Pełnik alpejski

Pełnik alpejski

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	pełnik
Gatunek	pełnik alpejski
Nazwa systematyczna
Trollius altissimus Crantz Stirp. Austr. Fasc. ii. 123; Wender. in Flora, i. (1818) 578
Synonimy
T. europaeus subsp. transsilvanicus T. europaeus var. transsilvanicus (Schur) Bł.

Pełnik alpejski (Trollius altissimus) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje w Europie, wyłącznie w górach: w Karpatach, Sudetach, wschodnich Alpach, oraz w Górach Dynarskich. W Polsce występuje w Tatrach, Sudetach, Pieninach, w Bieszczadach i jest rośliną rzadką. Podano też jego stanowisko na Wyżynie Małopolskiej. Przez niektórych botaników uważany jest za podgatunek lub odmianę pełnika europejskiego lub określany nazwą pełnika siedmiogrodzkiego.

Morfologia

Pokrój

Roślina wieloletnia o wysokości do 35 cm. Jest bardzo podobny do pełnika europejskiego, różni się od niego głównie tym, że jest od niego mniejszy i ma większe (w stosunku do wielkości rośliny) kwiaty.

Łodyga

Wzniesiona, naga i nierozgałęziona. Pod ziemią występuje krótkie kłącze.

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście dłoniastosieczne, składające się z 3-5 płytko wciętych i ząbkowanych odcinków. Dolne liście są długoogonkowe, środkowe krótkoogonkowe, a najwyższe są siedzące.

Kwiaty

Duże, kuliste kwiaty o cytrynowożółtej barwie (nieco jaśniejsze, niż u pełnika europejskiego). Wyrastają przeważnie pojedynczo na szczycie łodygi. Wyglądem przypominają różę. Są pełne (stąd nazwa pełnik) i składają się z 10-15 płatków. Okwiat nie jest zróżnicowany na kielich i koronę. Osadzone spiralnie płatki zaginają się do środka i dachówkowato zachodzą na siebie, chroniąc wnętrze kwiatu. Zewnętrzne płatki są duże i barwne, wewnętrzne są węższe i przechodzą stopniowo w miodniki z nektarem. Środek kwiatu wypełniają liczne pręciki, prątniczki i słupki. Prątniczki są tej samej długości co pręciki.

Owoc

Liczne, mające ok. 7 mm długości mieszki z długim dzióbkiem. Wypełnione są kulistymi, czarnymi nasionami, które dojrzewają już pod koniec sierpnia.

Biologia i ekologia

• Rozwój: bylina. Kwiaty są owadopylne i lekko pachnące, kwitną od maja do lipca. Szybko przekwitają, ale na ich miejsce stopniowo zakwitają następne, tak, że okres kwitnienia wydłuża się. W czasie deszczu płatki kwiatów ciasno się stulają, chroniąc w ten sposób znajdujące się wewnątrz organy rozrodcze – pręciki i słupki. Przy trwającej przez dłuższy czas niepogodzie również powstają nasiona – w wyniku samozapylenia. Hemikryptofit.
• Siedlisko: łąki i hale górskie, ziołorośla, wilgotne piargi, nad potokami. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. Duże skupienia tej rośliny można spotkać na zboczach Małołączniaka i Małołąckiej Przełęczy w Tatrach – tworzy tutaj całe kępy. W Tatrach występuje głównie w piętrze halnym i turniowym, ale znane są jego stanowiska na wysokości od 940 m n.p.m. (Siwa Polana) do 2135 m n.p.m. (Hawrań). Gatunek charakterystyczny dla zespołu Polygono bistortae-Trollietum.
• Roślina trująca: Jest trujący. Zwierzęta nie jedzą go.

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta ochroną gatunkową. Podlega ścisłej ochronie. Dawniej była masowo przez górali wykopywana do przydomowych ogródków i zrywana na bukiety, co znacznie przyczyniło się do zmniejszenia jej liczebności. Obecnie gatunek nie jest zagrożony, sporadycznie tylko występują przypadki zrywania kwiatów i wykopywania całych okazów.

Udział w kulturze

• Kwiat pełnika był jednym z ulubionych motywów dekoracyjnych górali. Występował np. przy haftach serdaka.

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
• Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
• Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
• Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
• Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.