Pederastia

Pocałunek[1] Malarz Bryzeidy[2] ok. 480 r. p.n.e. Paryż, Luwr

Pederastia (stgr. παῖς chłopiec + stgr. ἐραστής – w przekładzie Witwickiego: miłośnik) – termin wywodzący się z języka greckiego (dosł. miłość do chłopców) – w języku polskim w węższym sensie oznacza specyficzną formę homoseksualizmu męskiego, polegającą na związkach erotycznych lub kontaktach seksualnych mężczyzn lub młodzieńców (erastesów, miłośników), z młodzieńcami lub chłopcami (eromenosami, lubymi, oblubieńcami), zazwyczaj opartych na różnicy wieku, występującą w kulturze starożytnej Grecji[3][4][5][6][7]. Chłopcy stawali się przedmiotem zainteresowania młodzieńców i dorosłych mężczyzn już około 12 lub 13 roku życia i pozostawali nim aż do momentu osiągnięcia wieku efeba, tj. do 18 roku życia[8][9]. Młodzieńcy w wieku od około 16-18 do około 20 lat mogli być zarówno miłośnikami rówieśników lub młodszych od siebie chłopców, jak i lubymi starszych mężczyzn[10].

W szerszym sensie termin ten w języku polskim jest także używany na oznaczenie homoseksualizmu męskiego w ogólności (lub wszelkich kontaktów seksualnych między mężczyznami)[11][12][13][14][15]. W starożytnej Grecji pederastia dotyczyła relacji homoseksualnych dorosłego mężczyzny z dojrzewającym chłopcem. Miała charakter przejściowy, jednak niektórzy mężczyźni pozostawali do końca życia w związkach z osobami tej samej płci. Zachowania seksualne nie były wyznacznikiem tożsamości[16].

W języku polskim termin ten może też oznaczać zjawisko związków erotycznych lub kontaktów seksualnych mężczyzn z młodzieńcami[17] lub dojrzewającymi chłopcami[18][19], opartych na różnicy wieku, występujące w wielu kulturach świata pod różnymi nazwami i określane w języku angielskim[20] i w angielskojęzycznej, międzynarodowej terminologii seksuologicznej[21][22][23] jako „pederasty”.

W antropologii kulturowej spotykane jest przedstawianie tej formy homoseksualności jako przykładu jednego z trzech rodzajów homoseksualności – „homoseksualności ze strukturą wiekową” (z ang. age structured homosexuality)[24][25].

Forma ta jest najmniej akceptowana we współczesnej kulturze Zachodu, spotykając się przeważnie z potępieniem. Bywa błędnie utożsamiana z homoseksualną pedofilią[26].

Termin ten bywa też używany w znaczeniu stosunków analnych między mężczyznami, co jest uważane za użycie nieprawidłowe[27][28], lub między dojrzałym mężczyzną a młodym chłopcem[27][29], co także jest uważane za znaczenie błędne[30].

Znaczenie pierwotne

Starożytna Grecja

Pierwotne znaczenie terminu pederastia, obecne w grece klasycznej, określa jego etymologia: greckie paiderastía oznacza dosłownie miłość do chłopców wyrażaną seksualnie lub nie w starożytnej Grecji[28]. Jawne zachowania homoseksualne stały się powszechnym zjawiskiem w IV w. p.n.e. i poza przypadkami prostytucji były akceptowane u obywateli[3].

Temat pederastii był w starożytnej Grecji przedmiotem licznych dyskusji. Między innymi dyskutowano[3]:

  • Czy pederastia jest dobra, czy zła?
  • Jaką postać powinna przyjąć pederastia, czystą czy seksualną?
  • Jakie rodzaje działań seksualnych są prawowite?
  • Czy pederastia jest wyższa nad miłość do kobiet?

Rzym i starożytna Grecja w czasach rzymskich

W czasach rzymskich pederastia w głównej mierze straciła status rytualnej części edukacji. Proces ten postępował u coraz bardziej kosmopolitycznych Greków i w przeciwieństwie do wcześniejszych czasów zaczęto postrzegać pederastię raczej jako aktywność kierowaną pożądaniami człowieka i rywalizującą z pożądaniem kobiet. Konserwatywni myśliciele rzymscy potępiali pederastię razem z innymi formami oddawania się przyjemności. Tacyt piętnował zwyczaje greckie: „gymnasia et otia et turpes amores” – palaestrę, bezczynność oraz bezwstydnych kochanków[31]. Także niektórzy filozofowie stoiccy wypowiadali się o tym zjawisku niepochlebnie. Mimo to relacje pederastyczne występowały dość popularnie także w Rzymie, choć nigdy nie uzyskały powszechnego uznania. Społeczna akceptacja związków pederastycznych zmalała pod wpływem kultury judeochrześcijańskiej, która zezwalała jedynie na stosunki seksualne w związku małżeńskim. W świecie, w którym od większości mężczyzn wymagano ożenku, homoseksualizm kojarzył się z cudzołóstwem, a także z rytualnymi praktykami seksualnymi typowymi dla niektórych kultów pogańskich. Postępująca chrystianizacja Europy odbywająca się kosztem kultury hellenistycznej spowodowała upadek wzorców wypracowanych w starożytnej Grecji – dotyczyło to także związków pederastycznych. Cesarz Teodozjusz I, który ogłosił chrześcijaństwo religią państwową Imperium Rzymskiego i zakazał oddawania czci pogańskim bóstwom, nakazał także ściganie homoseksualizmu jako zbrodni.

Ewolucja znaczenia terminu

Termin pederastia zaczął być stosowany w szerszym znaczeniu w kontekście kultury judeochrześcijańskiej, w której homoseksualizm był piętnowany. Wraz z rozwojem kultury judeochrześcijańskiej pederastią zaczęto nazywać jakiekolwiek kontakty seksualne między mężczyznami bez rozróżniania intencji czy wieku partycypujących w nich osób (analogicznie do sodomii). Jednocześnie, wprowadzenie nowego wzorca kulturowego, wiążącego się m.in. z potępieniem homoseksualizmu, spowodowało, że termin pederastia nabrał charakteru pejoratywnego. W potocznym języku polskim już w połowie XIX w. słownik języka polskiego Orgelbranda notuje termin pederasta, definiując go jako: gwałciciel, hańbiciel chłopców[32]. Jednak już w roku 1908 Słownik języka polskiego Kryńskiego i Niedźwiedzkiego, podając obok znaczenia terminu pederastia: „spółkowanie mężczyzny z mężczyzną, samcołóstwo”, także „chłopcołóstwo”, nie cechuje go ujemnie[33]. Nowsze słowniki (Doroszewskiego[34], Skorupki[35], Szymczaka[36]) notują już wyłącznie znaczenie szerokie – męskie kontakty homoseksualne (bez wskazania różnicy wieku partnerów i odniesienia do starożytnej Grecji), nie podając rodzaju nacechowania.

Nacechowanie terminu w języku polskim

Użycie określenia „pederasta” było przedmiotem sporu sądowego. W 2006 roku Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił złożony w trybie wyborczym pozew w sprawie znieważenia przez użycie słowa „pederasta”, uzasadniając to tym, że oznacza ono właśnie męskiego homoseksualistę[37]. Zdaniem powoda, który jest osobą homoseksualną, słowo to „jest kojarzone w opinii publicznej obraźliwie, jako określenie osoby, odczuwającej pociąg seksualny do małoletnich chłopców”, co w stosunku do jego osoby jest nieprawdziwe, i dlatego domagał się przeprosin. Pozwany tłumaczył, że znaczenie wyrazu „pederasta” jako synonimu homoseksualisty potwierdzają słowniki, w tym słownik języka polskiego i słownik wyrazów obcych. Wskazał również publiczne wypowiedzi burmistrza Berlina, a także szefa Kampanii Przeciw Homofobii Roberta Biedronia, w których określają się jako pederaści[38]. Sąd uznał, że „nie sposób jest przyjąć tak daleko idącej interpretacji, że pederastia to kontakty seksualne z małoletnimi chłopcami”[39].

Związki pederastyczne, rozumiane jako związki erotyczne lub kontakty seksualne między dojrzałym mężczyzną a dojrzewającym chłopcem budzą „wielką niechęć społeczną”, są uważane za „uwodzenie młodych chłopców”, „burzenie norm społecznych” i „sprzeciwianie się ogólnie uznawanym wartościom”[40]. Pederaści spotykają się też przeważnie z potępieniem i dyskryminacją ze strony środowiska gejowskiego, uważającego ich związki z „młodymi chłopakami” za „wyjątkowo perwersyjne i obrzydliwe”[40]. Tomasz Stankiewicz uważa, że geje mają prawo protestować, w tym na drodze sądowej, przeciwko określaniu ich słowem pederaści[40].

Rzecznik Praw Obywatelskich Janusz Kochanowski uznał, że określenie „wstrętni pederaści” przynależy do mowy nienawiści używanej w celu dyskryminacji jednostek lub grup społecznych, i że posługiwanie się nim nie respektuje wymogu poszanowania godności przynależnej każdemu człowiekowi[41].

Zobacz też

Przypisy

  1. Dane muzealne dzieła. mlahanas.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-28)]..
  2. Biogram Malarza Bryzeidy.
  3. a b c Kenneth James Dover, Janusz Margański: Homoseksualizm grecki. Kraków: Wydawnictwo Homini s.c., 2004. ISBN 83-89598-25-6.
  4. Paweł Fijałkowski, W kręgu miłośników i lubych.
  5. Guy Rachet, Słownik cywilizacji greckiej, 1998, s. 289–290.
  6. Carola Reinsberg, Obyczaje seksualne starożytnych Greków, 1998, s. 124–125.
  7. Rafał Matuszewski, Eros and sophrosyne. Morality, social behaviour and paiderastia in 4th-century B.C. Athens, Warszawa 2011.
  8. Paweł Fijałkowski, W kręgu miłośników i lubych, s. 1.
  9. Carola Reinsberg, Obyczaje seksualne starożytnych Greków, 1998, s. 126.
  10. Paweł Fijałkowski, W kręgu miłośników i lubych, s. 3.
  11. sjp pwn pederastia.
  12. pederastia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2008-12-14].
  13. „Słownik Encyklopedyczny Miłość i Seks” Lew Starowicz. Wydawnictwa Europa, 1999. ISBN 83-87977-17-9.
  14. „Słownik Wyrazów Obcych” – Władysław Kopaliński, Wydawnictwo Rytm, 2007, ISBN 978-83-7399-222-1.
  15. „Słownik języka polskiego” PWN, 2007, ISBN 978-83-01-14984-0.
  16. Beata Raczkiewicz: Zjawisko homoseksualizmu w dyskursach naukowych i społecznych (rozdział: Zachowania homoseksualne w wybranych kręgach kulturowych. Kultura starożytnej Grecji.). UMK Toruń. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-13)]. (pol.). „Najczęstszą formą relacji homoseksualnej była tzw. pederastia, czyli związek opierający się na stosunkach erotycznych dorosłego mężczyzny z chłopcem w wieku dojrzewania. (...) W kulturze greckiej nie było jednak podziałów i kategorii takich jak homoseksualista czy heteroseksualista. Mimo to, że pederastia miała charakter przejściowy i była pewnego rodzaju etapem w życiu greckich mężczyzn, niektórzy z nich do końca życia pozostawali jedynie w związkach z przedstawicielami własnej płci, lecz nie uznawano ich wtedy za jakąś odrębną kategorię ludzi. Nie wszyscy też poddawali się praktykom homoerotycznym, jednak wtedy także pozostawiano ich bez przypięcia etykiety w odniesieniu do tego, z kim odbywają stosunki seksualne. Zachowania seksualne nie były również wyznacznikiem tożsamości danego człowieka, tak jak jest to w czasach dzisiejszych.”.
  17. Za takim użyciem terminu przemawia definicja autorstwa prof. Imielińskiego (Seksuologia Zarys encyklopedyczny, pod red. K. Imielińskiego, PWN, Warszawa, 1985, s. 261.), nie ograniczająca występowania zjawiska do starożytnej Grecji: „Pederastia (...) oznacza: 1. męski homoseksualizm, a szczególnie praktyki między mężczyzną a młodzieńcem; (...).”.
  18. Igor Primoratz, Filozofia seksu, WN PWN, Warszawa, 2012, s. 190, Cytat: „Pederastią nazywa się pociąg seksualny dorosłego mężczyzny do chłopców i seks między dorosłym mężczyzną a chłopcem we wczesnym wieku nastoletnim.”.
  19. Tomasz Stankiewicz, My, pederaści, polgej.com, 24 listopada 2009 [zarchiwizowane z adresu 2013-04-27]. Cytat: „Pederastia to wąski ułamek homoseksualizmu, dotykający jedynie stosunków pomiędzy dojrzałymi mężczyznami oraz dojrzewającymi chłopcami.”.
  20. The Free Dictionary; Webster’s Online Dictionary; Urbandictionary.com; wordwebonline.com; dictionary.reverso.net.
  21. prof. Vern Bullough, Pederasty.
  22. Encyclopedia of Homosexuality, pederasty.
  23. MHAMic Terminology Attraction to adolescent boys, pederasty.
  24. Janssen, D. F. (Oct., 2002). Growing Up Sexually. Volume II: The Sexual Curriculum: The Manufacture and Performance of Pre-Adult Sexualities. Interim Report. Amsterdam, The Netherlands Chapter 14.
  25. Chapter Five: Types of Homosexualities / Age-Structured, banap.net [dostęp 2017-11-25] (ang.).
  26. Tomasz Stankiewicz, My, pederaści, artykuł w portalu polgej.pl Cytat: „Twierdzą, że społeczność gejowska jest wobec nich wyjątkowo niesprawiedliwa i stosuje brutalne praktyki dyskryminacyjne. Jako przykład podają określenia, którymi sexagarianie [tzn. według autora artykułu pederaści] są obrzucani w gejowskich klubach: pedofile, (...).”. „(...) określanie starszych sexagarian mianem pedofili jest przesadzone i nie ma prawnych uzasadnień, bo przecież swoje związki tworzą oni z osobami pełnoletnimi.” – twierdzi autor artykułu.
  27. a b Reber A. S., Reber E. S., Słownik psychologii, s. 517, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2005, ISBN 83-7383-119-3.
  28. a b Humboldt University Archive for Sexology, pederasty. www2.hu-berlin.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-03)]..
  29. pederasty | Definition of pederasty in English by Oxford Dictionaries, www.oxforddictionaries.com [dostęp 2017-11-25].
  30. Seksuologia Zarys encyklopedyczny, pod red. K. Imielińskiego, PWN, Warszawa, 1985, s. 261: „Pederastia (...) oznacza: (...) 2. stosunki doodbytnicze mężczyzny z młodzieńcem. To drugie znaczenie jest wprawdzie dość rozpowszechnione, lecz niesłusznie, (...).”.
  31. Tacitus, Annales, 14.20.
  32. Słownik języka polskiego Orgelbranda, Wilno, 1861, reprint WAiF, 1986, cz. II, s. 982.
  33. Słownik języka polskiego Kryńskiego i Niedźwiedzkiego, Warszawa, 1908, reprint PIW, 1952, t. IV, s. 103.
  34. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, PWN, Warszawa, 1964, t. 6, s. 214.
  35. Mały słownik języka polskiego pod red. S. Skorupki, PWN, Warszawa, 1968, s. 545.
  36. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka, PWN, Warszawa, 1995, t. II, s. 601.
  37. „Główny pederasta” nieobraźliwy, 24 października 2006 [zarchiwizowane z adresu 2012-07-08].
  38. Sąd: pederasta to męski homoseksualista. 2006-10-24. [dostęp 2012-05-02].
  39. homiki.pl – Pederasta dozwolony.
  40. a b c Tomasz Stankiewicz, My, pederaści, artykuł w portalu polgej.pl.
  41. http://www.rpo.gov.pl/pliki/1180526741.pdf

Media użyte na tej stronie

Kiss Briseis Painter Louvre G278.jpg
Erastes (lover) and eromenos (beloved) kissing. Detail from the tondo of a red-figure Attic cup, ca. 480 BC.