odwiedzić Konstantynopol i Kair. W Kairze Adam odłączył się i wyruszył do Ziemi Świętej, natomiast Paweł, wystarawszy się wcześniej o urlop z pracy, udał się do Indii. Podczas podróży zwiedził nie tylko ten kraj, ale także Birmę, Chiny, Japonię i Koreę oraz Riukiu słynące z drogocennych wyrobów laki. Z wyprawy na Wschód przywiózł kolekcję kunsztownych wyrobów z czarnego drewna, porcelanę, broń, hafty, a nawet oryginalne kimona. Przedmioty te stały się później częścią wystawy, jaką urządził na rzecz Czytelni Katolickiej we Lwowie. Z końcem lipca 1889 zdecydował się na powrót do Europy. Wyruszył z Pekinu konno poprzez stepy Mongolii, Syberię, Irkuck, Jezioro Bajkalskie, Aleksandrowsk, Krasnojarsk i przybył do Tomska, gdzie zatrzymał się na dłużej. Po odpoczynku kontynuował podróż - sankami przez Omsk, dalej koleją do Jekaterynburga, następnie przez Ural do Ufy i koleją europejską. Zimę 1890 spędził w Petersburgu, gdzie starał się o „poddaństwo” rosyjskie celem poślubienia Sofinetki Branickiej z Białej Cerkwi, co miało zapobiec przejściu majątku Branickich i związanych z nim Polaków pod zarząd rosyjski. Jednak plany matrymonialne nie doszły do skutku, wobec czego Paweł powrócił do Galicji, aby kontynuować pracę w administracji państwowej i zająć się będącym w posiadaniu rodziny majątkiem Siedliska.

Majątek Siedliska został zakupiony przez ojca Pawła, Adama, w 1874 od poprzedniego właściciela Józefa Jabłonowskiego za sumę 600 000 guldenów austriackich. W skład majątku wchodziły: Siedliska, Rata i Hrebenne wraz z różnymi obiektami w Rawie Ruskiej.

Podczas karnawału we Lwowie w 1892 poznał swoją przyszłą małżonkę, 19-letnią wówczas Matyldę Windisch-Graetz, córkę komendanta korpusu lwowskiego, Ludwika Windisch-Graetza, i Walerii z Dezsewffych. Niecałe dwa miesiące później, 5 kwietnia 1892, w Abacji odbyły się zaręczyny młodych, jednak z powodu złego stanu zdrowia Pawła, wyczerpanego wschodnimi podróżami, i choroby Matyldy (tyfus), ślub był kilkakrotnie odkładany. Kolejną przeszkodą, która pogrążyła całą rodzinę w głębokiej żałobie, była śmierć 8 lutego 1893 w Bilczu Złotym starszego brata Pawła, Leona. Wreszcie 14 marca 1893 we Lwowie, w ścisłym gronie rodzinnym, odbył się długo oczekiwany ślub Pawła i Matyldy, po którym państwo młodzi udali się na kilka tygodni do Siedlisk.

Młodzi zamieszkali, tak jak to planowano, w przerobionych koszarach, które wspólnym wysiłkiem chcieli przekształcić w prawdziwy „pałacyk”. Niestety musiało to jeszcze trochę poczekać, gdyż po tym parotygodniowym urlopie Paweł musiał wracać do Lwowa, gdzie pełnił stanowisko sekretarza namiestnictwa. Mieszkali w tym czasie w domu Sapiehów przy ulicy Kopernika 40. Tam też 24 grudnia 1893 przyszło na świat pierwsze dziecko Matyldy i Pawła – córka Elżbieta Maria.

W 1894 rodzina Sapiehów pracowała przy Wystawie Krajowej we Lwowie, której prezesem został wybrany senior rodziny Adam. Wystawa stała się dużym wydarzeniem społeczno-politycznym. Odwiedzili ją arcyksiążę Karol Ludwik z żoną Marią Teresą, a nawet sam cesarz Franciszek Józef I. Latem 1895 objął stanowisko starosty w Jaśle, z czym związany był dłuższy pobyt rodziny w tym mieście. Tam też zapoznał się z działaczami ruchu ludowego Janem Stapińskim i ks. Stanisławem Stojałowskim. Miał także okazję usłyszeć ich poglądy na sprawy chłopskie. Tymczasem 19 listopada 1896 w Jaśle przyszedł na świat pierwszy z synów Matyldy i Pawła – Alfred.

W 1897 odbyły się wybory do Rady Państwa, w których - pomimo wcześniejszej niechęci zarówno swojej, jak również ojca i teścia - Paweł uniesiony poparciem, jakie otrzymał, wystartował i został wybrany. Jego wybór spowodował wyjazd z Jasła i częste wizyty w Wiedniu, gdzie został członkiem Koła Polskiego w parlamencie wiedeńskim. W czasie obrad bardzo angażował się w sprawę utrzymania religii w szkołach. W 1901 został ponownie wybrany do Rady Państwa, tym razem z następujących miast: Żółkiew, Sokal i Rawa Ruska. W 1906 otrzymał tytuł honorowego obywatelstwa miasta Sokal^[3].

Jednocześnie księżna przygotowywała się ponownie do roli matki. 13 lutego 1899 we Lwowie przyszła na świat druga córka, której nadano imiona Maria Jadwiga. To radosne wydarzenie zbiegło się jednak z bankructwem Lwowskiego Banku Kredytowego, którego prezesem był Adam Sapieha, ojciec Pawła. Z powodu tego tragicznego zdarzenia, rodzina, a szczególnie książę Adam, straciła ogromne sumy pieniędzy, spłacono jednak wszystkie należności. Sprawa bankructwa szczególnie dotknęła seniora rodu, który od tego czasu zaczął chorować i 21 lipca 1903 zmarł. Wcześniej jednak, 17 maja 1900, w Siedliskach urodził się ich późniejszy właściciel, drugi z synów Matyldy i Pawła, imiennik ojca - Paweł Maria (junior).

W 1905 objął stanowisko przewodniczącego Rady Powiatowej Komisji Kasy Pożyczkowej w Rawie Ruskiej, a następnie został posłem na Sejm. Był gorącym orędownikiem wszelkiego rodzaju stowarzyszeń katolickich, często przemawiał na wiecach katolickich. W tym czasie 5 lipca 1906 przyszło na świat ostatnie z dzieci – córka Matylda Maria. Lata 1906-1912 to czas działalności w wielu organizacjach - Towarzystwie Urzędników Prywatnych we Lwowie, Organizacji Katolickiej, Kasie Pożyczkowej. W 1912 na Kongresie Eucharystycznym został dokooptowany do komitetu stawiającego sobie za cel organizację Światowych Kongresów Eucharystycznych.Członek i działacz Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, członek jego Komitetu (10 czerwca 1909 - 20 czerwca 1914)^[4].

Z początkiem 1913 został wybrany Prezesem Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża dla Galicji i to zadanie pochłaniało go całkowicie. Widoczne to było szczególnie w czasie I wojny światowej. Rodzina Sapiehów przeniosła się wówczas z Siedlisk do Lwowa, gdzie rozpoczął organizację szpitali, sprowadzał bieliznę i leki dla chorych. W czasie ofensywy rosyjskiej, która zagrażała miastu, Sapiehowie wyjechali do Krakowa, gdzie do armii austro-węgierskiej wstąpił starszy z synów Pawła – Alfred. Zginął 5 czerwca 1916 pod Sapanowem koło Krzemieńca.

Po zakończeniu wojny, z początkiem 1919 ustąpił ze stanowiska prezesa Czerwonego Krzyża i poświęcił się całkowicie pracy w majątku. Odbudował młyny na Racie i Borowym, a w 1921 sprzedał przynoszący straty majątek Mosty Wielkie. W 1920 nastąpiła ewakuacja z Siedlisk, które zostały zagrożone przez zbliżającą się armię sowiecką. W tym też roku drugi z synów Pawła i Matyldy – por. 8 pułku ułanów Paweł (junior) - został poważnie ranny w bitwie kawaleryjskiej z oddziałami Budionnego pod Komarowem k. Zamościa .

Lata powojenne związane są głównie z pracą w majątku, rozwojem infrastruktury folwarków i udziałem w pracach kilku organizacji katolickich. Z początkiem grudnia 1928 do klasztoru sióstr niepokalanek w Jazłowcu wstąpiła córka Maria. Choć stan zdrowia Pawła stale się pogarszał, w 1929 r. wraz z bratem Adamem wyruszył w podróż do Egiptu i Ziemi Świętej. W 1930 wziął udział w pracach Kongresu Eucharystycznego w Tunisie i uczestniczył w spotkaniach członków Kongresu w Paryżu i Rzymie.

Latem 1933 przygotowywał się do wyjazdu do Londynu, gdzie miał odbyć się ślub Pawła (juniora) i Virgilii Peterson. Niestety, z powodu choroby serca pozostał w Siedliskach. Pod koniec stycznia 1934 zachorował na dusznicę bolesną (angina pectoris) i po czteromiesięcznej chorobie, po przyjęciu sakramentów świętych skończył życie w Siedliskach 31 maja 1934 w wieku 74 lat. Na krótko przed śmiercią dowiedział się o narodzinach pierwszej wnuczki Krystyny, urodzonej 15 maja 1934 w Wiedniu, córki Pawła (juniora) i Virgilii. Po śmierci ojca zarząd nad majątkiem w Siedliskach, obejmującym 5.000 ha, przejął syn Paweł (junior), który zmienił wystrój dworu i przeprowadził kilka reform w zarządzie folwarków.^[5] Na pogrzeb Pawła Sapiehy przybyła cała rodzina. Zwłoki, po nabożeństwie żałobnym, zostały złożone w krypcie pod ołtarzem kościoła. Tak zakończyła się historia życia Pawła Sapiehy, człowieka „o niepoślednim umyśle i jeszcze większych zdolnościach”.

Potomkowie Pawła i Matyldy Sapiehów osiedli w Krakowie, Londynie i USA^[5].

Przypisy

Bibliografia

• T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997
• J. Czajkowski, Kardynał Adam Stefan Sapieha, Wrocław-Warszawa-Kraków 1997