Pedagogika społeczna

Pedagogika społeczna – interdyscyplinarna subdyscyplina pedagogiki, ściśle związana z innymi dyscyplinami naukowymi w obszarze nauk społecznych (socjologia, psychologia, polityka społeczna i in.), w której przedmiotem badań jest teoria, metodologia i praktyka edukacji człowieka we wszystkich okresach życia oraz procesy zmian jego środowiska społecznego. Pedagodzy społeczni koncentrują się na problemach wzajemnej zależności zmieniającego się środowiska (np. postęp społeczny[a], upowszechnienie technologii informacyjnej, sytuacje kryzysowe) i członków społeczności – dzieci i młodzieży w wieku szkolnym oraz dorosłych uczestników edukacji ustawicznej[1][2][b].

Niektóre pojęcia

Definicja pedagogiki społecznej jest oparta na znaczeniu podstawowych pojęć:

Tak szeroki zakres zainteresowań pedagogów społecznych wskazuje konieczność utrzymywania ścisłej współpracy z socjologami oraz ze środowiskami zajmującymi się polityką społeczną i pracą socjalną, a zwłaszcza opieką/pomocą socjalną, potrzebę uczestnictwa w tworzeniu szkolnych programów nauczania, gwarantujących przekazywanie uczniom aktualnej wiedzy o społeczeństwie, zasadach życia w rodzinie i w państwie (z uwzględnieniem problemów świadomości narodowej, w tym możliwości pozytywnego wyrażania poczucia tożsamości narodowej) itp. Racjonalna pomoc wykluczonym osobom lub grupom społecznym nie sprowadza się do finansowego wsparcia ubogich (zob. jałmużna). Pomoc społeczna, która nie ogranicza się do działań doraźnych, wymaga, aby zostały zidentyfikowane przyczyny wykluczenia, a następnie wdrożone programy, zmierzające do ich likwidacji (zob. nierówności społeczne, redystrybucja dochodu, trudności zdefiniowania sprawiedliwości społecznej, wyuczona bezradność, podklasa społeczna, socjalizacja i resocjalizacja i inne). Na tym etapie konieczne jest współdziałanie pedagogów z politykami, ekonomistami, socjologami, psychologami (psychologia społeczna, psychologia wychowawcza), psychiatrami.

Elementy historii pedagogiki społecznej

Prekursorzy

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274), wyjaśniając konieczność istnienia hierarchii w ludzkich grupach społecznych pisał (traktat o człowieku)[4]

Dwojakie jest podleganie: jedno niewolnicze; według niego przełożony posługuje się poddanym dla swojego pożytku: i takie podleganie nastało po grzechu. Jest jeszcze inne podleganie: domowe i obywatelskie; według niego przełożony posługuje się podległymi dla ich pożytku i dobra: i to podleganie istniałoby także przed grzechem. Bowiem w mnogości ludzi brak by było dobra porządku, gdyby jedni nie byli rządzeni przez innych mądrzejszych.

Analizował też role kobiety i mężczyzny w rodzinie i rodzaj łączących ich więzi[4]:

„…w gatunku ludzkim mężczyzna i kobieta łączą się razem nie tylko z powodu konieczności rodzenia – jak to jest u innych zwierząt, lecz także ze względu na życie domowe, w którym inne zadania spadają na mężczyznę, a inne na kobietę … między mężczyzną i kobietą winna istnieć więź wspólnotowa. Bowiem ani kobieta nie powinna „przewodzić nad mężem”: i dlatego nie jest uczyniona z głowy, ani też mężczyzna nie powinien jej lekceważyć jakby jakąś podległą niewolnicę: i dlatego nie jest uczyniona ze stóp.”

Istniejącą w domowej społeczności hierarchię Tomasz z Akwinu uważał więc za naturalną konsekwencję dzieła stworzenia świata.

W XVIII i XIX w. coraz częściej akcentowano znaczenie wychowania dziecka – stopniowego przygotowywania do odegrania odpowiedniej dla niego roli w rodzinie i w większych grupach społecznych[c]. Do prekursorów pedagogiki społecznej są zaliczani: Jean-Jacques Rousseau, Johann Heinrich Pestalozzi, Adolf Diesterweg, Paul Natorp i inni[1][5].

Rousseau (1712–1778)[6] (pisarz, filozof i pedagog), wyniki swoich przemyśleń o nierówności społecznej opisał m.in. w pracach Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les hommes (Rozprawa o nierówności, 1754)[7] i Du Contract Social: ou Principes du Droit Politique (Umowa społeczna, kwiecień 1762)[8][9]. Niemal równocześnie z Du Contract Social opublikował traktat pt. Emil, czyli o wychowaniu (oryg. fr. Émile, ou De l’éducation, maj 1762). W przedmowie do traktatu napisał m.in.[10]:

Sztuka kształtowania ludzi znajduje się dotychczas w zapomnieniu. Przedmiot, którym się zajmuję, był zupełnie nowy po ukazaniu się książki Locke’a, i mocno się obawiam, że pozostanie taki również po wyjściu mojej pracy.
Nie znamy zupełnie dzieciństwa: wobec błędnych na nie poglądów im dalej się zapuszczamy, tym bardziej błądzimy. Najmądrzejsi przykładają się do tego, co człowiek powinien wiedzieć, nie zwracając uwagi na to, czego dziecko może się nauczyć. Szukają zawsze w dziecku człowieka nie myśląc o tym, czym jest ono zanim jeszcze stanie się człowiekiem[d].

Pełnione w rodzinie role kobiet i mężczyzn zostały w traktacie przedstawione w sposób budzący wiele kontrowersji. Rousseau poświęcił cztery rozdziały wychowaniu mężczyzn (Emil), a tylko jeden – wychowaniu kobiet (Zofia).

Twierdził, że dziewczynki powinny być przygotowywane do spełniania obowiązków określonych przez płeć – do bycia żonami i matkami, do podległości wobec mężów. Po publikacji pojawiły się zdecydowane protesty pierwszych feministek[12] (zob. Mary Wollstonecraft, 1759–1797, Wołanie o prawa kobiety, ang. A Vindication of the Rights of Woman: with Strictures on Political and Moral Subjects).

Podobne przekonania przez wiele dziesięcioleci decydowały o tradycyjnym zróżnicowaniu metod wychowania oraz zakresu nauczania dziewcząt i chłopców, mimo istotnych zmian struktury społecznej – np. przejścia od społeczeństwa tradycyjnego (tj. społeczeństwo pierwotne lub rolnicze, w których podstawowym podmiotem gospodarczym jest gospodarstwo domowe) do przemysłowego i poprzemysłowego. Te tradycyjne przekonania nadal wpływają na proces edukacji.

1
A
3
C
Edukacja przez zabawę, zgodna z koncepcją z XVIII/XIX w. – rozwój intelektualny chłopców i kształtowanie inteligencji emocjonalnej dziewczynek:
A – rodzina w czasach S.G. Goodricha (1793–1860)
B – zabawki na współczesnym stoisku „dla dziewczynek”
C – zabawki konstrukcyjne (na stoiskach z zabawkami „dla chłopców”)

– Wychowanie, jeśli nie jest wzorem i miłością, nie jest wychowaniem.
Pestalozzi z żoną w szkole

Johann Heinrich Pestalozzi (1746–1827), szwajcarski pedagog, związany z rewolucyjną ideologią francuskiego oświecenia i helweckim Związkiem Patriotów, propagował antyfeudalną ideologię Jana Jakuba Rousseau, narażając się na więzienie. Po wyjściu na wolność zorganizował zakład rolniczo-wychowawczy dla ubogich i bezdomnych dzieci – pierwowzór „szkoły ludowej”[e]. Rozwinął „nauczanie wychowujące” i opracował nowatorską metodykę poglądowego nauczania początkowego („nauka o rzeczach”)[14].

Adolf Diesterweg (1790–1866), nauczyciel wykształcony w Hohe Schule Herborn i Eberhard Karls Universität Tübingen, zastosował metody Pestalozziego w praktyce, gdy w 1829 roku został dyrektorem nowej szkoły w Moers. Od 1832 roku kierował również nowym państwowym seminarium w Berlinie, a w 1846 roku założył „Instytucję Pestalozziego” w Pankow oraz „Towarzystwo Pestalozziego”, wspierające wdowy i sieroty po nauczycielach. Opublikował podręczniki szkolne i poradniki dla niemieckich nauczycieli[15][16]. Prawdopodobnie w jego przewodniku (Wegweiser zur Bildung für deutsche Lehrer[17], 1834) po raz pierwszy zostało użyte pojęcie „Sozialpädagogik” (pedagogika społeczna)[18][19].

Kontynuatorami idei Pestalozziego byli również: Paul Natorp (1854–1924) – autor książki pt. Sozialpädagogik[20] (Stuttgart 1899), Pestalozzi. Sein Leben und seine Ideen[21], Friedrich Fröbel i inni.

Początki pedagogiki społecznej w Polsce

Pedagog społeczny Ryszard Wroczyński (1909–1987), autor m.in. książki Pedagogika pozytywizmu warszawskiego[22], z narodzinami tej dyscypliny w Polsce wiąże nazwiska: Helena Radlińska, Jan W. Dawid, Piotr Chmielowski, Aleksander Głowacki, Henryk Wernic, Aleksander Świętochowski, Aniela Szycówna i inni. Za pionierkę dyscypliny jest powszechnie uważana H. Radlińska (zob. wpływ Heleny Radlińskiej na pedagogikę społeczną), która działała w tej dziedzinie w różnych historycznych okresach historii Polski – w czasie rozbiorów, w zmiennej sytuacji, panującej w latach 1918–1939 (organizacja systemu oświaty w II Rzeczypospolitej), podczas II wojny światowej i w rzeczywistości powojennej[23]. Jako pedagog i społecznik nieustannie i z wielkim zaangażowaniem dążyła do realizacji wybranego celu, o którym w 1919 roku pisała (O nowe życie w: Wyzwolenie, nr 8/1919):

Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego narodu zdolności i kształciło jak najpełniej człowieka, który sam potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie, by najjaśniej rozpalić swoją iskrę bożą. Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy bogaty mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych, pracować umysłowo i doznawać duchowych radości. Chcemy, żeby każdej pracy codziennej przyświecała myśl jasna, by kierowało nią świadome, gorące uczucie, po to, by znikał wszelki brud i zaduch, nieporadność i lekkomyślność, sobkostwo i małostkowość.

W jej teoriach pedagogicznych znajduje wyraz przekonanie, że wychowawcami są wszyscy ludzie, którzy odpowiadają za funkcjonowanie zespołów ludzkich, instytucji i placówek (działanie szkoły bywa mniejsze niż wpływ rozmaitych środowisk niezinstytucjonalizowanych, organizujących się samorzutnie). Uważała, że proces wychowawczy polega przede wszystkim na budzeniu aktywności jednostek i grup społecznych oraz wspieraniu rozwoju uzdolnień osób z różnych grup wiekowych, znajdujących się w różnych sytuacjach życiowych. Jako twórca pedagogiki społecznej pisała[5][24][23]:

– Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych, z etyką i kulturoznawstwem, dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgów kultury na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału[5][24].
– [jej przedmiotem jest] …wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek[23].

Pośrednią odpowiedź na pytanie, jak Helena Radlińska rozumiała pedagogikę społeczną, można odczytać z tytułów jej licznych publikacji, często cytowanych i wznawianych[23][25] (dostępnych w bibliotekach publicznych[26]). Stanisław Konarski (biograf H. Radlińskiej) wymienia, jako ważniejsze z nich[23]:

  • Studium pracy kulturalnej (1925)
  • Szkoły pracy społecznej w Polsce (1928)
  • Istota i zakres służby społecznej (1928)
  • Szkoły pracy społecznej wobec zagadnień oświaty pozaszkolnej (1929)
  • Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska (1933/4)
  • Punkt widzenia pedagogiki społecznej (1934)
  • Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego. Szkice z pedagogiki społecznej (1935)
  • Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych (1937)
  • Zagadnienia opieki społecznej (1947)
  • Pracownik społeczny (1948)

St. Konarski wyróżnił też prace H. Radlińskiej, dotyczące teorii i dziejów oświaty pozaszkolnej, m.in.[23]:

  • Początki pracy oświatowej w Polsce (1913) – zarys polskiej oświaty pozaszkolnej od końca XVIII w. do końca lat 60. XIX w.
  • Dzieje oświaty pozaszkolnej (1934) – przegląd osiągnięć światowych
  • Pracownicy oświatowi, ich wchodzenie do zawodu i specjalizacja (1930)
  • Oświata dorosłych. Zagadnienia – dzieje – formy – pracownicy – organizacja (1947)

Aleksander Kamiński[27] (1903–1978), współpracownik H. Radlińskiej (zob. wpływ Heleny Radlińskiej na pedagogikę społeczną)[f], próbując dokładniej określić, jak rozumiała ona pojęcie „pedagogika społeczna” napisał[24]:

… zawsze unikała sformułowania definicji pedagogiki społecznej. (…) miała prawdopodobnie to samo poczucie, które towarzyszyło wszystkim dziesięcioleciom jej pracy: kształtowana przez nią gałąź pedagogiki wydawała się wciąż rozwijającą się, płynna, daleka od stabilizacji, od wyraźnego ograniczenia zasięgu: od ostatecznego zakotwiczenia się w określonym miejscu wielkiego zespołu nauk społecznych.

Współczesna pozycja pedagogiki społecznej w Polsce

Badania naukowe i praktyczną działalność Heleny Radlińskiej kontynuowali w Polsce jej wychowankowie i współpracownicy. Znane są m.in. zainteresowania i główne prace Ireny Lepalczyk (1916–2003) i Stanisława Kawuli (1939–2014), publikacje Tadeusza Pilcha (ur. 1939) i innych.

Pedagogiką społeczną interesują się również pedagodzy kolejnego pokolenia, m.in. urodzony w 1980 roku Paweł Czarnecki, autor m.in. pracy Pedagogika społeczna. Podstawowe pojęcia i definicje[2] i wielu innych.

Dzięki ponad stuletniemu doświadczeniu zdobywanemu w pracy pedagogicznej oraz analizie wyników badań naukowych pedagogika społeczna została oficjalnie uznaną subdyscypliną pedagogiki i przedmiotem, wykładanym na wyższych studiach pedagogicznych; w strukturach uczelni tworzone są jednostki organizacyjne, specjalizujące się w tym zakresie (np. Zakład Pedagogiki Społecznej w Instytucie Pedagogiki UG[30], Zakład Pedagogiki Społecznej i Terapii Pedagogicznej w AJD[31].

W Polskiej Akademii Nauk działa Zespół Pedagogiki Społecznej i Andragogiki, utworzony przez połączenie Zespołu Pedagogiki Społecznej (49 samodzielnych pracowników nauki i 13 doktorów) z Sekcją Oświaty Dorosłych i Andragogiki (19 samodzielnych pracowników nauki oraz 22 doktorów i magistrów). Przewodniczącym Zespołu Pedagogiki Społecznej z Sekcją Andragogiki jest Tadeusz Pilch. Zespół organizuje specjalistyczne zjazdy krajowe i międzynarodowe, redaguje kwartalnik Pedagogika Społeczna[3] (przy wsparciu Wyższej Szkoły Nauk Społecznych PEDAGOGIUM[32]), współdziała w wydawaniu czasopisma Edukacja Ustawiczna Dorosłych. Misją kwartalnika Pedagogika Społeczna jest wspomaganie[33][3]:

  • rozwoju teorii, metodologii i praktyki pedagogiki społecznej
  • powstawania i rozwoju nowych idei i rozwiązań edukacyjnych
  • rozwoju współpracy naukowej m.in. dzięki wymianie wyników badań
  • integracji środowisk pedagogów społecznych.

Powszechne uznanie pedagogiki społecznej nie oznacza, że pojęcie jest już jednoznaczne. W wydanej w 2010 roku książce pt. Wybrane zagadnienia pedagogiki społecznej. Funkcja środowiskowa i socjalna[34] autor – Wojciech Sroczyński (ur. 1944)[g] – podjął poszukiwania odpowiedzi na pytania: „Czym dzisiaj jest pedagogika społeczna?” „Czy jest już całkowicie samodzielną nauką?”

Wydaje się, że pedagogika społeczna staje się obecnie dziedziną dociekań teoretycznych, studiów opartych o analizę badań innych nauk podstawowych, co mogłoby wskazywać na jej interdyscyplinarny charakter, na status nauki pozostającej „na skrzyżowaniu innych nauk”. W ten sposób staje się ona metateorią dla szczegółowych dyscyplin pedagogicznych jako formuła teoretyczno-metodologiczna.

Pedagogika społeczna w dobie „rewolucji informatycznej”

Epoka więzi lokalnych (społeczeństwa tradycyjne i społeczeństwo przemysłowe)

Tradycyjna społeczność podwórkowa

Prace H. Radlińskiej, R. Wroczyńskiego, A. Kamińskiego i innych pozwoliły wskazać cztery idee – zasady działań pedagogów społecznych[38]:

Zasady te skompletowano w okresie, gdy najważniejszy wychowawczy wpływ na dziecko miała rodzina, sąsiedzi, nauczyciele i koledzy ze szkoły (zob. rodzina a rozwój inteligencji i osobowości dziecka), a na człowieka dorosłego – grono współpracowników, członkowie związków wyznaniowych i innych dobrowolnych (zob. wolna wola) stowarzyszeń i organizacji. W takich warunkach pedagog społeczny może udzielać skutecznej pomocy, gdy dostrzega objawy nieprzystosowania człowieka do istniejących struktur (np. resocjalizacja, finansowe wsparcie ubogich) lub wspierać inicjatywy jednostek lub grup ludzi, tworzących struktury nowe.

Postindustrialne społeczeństwo informacyjne (gospodarka oparta na wiedzy)

Pojęcie „pedagogika społeczna” jest mniej jednoznaczne, gdy za „środowisko wychowawcze” zostaje uznane państwo. Jeszcze więcej wątpliwości pojawia się po uwzględnieniu kolejnego czynnika – powstawania globalnego społeczeństwa informacyjnego z gospodarką opartą na wiedzy. Przewidywane jest osiągnięcie sytuacji, w której ludzkość będzie wielopaństwową, ponadnarodową, wielokulturową społecznością ludzi posiadających jednakowe prawa (zob. np. Kanadyjska Karta Praw i Swobód) i nieustannie doskonalących swoją wiedzę, stosownie do sytuacji, w której się znajdą (kierunki zmian społeczeństwa poprzemysłowego prawdopodobnie nie będą przewidywalne[h]). Członek postindustrialnej zbiorowości powinien kształcić się ustawicznie, zachowując świadomość swoich praw i swojej roli w globalnej społeczności, kierując się własnym systemem wartości i nie naruszając godności innych (zob. etyka rozwoju)[43].

Próby budowy zrównoważonego, bezpiecznego społeczeństwa globalnego rozpoczęto po tragicznych doświadczeniach II wojny światowej, tworząc Organizację Narodów Zjednoczonych, w tym m.in. Radę Gospodarczą i Społeczną (ang. The Economic and Social Council, ECOSOC) oraz Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO). Za skuteczny sposób przeciwdziałania narastaniu prowadzących do wojen napięć między państwami, narodami, grupami etnicznymi i społecznymi, uznano zmniejszenie zróżnicowania dostępu do wiedzy. W obszarze działania UNESCO i innych organizacji międzynarodowych znalazły się problemy edukacji członków wszystkich ludzkich zbiorowości (bez względu na miejsce zamieszkania, narodowość, płeć, wiek, wyznanie itp.). Są prowadzone analizy poziomu oświaty w różnych zbiorowościach i opracowywane długofalowe programy wspomagania grup wymagających pomocy, w tym wspomaganie edukacji dziewcząt i kobiet (zwłaszcza w krajach Afryki) lub dorosłych (zdolnych do pracy w społeczeństwie poprzemysłowym, a wykluczanych z rynku pracy ze względu na wiek[44]). Prognozy, programy i raporty z ich realizacji są publikowane (np. Learning to be; The world of education today and tomorrow, 1972[45], From anticipation to action. A handbook of stratégie prospective, 1994[46], Learning for All Investing in People’s Knowledge and Skills to Promote Development, 2011[47], UNESCO Education Strategy 2014–2021, Rethinking Education. Towards a global common good?, 2015[48]). Starania o zapewnienie rozwoju globalnej społeczności współczesnej w kierunku zgodnym z wizjami ekspertów UNESCO są podejmowane przez pedagogów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach oświaty pozaszkolnej i in. W Polsce problemami edukacji międzykulturowej zajmuje się m.in. Jerzy Nikitorowicz (UwB), autor wielu publikacji na ten temat, m.in. Tożsamość wobec dylematów generowania dziedzictwa kulturowego, Polskie szkolnictwo wyższe w raporcie Lisbon Council „Obywatele i społeczeństwo w dobie ery wiedzy”, Socjalizacja i wychowanie w zróżnicowanych wyznaniowo i etnicznie rodzinach Białostocczyzny, Młodzież pogranicza kulturowego Polski, Białorusi, Ukrainy wobec integracji europejskiej[49]. W Wyższej Szkole Filozoficzno-Pedagogicznej „Ignatianum” w Krakowie badania dotyczące wychowania dla pokoju[50][51] z użyciem metody Montessori (zob. Maria Montessori, Kategoria:Laureaci Nagrody UNESCO za Wychowanie dla Pokoju) prowadzi Barbara Surma[i][52], której pracy pochodzi cytat[53]:

Wychowanie prowadzące do pokoju, lub inaczej do kultury dialogu, w koncepcji pedagogicznej Marii Montessori opiera się na kształtowaniu osobowości dziecka zgodnie z zasadami wolności, pokoju i miłości w tak zwanym przygotowanym otoczeniu. Tak rozumiane wychowanie sprzyja rozwojowi wartości ludzkich: inteligencji, kultury, wrażliwości, miłości, instynktu społecznego, współpracy, współzależności. Ponadto wychowanie jej zdaniem powinno ukierunkować człowieka na jego wielkość, kształtować poczucie godności „bez względu na rasę, kulturę, przynależność do warstwy społecznej, przekonania”[j]

Realizację wielkich programów o zasięgu globalnym umożliwił szybki rozwój technologii informacyjnej, pozwalający na upowszechnianie wiedzy, np. z wykorzystaniem Internetu, i łatwą komunikację społeczną. Na granicy między naukami społecznymi i informatyką powstał nowy interyscyplinarny obszar nauki – informatyka społeczna.

W postprzemysłowej przestrzeni społecznej – społeczeństwie informacyjnym z gospodarką opartą na wiedzy – otwierane są bogate zasoby edukacyjne (zob. Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji, polska Koalicja Otwartej Edukacji, Projekt Gutenberg, Projekt ben Jehuda) i pojawiło się wiele inicjatyw sprzyjających upowszechnianiu wiedzy (np. TED (konferencja)). Na różnych stopniach szkolnictwa i w procesie samokształcenia (np. kursy dorosłych poszukujących nowych miejsc pracy) coraz powszechniej są stosowane nowe metody kształcenia na odległość (E-learning, D-learning, M-learning, Blended learning). Edukacja w tych warunkach znalazła się w obszarze zainteresowań licznych pedagogów, socjologów, psychologów i in. Badania obejmują nie tylko proces przyswajania wiedzy przez uczniów[k] – nie mniej intensywnie jest badany wpływ zmienionych struktur i sposobów komunikacji społecznej na społeczne więzi. Obserwowane jest np. rozluźnianie się więzi w grupach tradycyjnych (np. rozpadanie się rodzin wielopokoleniowych na nuklearne) i powstawanie społeczności internetowych)[44][54][55][56][57] (np. społeczność Wikipedii, Myspace, YouTube i wiele innych). W warunkach „globalnej wioski” rozwój osobowości człowieka (budowanie systemu wartości, osiąganie dorosłości) duży wpływ mają np. środki masowego przekazu, poradniki internetowe (często niefachowe) lub przypadkowi „znajomi” z portali społecznościowych, którzy stają się często bliżsi od znajomych w świecie rzeczywistym (zob. np. miłość internetowa)[56]. Brak dojrzałości członków społeczeństwa informacyjnego jest przyczyną występowania poważnych zagrożeń (np. kontakty z cyberprzemocą lub społecznościami hakerów, problemy związane z syndromem grupowego myślenia). Łatwo dostępne i popularne wśród coraz młodszych dzieci są gry komputerowe. Niektóre z nich wywierają wpływ pozytywny, np. utrwalają wiedzę, kształtują pamięć i uwagę, uczą strategicznego myślenia, podejmowania decyzji, wspomagają naukę języków obcych. Specjaliści w dziedzinie psychologii rozwojowej są świadomi, że dzieci w wieku przedszkolnym muszą uczyć się żyć w społeczeństwie informacyjnym, jednak ostrzegają przed utratą zdolności do nawiązywania i utrzymywania realnych więzi międzyludzkich. Szczególnie niekorzystny wpływ mają gry, zawierające elementy agresji i przemocy, które mogą tłumić współczucie, wywoływać stany lękowe, relatywizować wartość życia, skłaniać do dzielenia świata rzeczywistego na „swoich” i „obcych” itp.[58]

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Zobacz też – teoria postępu.
  2. ↑ Nazwę Pedagogika Społeczna nosi kwartalnik, wydawany pod patronatem Zespołu Pedagogiki Społecznej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN[3].
  3. ↑ Współcześnie socjolodzy badają formy i zmiany makro- i mikrostruktur społeczeństwa globalnego i wielkich grup społecznych; zob. klasy, warstwy, grupy zawodowe, grupy wyznaniowe, naród, państwo i wzajemne relacje między nimi (zob. też: system polityczny, państwo i stosunki międzynarodowe, globalizacja i in.).
  4. ↑ John Locke (1632–1704) w książce Myśli o wychowaniu (1693)[11] do umysłu noworodka odnosił określenie „Tabula rasa”; analizował proces wyrabiania nawyków postępowania moralnego w toku wychowania.
    Inne książki Johna Locke’a: List o tolerancji, Dwa traktaty o rządzie, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego.
  5. ↑ Szkołę prowadził wspólnie ze swoją żoną, Anną[13]. Była porównywana do współczesnych rodzinnych domów dziecka.
  6. ↑ Aleksander Kamiński – nauczyciel i „urodzony wychowawca”[28], zasłużony działacz ZHP, współtwórca Zakładu Pedagogiki Społecznej w UŁ (II wojnie światowej), autor takich książek o doniosłym wpływie na młodzież, jak Kamienie na szaniec, Książka wodza zuchów, Zośka i Parasol, Wielka gra i in. oraz opracowań z dziedziny pedagogiki społecznej[29].
  7. ↑ Wojciech Sroczyński (ur. 1944) – profesor nadzwyczajny, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach; Wydział Humanistyczny; Instytut Pedagogiki[35]; praca habilitacyjna: Kategoria środowiska w polskiej pedagogice społecznej[36]; jest również autorem prac: Aksjologia a pedagogika społeczna, 2006; Biologiczne podłoże i uwarunkowania rozwoju kompetencji społecznych, 2003; Czy kryzys rodziny?, 2003; Edukacja osób niepełnosprawnych, 2009; Heleny Radlińskiej rozumienie pojęcia: „społeczna”, 2003; Helena Radlińska o funkcjach pedagogiki społecznej: pedagogika społeczna czy pedagogika środowiska?, 2004 i in.[37] .
  8. ↑ Problemy dotyczące rozwoju społeczeństwa postindustrialnego socjolodzy i antropolodzy i in. analizują od lat 70. XX w. (zob. Alvin Toffler, Daniel Bell, Vernor Vinge i technologiczna osobliwość, Marshall McLuhan i in.). Zmiany zachodzące we współczesnym świecie są coraz częściej opisywane z użyciem teorii chaosu – dotyczy to również edukacji[41] (liczne artykuły są zamieszczane na łamach rocznika „Podstawy Edukacji”[42]).
  9. ↑ Zob. też zakres działalności Eugenii Wesołowskiej.
  10. ↑ Cytat z: Trabalzini Paola, Domy dziecięce-wolność i pokój jako środek i cel wychowania (2009).
  11. ↑ Uczniami są osoby w różnym wieku. Wprowadzenie zasad gospodarki opartej na wiedzy sprawia, że tradycyjne określenia: wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny straciły historyczne znaczenie. W społeczeństwie, w którym towarem jest informacja, wartość pracownika zależy głównie od jego wiedzy (którą nieustannie uzupełnia) i umiejętności, a przede wszystkim od kreatywności.

Przypisy

  1. ↑ a b Maria Kotomska: Podstawy pedagogiki społecznej, materiały szkoleniowe. Kielce: Wyższa Szkoła Handlowa im. B. Markowskiego w Kielcach, 2010, s. 139 s, seria: Projekt Praktyczny Pedagog, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
  2. ↑ a b Paweł Czarnecki. Pedagogika społeczna. Podstawowe pojęcia i definicje. „Społeczeństwo i Edukacja – Międzynarodowe Studia Humanistyczne Nr 1/2012”, s. 389–414, 2012. ISSN 1898-0171. 
  3. ↑ a b c O kwartalniku. „Pedagogika Społeczna (kwartalnik)”. Wydawnictwo: PEDAGOGIUM Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Warszawie; Patronat: Zespół Pedagogiki Społecznej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. ISSN 1642-672X. 
  4. ↑ a b Św. Tomasz z Akwinu; Przełożył i objaśnieniami zaopatrzył o. Pius Bełch, O.P: , Suma Teologiczna Tom 7, Człowiek. Część druga, 1. 85-102. Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas w Londynie. [dostęp 2017-06-30]. (pol.).
  5. ↑ a b c Mariola Marek: Przedmiot i geneza pedagogiki społecznej. [w:] Portal edukacyjny [on-line]. Edux.pl. [dostęp 2017-07-03].
  6. ↑ Michele Erina Doyle and Mark K. Smith: Jean-Jacques Rousseau on nature, wholeness and education. [w:] the encyclopaedia of informal education InfEd (not-for-profit site) [on-line]. YMCA George Williams College, 1997, 2002, 2007. [dostęp 2017-07-03]. (ang.).
  7. ↑ Jean-Jacques Rousseau, translated by G. D. H. Cole: Discourse on the Origin of Inequality Among Men (fr. Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les hommes, 1754). Wikisource. [dostęp 2017-07-03].
  8. ↑ Jean-Jacques Rousseau: Of The Social Contract, Or Principles of Political Right (Du contrat social ou Principes du droit politique, 1762). en.wikiquote. [dostęp 2017-07-03].
  9. ↑ Jean-Jacques Rousseau, translated by George Douglas Howard Cole: The Social Contract. Wikisource, 1913. [dostęp 2017-07-03].
  10. ↑ Jean-Jacques Rousseau: Emil, czyli o wychowaniu. Virtualo, seria: Bezpłatna klasyka na e-czytnik.
  11. ↑ Locke John (tłumaczenie): Myśli o wychowaniu. [w:] Antykwariat internetowy ‘Tezeusz’ (informacje bibliograficzne) [on-line]. Ossolineum. [dostęp 2017-06-30].
  12. ↑ Marta Baranowska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu). Jan Jakub Rousseau o naturze kobiet. „Wrocławskie Studia Erazmiańskie”. IX, s. 471–483. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. ISSN 2080-332X. 
  13. ↑ Anna Pestalozzi; Ergebnis der Suche nach: „119078260”. [w:] Katalog der Deutschen Nationalbibliothek [on-line]. [dostęp 2017-07-04]. (niem.).
  14. ↑ Johann Heinrich Pestalozzi, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-07-03] (ang.).
  15. ↑ Diesterweg, Friedrich Adolf Wilhelm. [w:] 1911 Encyclopædia Britannica, Volume 8 [on-line]. Wikisource. [dostęp 2017-07-04]. (ang.).
  16. ↑ inauthor: „Adolph Diesterweg”. Google Książki; wyszukiwarka. [dostęp 2017-07-04].
  17. ↑ Friedrich Adolph Wilhelm Diesterweg, Adolph Diesterweg, Karl Richter: Wegweiser zur Bildung für deutsche Lehrer. M. Diesterweg (dig. by Google from the library of the University of California), 1890; Scandate 2007, s. ss 398.
  18. ↑ Henryk Gąsior. Pedagogika społeczna – jej teoretyczna i utylitarna aktualność. „Chowanna”. R. XXXVII (XLVIII) (2(5)), s. 89. WydawnitwoUniwerstyetu Śląskiego, Katowice. 
  19. ↑ Studia pedagogiczne, Tomy 22-23 (fragment artykułu, udostępniony w books.google.pl. oryg. Zakład im. Ossolińskich, 1971, s. 14.
  20. ↑ Natorp, Paul: Sozialpädagogik. Theorie der Willenserziehung auf der Grundlage der Gemeinschaft. [w:] Deutsches Textarchiv [on-line]. Frommann, Stuttgart. [dostęp 2017-06-30]. (niem.).
  21. ↑ Paul Natorp: Pestalozzi. Sein Leben und seine Ideen. Marburg: Projekt Gutenberg-DE, 1908 (2012).
  22. ↑ Ryszard Wroczyński (1909-1987): Pedagogika pozytywizmu warszawskiego: Piotr Chmielowski, Aleksander Głowacki, Henryk Wernic, Aleksander Świętochowski, Aniela Szycówna. [w:] Informacje bibliograficzna na stronie internetowej Biblioteki Pedagogicznej w Sieradzu [on-line]. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1958. [dostęp 2017-07-05].
  23. ↑ a b c d e f Stanisław Konarski: Helena Radlińska 1879-05-02 – 1954-10-10. [w:] iPSB; Internetowy Polski Słownik Biograficzny – NInA [on-line]. Narodowy Instytut Audiowizualny. [dostęp 2017-07-02].; Biogram opublikowany w 1986 roku w XXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
  24. ↑ a b c Tadeusz Pilch, Irena Lepalczyk i in: Geneza i rozwój pedagogiki społecznej. [w:] Pedagogika (strona internetowa w budowie) [on-line]. gimslawkowice.republika.pl. [dostęp 2017-07-02].
  25. ↑ Most widely held works about Helena Radlińska; Publication Timeline. [w:] WorldCat Identities [on-line]. [dostęp 2017-07-01]. (ang.).
  26. ↑ Autor: Radlińska, Helena (1879-1954). [w:] Katalog [on-line]. Wojewódzka Biblioteka Publiczna W Krakowie. [dostęp 2017-07-01].
  27. ↑ Katarzyna Słojkowska: Wystawa: 'W służbie harcerstwa i nauki. Aleksander Kamiński „Kamyk” i pionierzy polskiego skautingu’. [w:] Strona internetowa Archiwum Polskiej Akademii Nauk [on-line]. Apan. [dostęp 2018-03-27].
  28. ↑ Aleksander Kamiński. „Urodzony” wychowawca. [w:] Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Archiwalnego [on-line]. PeTeA. [dostęp 2017-07-08].
  29. ↑ inauthor: „Aleksander Kamiński”. [w:] Wyszukiwarka books.google.pl [on-line]. [dostęp 2017-07-08].
  30. ↑ Zakład Pedagogiki Społecznej. [w:] Strona intrnetowa Uniwersytetu Gdańskiego [on-line]. [dostęp 2017-07-05].
  31. ↑ Zakład Pedagogiki Społecznej i Terapii Pedagogicznej. [w:] Strona internetowa Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie [on-line]. [dostęp 2017-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-18)].
  32. ↑ PEDAGOGIUM Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Warszawie > O nnas. [w:] Strona internetowa uczelni [on-line]. Pedagogium WSNS. [dostęp 2017-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-22)].
  33. ↑ Sprawozdanie Zespołu Pedagogiki Społecznej przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PANza kadencję 2012–2015. Komitet Nauk Pedagogicznych PAN, 2012. [dostęp 2018-08-24].
  34. ↑ Wojciech Sroczyński; recenzent: prof. dr hab. Mikołaj Winiarski): Wybrane zagadnienia pedagogiki społecznej. Funkcja środowiskowa i socjalna. Siedlce: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, 2011, 2013, s. 267. ISBN 978-83-7051-726-7.
  35. ↑ Dr hab. Wojciech Kazimierz Sroczyński, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2017-07-03].
  36. ↑ Kategoria środowiska w polskiej pedagogice społecznej w bazie „Prace badawcze” portalu Nauka Polska (OPI). [dostęp 2017-07-03].
  37. ↑ Sroczyński, Wojciech (1944-). [w:] Katalogi BN [on-line]. O Bibliotece Narodowej O Bibliotece Narodowej Film o Bibliotece NarodowejBiblioteka Narodowa. [dostęp 2017-07-03].
  38. ↑ Hipolit: Pedagogika społeczna – W poszukiwaniu nowych obszarów badawczych. [w:] Eduteka > Studia Humanistyczne > Pedagogika [on-line]. eduteka.pl, 2011-08-30. [dostęp 2017-07-06].
  39. ↑ Danuta Anna Michałowska: Podmiotowość w wychowaniu. [w:] repozytorium Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [on-line]. Danuta Anna Michałowska, AMU. [dostęp 2017-07-06]. Cytat: Children are people; they grow into tomorrow only as they live today (John Dewey)
  40. ↑ Podmiotowość w wychowaniu. [w:] portal Nauki Społeczne [on-line]. [dostęp 2017-07-06].
  41. ↑ red. Małgorzata Piasecka. Między porządkiem a chaosem. „Podstawy Edukacji”. 8. Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie. ISSN 2081-2264. 
  42. ↑ O czasopiśmie. „Podstawy Edukacji”. Wydawnictwo Naukowe im. Stanisława Podobińskiego AJD w Częstochowie. ISSN 2081-2264. 
  43. ↑ Grzegorz Grzybek (1971–): Etyczne podstawy pracy socjalnej: Świadomość moralna, norma etyczna oraz wytyczne dla pracownika socjalnego i pedagoga społecznego. Bielsko-Biała: Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, 2007, s. ss 204, seria: Rozprawy Naukowe.
  44. ↑ a b red. Lesław H. Haber: Społeczeństwo informacyjne – wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa (Kraków, 30 maja 2003), tom I. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne Akademii Górniczo-Hutniczej, 2004.
  45. ↑ Edgar Faure, Felipe Herrera, Abdul-Razzak, Kaddoura Henri Lopes, Arthur V. Petrovsky, Majid Rahnema, Frederick Champion Ward: Learning to be ; The world of education today and tomorrow. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization ; Unesco, Offset Aubin, 1972. ISBN 92-3-101017-4.
  46. ↑ Michel Godet (przedmowa: Joseph F. Coates): From anticipation to action. A handbook of stratégie prospective. Paryż: UNESCO Publishing Dunod, 1991, 1994. ISBN 92-3-102832-4., ss.292 (CV de Michel Godet).
  47. ↑ The World Bank Group Education Strategy 2020 Team: World Bank Group Education Strategy 2020 Executive Summary. The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank, 2011. [dostęp 2017-07-10].
  48. ↑ Senior Experts’ Group: Rethinking Education. Towards a global common good?. Paryż: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization UNESCO Publishing, 2015. ISBN 978-92-3-100088-1. Cytat: Education alone cannot hope to solve all development challenges, but a humanistic and holistic approach to education can and should contribute to achieving a new development model. In such a model, economic growth must be guided by environmental stewardship and by concern for peace, inclusion and social justice. The ethical and moral principles of a humanistic approach to development stand against violence, intolerance, discrimination and exclusion. Regarding education and learning, it means going beyond narrow utilitarianism and economism to integrate the multiple dimensions of human existence. This approach emphasizes the inclusion of people who are often subject to discrimination – women and girls, indigenous people, persons with disabilities, migrants, the elderly and people living in countries affected by conflict. It requires an open and flexible approach to learning that is both lifelong and life-wide: an approach that provides the opportunity for all to realize their otential for a sustainable future and a life of dignity. This humanistic approach has implications for the definition of learning content and pedagogies, as well as for the role of teachers and other educators. It is even more relevant given the rapid development of new technologies, in particular digital technologies.
  49. ↑ Jerzy Nikitorowicz: Młodzież pogranicza kulturowego Białorusi, Polski i Ukrainy wobec integracji europejskiej. Tożsamość, plany życiowe, wartości. [w:] Książka ISBN 83-86696-65-6 [on-line]. Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, 2000. [dostęp 2017-07-13].
  50. ↑ Agnieszka Piejka. Inspiracje współczesnego myślenia o wychowaniu dla pokoju (Komeński, Kant, Montessori) Inspirations for contemporary thinking about education for peace (Comenius, Kant, Montessori). „Kwartalnik Pedagogiczny”. 235 (1), s. 75–95, 2015. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ISSN 0023-5938. 
  51. ↑ James Smith, Peace education, [w:] International Encyclopedia of Education ; 3rd Edition. (eprint), Elsevier B.V., 2010 [dostęp 2018-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-05].
  52. ↑ Dr hab. Barbara Grażyna Surma, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2017-07-12].
  53. ↑ Barbara Surma. Edukacja międzykulturowa a wychowanie dla pokoju w koncepcji pedagogicznej Marii Montessori. „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce; kwartalnik dla nauczycieli”, s. 24–33, 2010. 
  54. ↑ Zyta May, Mariola Nabereźna: Dziecko w świecie multimediów. [w:] Zestawieni bibliograficzne w wyborze za lata 2000–2011 [on-line]. Centrum Edukacji Nauczycieli Biblioteka Pedagogiczna w Koszalinie, 2012-05-17. [dostęp 2017-07-10].
  55. ↑ Edyta Dobek: Nauczanie na odległość. [w:] Zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 2005–2012 [on-line]. Biblioteka Pedagogiczna w Ostrołęce, 2012-02-08. [dostęp 2017-07-10].
  56. ↑ a b Krystyna Doktorowicz: Społeczności wirtualne – cyberprzestrzeń w poszukiwaniu utraconych więzi. W: red. Lesław H. Haber: Społeczeństwo informacyjne – wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa (Kraków, 30 maja 2003), tom I. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne Akademii Górniczo-Hutniczej, 2004, s. 59–66.
  57. ↑ Lech W. Zacher: Od społeczeństwa informacyjnego do społeczeństwa wiedzy (dylematy tranzycyjne: między informacją, wiedzą i wyobraźnią). W: red. Lesław H. Haber: Społeczeństwo informacyjne – wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa (Kraków, 30 maja 2003), tom I. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne Akademii Górniczo-Hutniczej, 2004, s. 103–112. Cytat: Użyte w tekście pojęcia: „bomba I”, „potop informacyjny”, „e-stado”… Zakoczenie: „Ewentualna metamorfoza społeczeństwa informacyjnego (społeczeństwa kontaktu i dostępu) w społeczeństwo wiedzy – rozważne i mądre (jakieś wisdom society) nie jest bez szans, jeśli to ostatnie stanie się ideałem i celem praktycznym ludzi, obywateli.”.
  58. ↑ Renata Wierzbicka: Pozytywne i negatywne skutki korzystania z gier komputerowych. [w:] Strona internetowa Publicznej Szkoły Podstawowej im. Stefana Żeromskiego w Pionkach > Dla Rodziców [on-line]. 2013-05-26. [dostęp 2017-07-12].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Un Violent exercise etouffe les sentiments tendres LACMA 31.21.168.jpg

France, 1778
Book: Rousseau's Emile
Prints; engravings
Engraving
Gift of Mrs. Mary B. Regan (31.21.168)
Prints and Drawings
KastePåStikka.jpg
Autor: Aage Storløkken, Licencja: CC BY-SA 3.0
gutter, lek, kaste på stikka.
Pestalozzi.jpg
Johann und Anna Pestalozzi beim Unterricht in der Erziehungsanstalt Neuhof, Holzstich von 1882
Pestalozzi Anker.jpg
Autor:
Albert Anker, upload by Adrian Michael
, Licencja: CC BY-SA 3.0
Heinrich Pestalozzi und die Waisenkinder in Stans, Gemälde von Albert Anker, 1870, 95 x 73 cm, Kunsthaus Zürich
Vintage Meccano workshop.jpg
Autor: Les Chatfield from Brighton, England, Licencja: CC BY 2.0

That is all driving from this one small motor. This display piece may be seen running here

www.youtube.com/watch?v=SrHI4_CWh6A