Pelike

Typowa attycka pelike wykonana w technice czerwonofigurowej

Pelike (gr. πελίκη, l.mn. πελίκαι pelikai) – waza będąca swoistą odmianą amfory, która weszła w użycie pod koniec VI w. p.n.e. i jako forma przetrwała do końca istnienia greckiej ceramiki malowanej. Zasadniczo służyła do przechowywania płynów^[1], lecz nierzadko również jako urna pogrzebowa.

Pelike wyróżnia się stosunkowo szeroką podstawą i workowatym korpusem o podwyższonym, zaokrąglonym brzuścu, z reguły przechodzącym łagodnie w skróconą, szeroką szyję z płaskim i dość szerokim wylewem; opatrzona jest dwoma pionowymi, niewysokimi imadłami (uchwytami). Zazwyczaj nie ma pokrywy (z wyjątkiem naczyń używanych jako urny). Z ikonografii czytelnie wynika, że z naczynia tego korzystano na sympozjonach.

Nie jest to oryginalna i poprawna nazwa tej wazy (greckie słowo oznacza faktycznie czarkę lub pucharek). W inskrypcjach bywa ona określana jako stamnos (co jednak w nauce przeniesiono na inny kształt starogreckiego naczynia). Nazwę zapożyczono od autorów starożytnych, u których dotyczy ona różnych typów naczyń (np. kyliksu, lekanis), została jednak przyjęta przez wczesnych badaczy starożytności i jest konsekwentnie używana dotychczas.

Pelike pojawia się w Atenach w ostatniej ćwierci VI wieku p.n.e., w zaraniu stosowania techniki czerwonofigurowej w ceramice przez tzw. grupę pionierów i prawdopodobnie jest ich tworem. Stanowi formę typową dla tego okresu zdobnictwa, choć istnieją też pelike dekorowane czarnofigurowo. Mimo podobieństwa do amfory typu C, w odróżnieniu od niej charakteryzuje się szeroką, stabilną stopką. W późniejszym czasie (zwłaszcza w IV w. p.n.e.) pierwotna jej forma ulega przekształceniu, m.in. poprzez wysmuklenie korpusu i wydłużenie imadeł wraz z rozszerzeniem wylewu; niektóre wazy cechuje wyraźnie wyodrębniona szyja. W IV stuleciu p.n.e. jest naczyniem typowym dla stylu kerczeńskiego^[2] i należy do form z upodobaniem stosowanych w ceramice południowoitalskiej (apulskiej i kampańskiej); w wersji o zmniejszonym rozmiarze jest typowa dla ceramiki w stylu Gnathia.

Dane wykopaliskowe wyraźnie świadczą, iż pelike stanowiły część inwentarza grobowego. Wiadomo, że od ok. 450 r. p.n.e. były wykorzystywane jako urny na prochy zmarłego – w tej funkcji nie zdobiono ich jednak, a jedynie pokrywano czarnym pokostem i zaopatrywano w pokrywę.

• 

  Czarnofigurowa pelike z końca VI w. p.n.e.

• 

  Pelike-urna pogrzebowa (ok. 430 p.n.e.)

• 

  Apulska pelike ze schyłku IV w. p.n.e.

• 

  Mała pelike w stylu Gnathia (IV w. p.n.e.)

Przypisy

Bibliografia

• Maria Ludwika Bernhard: Greckie malarstwo wazowe. Wrocław 1966, s. 16
• Robert M. Cook: Greek Painted Pottery. London-New York 1997, s. 213
• Martin Robertson: The Art of Vase-Painting in Classical Athens. Cambridge 1992, s. 33

Ceramika starożytnej Grecji

Naczynia na wino	Amfora Chous Kantaros Kotyle Kyatos (kyathos) Kyliks Lakaina Mastos Ojnochoe (oinochoe) Olpe Pelike Psykter Ryton Skyfos
Naczynia na wodę	Amfora Hydria Hydriskos Kalpis Situla
Naczynia do mieszania	Dejnos (dinos) Krater
Do gotowania	Chytra Lebes
Zastawa stołowa	Talerz rybny
Na perfumy i olejki, weselne	Alabastron Amforiskos Aryballos Askos Eksaleiptron (plemochoe, koton) Lebes gamikos Lekyt Lutrofora (lutroforos) Lydion Pelike Pyksis
Ceramika rytualna	Kernos Lekyt Lutrofora (lutroforos) Fiale (patera)
Przechowywanie i inne	Amfora Chytra Kalatos Lebes Lekane Lekanis Pelike Pitos Situla Stamnos
Inne	Amis Epinetron Kaganek (lampka oliwna)
Techniki	Styl czerwonofigurowy Styl czarnofigurowy Styl geometryczny Styl kerczeński Ceramika białogruntowana Ceramika bilingwiczna Ceramika czarnopokostowana
Malarstwo wazowe	Amfora panatenajska Corpus Vasorum Antiquorum Hydrie Hadra Greccy malarze wazowi John D. Beazley Typologia