Pax (mitologia)

Pax
bogini pokoju
Ilustracja
Typowe rzymskie wyobrażenie Pax na gemmie z I wieku n.e.
Występowaniemitologia rzymska
Atrybutyróg obfitości, kłosy zbóż, wieniec z gałęzi oliwki, kaduceusz
Teren kultustarożytny Rzym
OdpowiednikEjrene (grecki)
Rodzina
OjciecJowisz
MatkaIustitia

Pax (łac. pāx – pokój, spokój, spoczynek) – w mitologii rzymskiej żeńskie bóstwo uosabiające pokój, uważana za córkę Jowisza i Iustitii. Jej odpowiednikiem w mitologii greckiej jest Ejrene. W sztuce starożytnych przedstawiana zwykle z rogiem obfitości (cornucopiae), kłosami zbóż, gałązką oliwną i kaduceuszem.

W rzymskim mennictwie

Pierwsze pewne wyobrażenie Pax jest kojarzone najczęściej z kwinarem Lucjusza Emiliusza Buca wybitym w 44 r. p.n.e[1]. Awers monety przedstawiał popiersie kobiety w diademie z legendą PAXS, na rewersie znajdowało się przedstawienie dextrarum iunctio, czyli rytuału przymierza wyrażanego w sztuce poprzez uściśnięcie dłoni. Na monetach Rzymu wyobrażana stale od Augusta aż do czasów Konstantyna Wielkiego jako stojąca, siedząca lub krocząca postać kobieca w długiej szacie z wymienionymi atrybutami, a także z długim berłem, wiktoriolą na globie/kuli. W inskrypcjach określana jako Pax Augusta/Augusti, Pax Aeterna, Pax Perpetua, Pax Orbis Terrarum, Pax Populi Romani. Symbolizowana też przez dwie złączone w uścisku ręce (np. na monetach Marka Antoniusza, Augusta, Antonina Piusa), a także pod postacią byka (u Wespazjana).

W trakcie wojny domowej, w tzw. roku czterech cesarzy (69 n.e.) pojawiły się emisje anonimowe związane z Pax. Zawierały legendy takie jak: PAX, BONVS EVENTVS, FELICITAS, a także PAX PR (Pax Populi Romani). Swoje pełne wyobrażenie w ikonografii monetarnej Pax zyskała jednak dopiero za rządów Wespazjana, który z jednej strony chciał tak wyrazić oczekiwany od dawna pokój wewnętrzny po wojnie domowej, a z drugiej – uspokojenie sytuacji zewnętrznej, jaką była jego kampania prewencyjna w Judei.

W architekturze

Na fali nurtu wyrażanego poprzez propagandę pokoju Oktawian August w 9 r. p.n.e. kazał wznieść w Rzymie ołtarzAra Pacis Augustae, na Polu Marsowym jako symbol zakończenia okresu wojen. 30 stycznia i 30 marca składano tam ofiary, jakkolwiek nie był to ołtarz poświęcony samej bogini. W programie ideologicznym Augusta miało znaleźć się również miejsce na posąg bogiń kojarzonych z pokojem, takich jak Concordia, Salus i Pax, o czym wspomina Kasjusz Dion (Historia rzymska LIV 35,2).

Do pożaru Rzymu w 64 r., przy Argiletum, trakcie łączącym Forum Romanum z Suburą, znajdowała się Templum Pacis, jednak zagłada, jaka dotknęła w dużej mierze właśnie tę część miasta musiała zniszczyć i świątynię, zatem trudno dziś ustalić, czy była ona poświęcona temu bóstwu. Po stłumieniu rebelii Judei w 73 r. Wespazjan nakazał wzniesienie (prawdopodobnie na ruinach dawnej świątyni) nowej, również zwanej Templum Pacis[2][a].

W czasach późniejszych

W średniowieczu zaznaczana tylko symbolicznie na niektórych monetach, np. na anglosaskich XI-wiecznych denarach z krzyżem – w postaci rozmieszczonych w jego kątach liter P-A-X-S (względnie P-A-C-X) lub też wzdłuż pola rewersu. Na średniowiecznych monetach (pensach) tamtejszych władców występuje od Kanuta do Henryka I.

Figuralnie przedstawiana również na licznych monetach i medalach nowożytnych, zwłaszcza emitowanych na okoliczność zawarcia pokoju – np. polsko-szwedzkiego w Oliwie (1660), gdzie wyobrażono ją wraz z Fides i Iustitią.

Zobacz też

Uwagi

  1. Przeprowadzone w 1930 r. wykopaliska nie potwierdziły jednak istnienia na terenie kompleksu portyku, w którym mogłaby znajdować się rzeźba bogini, dlatego częściej przyjmuje się, że wespazjańskie Templum Pacis służyło raczej jako miejsce odpoczynku, spokoju (mimo lokalizacji w ruchliwym centrum) lub biblioteka (James C. Anderson: Domitian, the Argiletum and the Temple of Peace. W "American Journal of Archeology", vol. 86 (1982) no. 1, s. 105-106).

Przypisy

  1. Paweł Madejski: Rozwój ikonografii Pax do początków rządów Flawiuszy w: Haec mihi in animis vestris templa. Studia Classica in Memory of Professor Lesław Morawiecki (red. P. Berdowski, B. Blahaczek). Rzeszów 2007, s. 231-253.
  2. Swetoniusz: Żywoty Cezarów, Boski Wespazjan, IX, 7.

Bibliografia

  • Andrzej M. Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Poznań: SAWW, 1993, s. 331 ​ISBN 83-85066-91-8
  • Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 284 ​ISBN 978-83-04-04768-6
  • Helmut Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf: H. Gietl, 2005, s. 337-338 ​ISBN 3-924861-84-6
  • Seth W. Stevenson, C. Roach Smith, Frederic W. Madden: A Dictionary of Roman Coins, Republican and Imperial. London: G. Bell & Sons, 1889, s. 613-614
  • C. C. Chamberlain: Guide to Numismatics. London: The English Universities Press, 1965, s. 120-121

Media użyte na tej stronie

Onyx von Schaffhausen 1.jpg

Schaffhausen, Museum zu Allerheiligen, Schatzkammer

„Onyx von Schaffhausen“, römische Gemme unbekannter Herkunft (gedeutet als Personifikation des Friedens in Gestalt der Livia Drusilla, Gattin des Augustus), in Gold gefasst im 13. Jahrhundert n. Chr. (oberrheinische Arbeit), Inv. Nr. 16375