Pelikany
| Pelecanidae[1] | |
| Rafinesque, 1815 | |
 Przedstawiciel rodziny – pelikan australijski (P. conspicillatus) | |
| Systematyka | |
| Domena | eukarionty |
|---|---|
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ptaki |
| Podgromada | Neornithes |
| Infragromada | ptaki neognatyczne |
| Rząd | pelikanowe |
| Podrząd | pelikanowce |
| Rodzina | pelikany |
| Typ nomenklatoryczny | |
Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758 | |
| Synonimy | |
Rodzaju: | |
| Rodzaje | |
Śpiew
Pelikany[9], pelikanowate (Pelecanidae) – monotypowa rodzina ptaków z rzędu pelikanowych (Pelecaniformes).
Zasięg występowania
Rodzina pelikanowatych obejmuje gatunki wodne zamieszkujące cały świat poza okolicami okołobiegunowymi, północną, zachodnią i środkową Europą, Syberią, Saharą i północno-zachodnią Afryką, Nową Zelandią i Oceanią, nie występują też w głębi Ameryki Południowej i na jej wschodnich wybrzeżach[10]. Gatunki Starego Świata preferują wody śródlądowe, podczas gdy zamieszkujące Nowy Świat to ptaki morskie (poza pelikanem dzioborogim).
Charakterystyka
Długość ciała 105–188 cm, długość dzioba 265–500 mm, rozpiętość skrzydeł 203–360 cm; masa ciała 3,5–15 kg; samice są mniejsze, lżejsze i mają krótsze dzioby niż samce[10]. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:
- mają długi, prosty dziób, silnie grzbieto-brzusznie spłaszczony,
- szczęka górna haczykowato zakończona,
- pod żuchwą skórny worek, odcedzający wodę i ułatwiający połykanie większych ryb,
- krótkie, grube nogi,
- cztery silne, połączone błoną pławną palce,
- na głowie lub szyi w okresie godowym nagie fragmenty skóry przybierają jaskrawe kolory,
- posiadają duże skrzydła,
- doskonale latają (zarówno w locie czynnym, jak i szybowcowym),
- ich pożywienie stanowią zwierzęta wodne,
- często polują zespołowo,
- kolonie lęgowe zakładają na drzewach, ziemi lub w trzcinach,
- znoszą od 1 do 4 jaj,
- są gniazdownikami.
Systematyka
Etymologia
- Pelecanus: gr. πελεκαν pelekan, πελεκανος pelekanos „pelikan”[11].
- Onocrotalus: łac. onocrotalus „pelikan”, od gr. ονοκροταλος onokrotalos „pelikan”[11]. Gatunek typowy: Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758.
- Alcatras: hiszp. Alcatras „pelikan”[11]. Gatunek typowy: Pelecanus occidentalis Linnaeus, 1766.
- Catoptropelicanus: gr. κατοπτρον katoptron „lustro”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758[11]. Gatunek typowy: Catoptropelicanus perspicillatus Reichenbach, 1852 (= Pelecanus conspicillatus Temminck, 1824).
- Cyrtopelicanus: gr. κυρτος kurtos „nabrzmiały, wydęty”, od κυπτω kuptō „wyginać, zginać”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758[11]. Gatunek typowy: Pelecanus trachyrhynchos Latham, 1790 (= Pelecanus erythrorhynchos J.F. Gmelin, 1789).
- Leptopelicanus: gr. λεπτος leptos „delikatny, smukły”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758[11]. Gatunek typowy: Pelecanus fuscusJ.F. Gmelin, 1789 (= Pelecanus conspicillatus Temminck, 1824).
- Metapelecanus: gr. μετα meta „obok, tuż przy”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758[11]. Gatunek typowy: Pelecanus roseus J.F. Gmelin, 1789 (= Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758).
- Neopelecanus: gr. νεος neos „nowy”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758[11]. Gatunek typowy: Pelecanus rufescens J.F. Gmelin, 1789.
- Sacrificator: łac. sacrificator, sacrificatoris „ktoś kto się poświęca”, od sacrificare „ofiarować poświęcenie”, od sacrum „obrzęd, kult”, od sacer, sacra „poświęcony”; facere „robić”[11]. Gatunek typowy: Pelecanus crispus Bruch, 1832 (= Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758).
Podział systematyczny
Badania DNA wskazują, że gatunki z tego rodzaju dzielą się na trzy dobrze zdefiniowane klady: klad ze Starego Świata, klad monotypowy (Pelecanus onocrotalus, słabo powiązany z kladem Starego Świata) oraz klad Nowego Świata[12]. Do rodziny należy jeden rodzaj z następującymi gatunkami[9]:
- Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758 – pelikan różowy
- Pelecanus conspicillatus Temminck, 1824 – pelikan australijski
- Pelecanus rufescens J.F. Gmelin, 1789 – pelikan mały
- Pelecanus philippensis J.F. Gmelin, 1789 – pelikan indyjski
- Pelecanus crispus Bruch, 1832 – pelikan kędzierzawy
- Pelecanus erythrorhynchos J.F. Gmelin, 1789 – pelikan dzioborogi
- Pelecanus occidentalis Linnaeus, 1766 – pelikan brunatny
- Pelecanus thagus G.I. Molina, 1782 – pelikan chilijski – takson wyodrębniony z P. occidentalis[13][14]
Przypisy
- ↑ Pelecanidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ P.H.G. Moehring: Geslachten der vogelen. Amsteldam: Pieter Meijer, 1758, s. 51. (niderl.)
- ↑ J. Hermann: Tabula affinitatum animalium olim academico specimine edita: nunc uberiore commentario illustrata cum annotationibus ad historiam naturalem animalium augendam facientibus. Argentorati: Impensis Joh. Georgii Treuttel, Bibliopolae, 1783, s. 165, 235. (łac.)
- ↑ a b c H.G.L. Reichenbach: Avium systema naturale. Das natürliche system der vögel mit hundert tafeln grösstentheils original-abbildungen der bis jetzt entdecken fast zwölfhundert typischen formen. Vorlaüfer einer iconographie der arten der vögel aller welttheile. Dresden und Leipzig: Expedition der vollständigsten naturgeschichte, 1850, s. vii. (niem.)
- ↑ a b A. Roberts. Review of the nomenclature of South African birds. „Annals of the Transvaal Museum”. 8 (4), s. 206, 1922 (ang.).
- ↑ H. von Boetticher. „Verhandlungen der Deutschen Zoologischen Gesellschaft”. 44, s. 65, 1949 (niem.).
- ↑ Pelecanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2009-07-28] (ang.).
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 132. (łac.)
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (Wersja: 2017-12-14). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-07-17].
- ↑ a b D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: Pelicans (Pelecanidae), version 1.0.. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewals & T.S. Schulenberg (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.peleca1.01. [dostęp 2020-05-23]. (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ M. Kennedy, S.A. Taylor, P. Nádvorník & H.G. Spencer. The phylogenetic relationships of the extant pelicans inferred from DNA sequence data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 66 (1), s. 215–222, 2013. DOI: 10.1016/j.ympev.2012.09.034 (ang.).
- ↑ Ch.G. Sibley, B.L. Monroe Jr.: Distribution and Taxonomy of the Birds of the World. New Haven: Yale University Press, 1990. ISBN 0-300-04969-2. Cytat: za Instytutem Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- ↑ R.S. Ridgely, P.J. Greenfield: The Birds of Ecuador. Cz. 1: Status, Distribution, and Taxonomy. Nowy Jork: Cornell University Press, 2001. ISBN 0-8014-8720-X. Cytat: za Instytutem Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Media użyte na tej stronie
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Baby pelican.ogg
Vocalizations of a pelican chick (an unidentified Pelecanus species; location also unknown)
Vocalizations of a pelican chick (an unidentified Pelecanus species; location also unknown)
Pelican lakes entrance02.jpg
Autor: Ten plik jest opublikowany na zasadach następującej licencji Creative Commons:
Attribution NonCommercial Unported 3.0, Licencja: GFDL 1.2
Australian Pelican (Pelecanus conspicillatus), Lakes Entrance, Victoria, Australia.
Autor: Ten plik jest opublikowany na zasadach następującej licencji Creative Commons:
Attribution NonCommercial Unported 3.0, Licencja: GFDL 1.2
Australian Pelican (Pelecanus conspicillatus), Lakes Entrance, Victoria, Australia.