Pchły

Pchły

Siphonaptera
Latreille, 1825
Pchła widziana pod mikroskopem elektronowym. Obraz w fałszywych kolorach.
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	pchły
Synonimy
Aphaniptera

Larwa pchły pod mikroskopem

Pchła narysowana przez Roberta Hooke’a

Pchły (Siphonaptera, Aphaniptera) – rząd^[a] owadów zaliczanych do podgromady owadów uskrzydlonych, wtórnie bezskrzydłych. Posiadają ciało bocznie spłaszczone, silnie rozwinięte odnóża, umożliwiające im długie skoki. Narządy gębowe pchły są typu kłująco-ssącego, całe ciało pokrywa twardy oskórek ze szczecinkami lub ząbkami skierowanymi do tyłu. Pchły osiągają wielkość od 1 do 6 mm^[1], a nawet do 10 mm^[2] i są ciemno ubarwione. Rozwój osobniczy pcheł odbywa się z przeobrażeniem zupełnym. Są kosmopolitycznymi pasożytami zewnętrznymi ptaków i ssaków^[2].

Systematyka

W 2005 roku znanych było 2005 gatunków i 828 podgatunków pcheł należących do 242 rodzajów^[3]. Rząd pchły (Siphonaptera) dzielimy na 4 infrarzędy, te z kolei w sumie na 18 rodzin^[3][2]:

• Infrarząd Pulicomorpha
  • Rodzina Ancistropsyllidae
  • Rodzina Coptopsyllidae
  • Rodzina Malacopsyllidae
  • Rodzina Pulicidae
  • Rodzina Rhopalopsyllidae
  • Rodzina Tungidae
  • Rodzina Vermipsyllidae
• Infrarząd Pygiopsyllomorpha
  • Rodzina Lycopsyllidae
  • Rodzina Pygiopsyllidae
  • Rodzina Stivaliidae
• Infrarząd Hystrichopsyllomorpha
  • Rodzina Chimaeropsyllidae
  • Rodzina Hystrichopsyllidae
  • Rodzina Macropsyllidae
  • Rodzina Stephanocircidae
• Infrarząd Ceratophyllomorpha
  • Rodzina Ceratophyllidae
  • Rodzina Ischnopsyllidae
  • Rodzina Leptopsyllidae
  • Rodzina Xiphiopsyllidae

Analiza genetyczna (badania pod kierownictwem Erika Tihelki^[4]) wykazała, że pchły,uznawane dotąd za odrębny rząd, powinno zaliczać się do pasożytniczych wojsiłek^[4]; pchły okazały się najbliżej spokrewnione z małą rodziną Nannochoristidae(ang.), której przedstawiciele żywią się nektarem^[4].

Najpospolitsze gatunki

• pchła ludzka (Pulex irritans)
• pchła szczurza (Xenopsylla cheopis)
• pchła piaskowa (Tunga penetrans)
• pchła kocia (Ctenocephalides felis)
• pchła psia (Ctenocephalides canis)

Cykl rozwojowy pcheł

1. Dorosłe pchły atakują zwierzęta i ssą krew. W ciągu doby potrafią jej wypić 20 razy więcej, niż same ważą. W przypadku braku swojego preferowanego żywiciela poszukują innych, na przykład ludzi. Po 1–2 dniach zaczynają składać jaja.
2. Zależnie od gatunku jedna pchła w trakcie swojego życia może złożyć 600-2000 jaj. Najczęściej są składane na skórze (w sierści) zwierzęcia, a następnie spadają z niego w miejscach jego przebywania.
3. Wykluwające się z jaj larwy chowają się w miejscach, gdzie światło nie ma dostępu; w mieszkaniach np. w dywanach, wykładzinach czy pod meblami. Żywią się między innymi odchodami dorosłych osobników, przypominającymi czarne ziarenka piasku.
4. Larwy przekształcają się w kokonach w dorosłe osobniki. Jeśli w środowisku znajdują się żywiciele (zwierzęta), wytwarzane przez nich wibracje podłoża i ciepło powodują, że pchły uwalniają się z kokonów i atakują. Pchły zamknięte w kokonach potrafią przeżyć parę miesięcy, czekając na żywiciela.

Zależnie od temperatury cały cykl rozwojowy (1-4) trwa nie dłużej niż 2-3 tygodnie. W niskich temperaturach cykl rozwojowy pcheł jest zahamowany.

Problemy zdrowotne powodowane przez pchły

• Wywołują alergiczne pchle zapalenie skóry (APZS).
• Przenoszą tasiemce psie (Dipylidium caninum) u psów, kotów i ludzi, a zwłaszcza małych dzieci.
• Doprowadzają u młodych zwierząt do znacznej utraty krwi i anemii.
• Roznoszą zarazki chorobotwórcze (dżumy, tularemii, wąglika, riketsje gorączki śródziemnomorskiej i endemicznego duru mysiego oraz wirusa białaczki kociej – ang. FeLV).

Zwalczanie pcheł

Środki o niskiej skuteczności (prewencyjne)

• Częste odkurzanie.
• Szampony przeciwpchelne.
• Pudry przeciwpchelne.
• Obroże przeciwpchelne.

Środki o umiarkowanej skuteczności

• Usunięcie i wypranie lub umycie w wodzie z octem wszystkich tkanin, np. dywanów, narzut, znajdujących się w pomieszczeniach zasiedlonych przez pchły (patrz punkt 3. cyklu rozwojowego pcheł).
• Zastosowanie uniwersalnych preparatów owadobójczych w aerozolu przeciwko owadom biegającym (działają prawie wyłącznie na dojrzałe osobniki).

Środki o dużej skuteczności

• Proszki owadobójcze rozsypywane w ciemnych miejscach mieszkania, np. pod łóżkami (patrz punkt 3 cyklu rozwojowego pcheł).
• Nowoczesne krople typu SPOT ON, wcierane w punkty na ciele zwierząt domowych, porażające system nerwowy pcheł.
• Nowoczesne aerozole lub atomizery owadobójcze.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Sandner: Owady. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976. OCLC 830235656.
• Stefański W., Parazytologia weterynaryjna tom II, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1970
• Boris R. Krasnov: Functional and Evolutionary Ecology of Fleas. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-88277-4.