Pensylwania

Pensylwania
Commonwealth of Pennsylvania
stan
2. stan od 12 grudnia 1787
PieczęćFlaga
PieczęćFlaga
Dewiza: Virtue, Liberty and Independence (Cnota, Wolność i Niezależność)
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Harrisburg

Kod ISO 3166-2

US-PA

Gubernator

Tom Wolf (D)

Powierzchnia

119 283 km²[1]

Populacja (2020)
• liczba ludności


13 002 700[2]

• gęstość

112 os./km²

Strefa czasowa

UTC-05:00
UTC-04:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone

Pensylwania (ang. Pennsylvania, wymowa:/ˌpɛnsɪlˈveɪnjə/) – stan w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, pomiędzy rzeką Delaware a jeziorem Erie. Pensylwania graniczy od północy z kanadyjską prowincją Ontario (poprzez jezioro Erie) oraz ze stanem Nowy Jork, od wschodu w dalszym ciągu z Nowym Jorkiem oraz z New Jersey, od południa z Delaware, Maryland i Zachodnią Wirginią i od zachodu z Ohio[3].

Według spisu z 2020 roku Pensylwania z populacją 13 milionów jest 5. najbardziej i 11. najgęściej zaludnionym stanem USA (112 mieszk./km²)[4][5]. Prawie połowa ludności jest skupiona w obszarze metropolitalnym FiladelfiaCamdenWilmington, który rozlewa się na cztery stany, liczy ponad 6,2 milionów mieszkańców i jest siódmym co do wielkości miastem metropolitalnym w kraju. Obszar metropolitalny miasta Pittsburgh liczy 2,4 mln mieszkańców. Stolicą jest Harrisburg[6].

Historia

Pierwszymi osadnikami europejskimi na terenie obecnego stanu byli Szwedzi, którzy osiedlili się w 1643 roku. Niedługo potem kolonia przeszła pod władzę Holandii, a następnie Anglii.

Właściwym początkiem historii stanu Pensylwania było przyznanie 4 marca 1681 przez króla angielskiego Karola II prawa do założenia nowej kolonii w okolicach przyszłej Filadelfii dla Williama Penna. Penn, który był kwakrem, chciał założyć kolonię w Ameryce dla swoich współwierców, chcących uciec od prześladowań ich wiary w Anglii. Od jego nazwiska i łacińskiego słowa sylvania znaczącego lasy bierze się nazwa Pennsylvania, czyli Lasy Penna.

Penn żył do 1718 i odegrał ogromną rolę w pierwszych dekadach istnienia kolonii, pomimo że był w Ameryce tylko w latach 1682–1684 i 1699–1701. Król dał mu prawie nieograniczoną władzę w nowej kolonii jako jej właścicielowi, ale Penn wprowadził oświecony system rządów demokratycznych i pełną wolność religii (kwakierska Pensylwania i katolicki Maryland były jedynymi koloniami z pełną wolnością wyznania). Dla porównania inne kolonie angielskie były w tym czasie zdominowane przez system arystokratyczny (w Wirginii) lub rządzone przez teokratów (w Nowej Anglii). Można stwierdzić, że Pensylwania była amerykańską kolebką idei, które w następnym stuleciu doprowadziły do stworzenia Konstytucji Stanów Zjednoczonych opartej na ideałach oświecenia, spisanej właśnie w Filadelfii w 1787 roku.

W 1755 roku większość ludności Pensylwanii stanowili Szkoci i Niemcy (łącznie 70%), Anglicy pozostawali w mniejszości (30%)[7].

Geografia

Park stanowy Big Pocono

Całkowita powierzchnia stanu to 119 283 km², co czyni Pensylwanię nieco większą od Bułgarii. Z tego 116 075 km² to obszary lądowe, a 3208 km² to powierzchnie wodne (1940 km² to jezioro Erie). Ponad połowę obszaru stanu pokrywają lasy, a wśród nich można wyróżnić dwa główne typy[8]:

Na mapie Pensylwania ma kształt zbliżony do prostokąta. Jego południowo-wschodni róg prawie dotyka do Atlantyku w okolicach Filadelfii, a północno-zachodni dotyka jeziora Erie. Przez środek stanu przebiegają góry Appalachy, najwyższym szczytem jest Góra Davis (979 m n.p.m.). Rzeka Delaware tworzy wschodnią granicę stanu, pozostałe granice to prawie w całości proste linie wzdłuż równoleżnika 39°43′N (tzw. Linia Masona-Dixona) na południu, 42° N na północy, i wzdłuż południka 80°31′W na zachodzie (wyjątek to małe odchylenie od prostokąta przy jeziorze Erie). Główne skupiska ludności w stanie to obszar metropolitalny Filadelfii w południowo-wschodniej części stanu i obszar metropolitalny miasta Pittsburgh w zachodniej części stanu.

Demografia

Mapa gęstości zaludnienia Pensylwanii.
Piramida wieku

Na podstawie spisu ludności z roku 2020 stwierdzono, że stan Pensylwania liczył 13 002 700 mieszkańców, co oznaczało wzrost o 300 321 (2,4%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[4]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowiły 5,5% populacji, 20,6% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18,7% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,0% ludności stanu stanowiły kobiety[9].

Język

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były[10]:

Rasy i pochodzenie

W 2018 roku 80,8% mieszkańców stanowi ludność biała (76,8% nie licząc Latynosów), 11,1% to Afroamerykanie, 3,3% to Azjaci, 2,4% ma rasę mieszaną, 0,2% to rdzenna ludność Ameryki i 0,03% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowili 7,1% ludności stanu[11].

Do największych grup należą osoby pochodzenia niemieckiego (23,9%), irlandzkiego (15,9%), włoskiego (11,7%), afroamerykańskiego, angielskiego (6,9%) i polskiego (6,3%). Do innych większych grup należą osoby pochodzenia „amerykańskiego” (592 tys.), portorykańskiego (452,1 tys.), francuskiego (228,8 tys.), słowackiego (197 tys.), szkockiego (190,7 tys.), holenderskiego (183,5 tys.), rosyjskiego (169,3 tys.), walijskiego (158 tys.), meksykańskiego (152,5 tys.), szkocko-irlandzkiego (144,3 tys.), hinduskiego (132,1 tys.), węgierskiego (124 tys.), afrykańskiego (113,5 tys.), chińskiego (110,2 tys.), ukraińskiego (110,2 tys.) i dominikańskiego (108,9 tys.)[11].

Pensylwania ma najwyższy odsetek osób pochodzenia ukraińskiego w Stanach Zjednoczonych, stanowią oni jednak zaledwie 0,83% populacji, podobnie jak w stanie Waszyngton[12][11].

Większe miasta


Filadelfia
Filadelfia
Pittsburgh
Pittsburgh

Lp.MiastoHrabstwoLiczba mieszkańców (2018)[13]

Allentown
Allentown
Scranton
Scranton

1FiladelfiaFiladelfia1 584 138
2PittsburghAllegheny301 048
3AllentownLehigh121 433
4ErieErie96 471
5ReadingBerks88 495
6ScrantonLackawanna77 182
7BethlehemLehigh i Northampton75 790
8LancasterLancaster59 420

Religia

Pierwszy kościół Zborów Bożych w Greencastle.
Grupa amiszów i mennonitów macha do prezydenta George W. Busha w Lancaster.

Dane z 2014 r.[14]:

Połowa spośród 75 tysięcy amiszów w Pensylwanii zamieszkuje hrabstwo Lancaster, które posiada największą społeczność amiszów w Ameryce Północnej. Dzięki powszechnemu rolnictwu miejsce to zyskało sobie przydomek „rajskiego ogrodu”[16].

Gospodarka

Elektrownia jądrowa Three Mile Island

Pensylwania jest jednym z trzech największych producentów energii elektrycznej w kraju. Największą zasługę w tym ma energia jądrowa, a na kolejnym miejscu jest gaz ziemny. Na obszarze stanu znajduje się 5 elektrowni jądrowych[17].

W 2017 roku produkcja gazu ziemnego w Pensylwanii osiągnęła prawie 5,5 biliona stóp sześciennych, co stanowiło około jednej piątej całej produkcji w USA i czyniło Pensylwanię drugim co do wielkości producentem gazu ziemnego w USA, po Teksasie. Większość gazu ziemnego przesyłanego z Pensylwanii trafiało rurociągiem do New Jersey, Nowego Jorku, Maryland i Zachodniej Wirginii. Przez stan przebiega Formacja Marcellus – największe amerykańskie złoża gazu łupkowego[17].

Pensylwania zajmuje trzecie miejsce wśród stanów USA pod względem wydobycia węgla. Jest domem dla górnictwa od ponad 200 lat i wciąż ma znaczne rezerwy. Jest przodującym eksporterem węgla, także do innych krajów. Północno-wschodnia Pensylwania ma również prawie wszystkie krajowe zasoby węgla antracytowego[17].

Mimo że Pensylwania ma bardzo niski poziom wydobywania ropy naftowej, to nadal zajmuje się jej produkcją, głównie na bazie parafiny używanej do produkcji smarów[17].

Przemysł

Główne energochłonne gałęzie przemysłu to górnictwo, produkcja stali i maszyn, produkty chemiczne, rolnictwo, przetwórstwo żywności i turystyka[17].

Rolnictwo

(c) Nicholas A. Tonelli, CC BY 2.0
Pola uprawne w hrabstwie Northampton.

Rolnictwo w Pensylwanii jest bardzo ważnym sektorem w stanie, generującym dochód i zapewniającym wiele miejsc pracy. Najważniejszą rolę odgrywa sprzedaż produktów zwierzęcych. Pensylwania jest na piątym miejscu wśród stanów USA pod względem wielkości produkcji mleka[18].

Pensylwania także zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem produkcji grzybów. Poza grzybami największe dochody przynoszą uprawa kukurydzy, soi, produkcja siana i kwieciarstwo. Hodowla obejmuje głównie bydło i drób[19].

Sport

Ukończony w 2001 roku stadion futbolu amerykańskiego – Heinz Field, w Pittsburghu.

Futbol amerykański jest najpopularniejszym sportem w Pensylwanii. Pierwszy profesjonalny mecz odbył się w Pittsburgh, w 1895 roku[20]. W Pensylwanii działa wiele profesjonalnych drużyn sportowych, w tym kilka z głównych lig krajowych:

Zobacz też

Przypisy

  1. State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. U.S. Census Bureau QuickFacts: Pennsylvania, www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  3. Map of the United States of America. One World – Nations Online. [dostęp 2018-09-07]. (ang.).
  4. a b Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2022-01-31].
  5. US Census Bureau, Historical Population Density Data (1910-2020), Census.gov [dostęp 2022-01-31] (ang.).
  6. Pennsylvania, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-01-31] (ang.).
  7. J. Grabowski, Historia Kanady, Warszawa 2001, s. 93.
  8. Forests and Trees, Pennsylvania Department of Conservation & Natural Resources [dostęp 2022-01-31] (ang.).
  9. U.S. Census Bureau QuickFacts: Pennsylvania; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2022-01-31] (ang.).
  10. Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-02-01].
  11. a b c 2018: ACS 5-Year Estimates Data Profiles, data.census.gov [dostęp 2020-06-25].
  12. Taylor DesOrmeau | tdesorme@mlive.com, Michigan has the 9th-most residents with Ukrainian ancestry in the U.S., mlive, 18 marca 2022 [dostęp 2022-08-27] (ang.).
  13. Biggest Cities in Pennsylvania, www.biggestuscities.com [dostęp 2020-06-25].
  14. Adults in Pennsylvania. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-18].
  15. State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-18].
  16. Donald B. Kraybill, The Amish of Lancaster County, Rowman & Littlefield, 1 marca 2019, ISBN 978-0-8117-6816-0 [dostęp 2020-06-25] (ang.).
  17. a b c d e Pennsylvania – State Energy Profile Analysis – U.S. Energy Information Administration (EIA), www.eia.gov [dostęp 2019-02-02].
  18. Rachel Bertone, Top 10 Pennsylvania Ag Products (Infographic), Farm Flavor, 8 lipca 2017 [dostęp 2020-06-26] (ang.).
  19. Rachel Bertone, Top 10 Pennsylvania Ag Products (Infographic), Farm Flavor, 8 lipca 2017 [dostęp 2019-02-02] (ang.).
  20. United States Congress House Committee on the Judiciary, Hearings, 1957 [dostęp 2020-06-26] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Seal of Pennsylvania.svg
SVG of Pennsylvania state seal
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Three Mile Island (color)-2.jpg
Color photograph of the Three Mile Island nuclear generating station, which suffered a partial meltdown in 1979. The reactors are in the smaller domes with rounded tops (the large smokestacks are just cooling towers).
Heinz Field (2005).jpg
Heinz Field, Pittsburgh, Pennsylvania, USA. Taken from Mt. Washington; Ohio River in the foreground.
Church Hill Cemetery (3) (19194650223).jpg
(c) Nicholas A. Tonelli, CC BY 2.0
Lower Mount Bethel Township, Northampton County. From the cemetery is a fine view of the Delaware River Valley at the Northampton County–Warren County line. The ridge in the distance is Scotts Mountain.
Fulmer Falls Closeup 3000px.jpg
Autor: Photo by and ©2006 Derek Ramsey (Ram-Man), Licencja: GFDL 1.2
A close view photograph of the Fulmer Falls waterfall located in the Childs Recreation Area in the Pocono Mountains.
Allentown.jpg
City of Allentown from east side
Pennsylvania in United States.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location of state of Pennsylvania in United States in the United States
Downtown Scranton.JPG
Autor: Christopher Seliga, Licencja: CC BY-SA 3.0
Downtown Scranton, PA, on an autumn afternoon
En-us-Pennsylvania.ogg
(c) I, EncycloPetey, CC BY-SA 3.0
Pronunciation of the term in US English
1st Assemby of God Greencastle PA.JPG
Autor: Smallbones, Licencja: CC0
1st Assemby of God Church in Greencastle, Pennsylvania
PittSkyline082904.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Bobak z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC BY-SA 2.5

View from Grand View Scenic Byway Park — of en:Pittsburgh, Pennsylvania skyline, from Mount Washington.


Credits
  • Photo taken by Bobak Ha'Eri. August 29, 2004. Please observe license and properly cite in use outside Wikipedia. If you have any questions about the licensing, please feel free to use the contact information at my user page.
A group of Amish and Mennonite residents wave to President George W. Bush in Lancaster.jpg
A group of Amish and Mennonite residents wave to President George W. Bush in Lancaster, Pa., upon his arrival aboard Marine One.
USA Pennsylvania age pyramid.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Piramida wieku dla stanu Pennsylvania w USA na podstawie spisu ludności z 2000 roku
Pennsylvania population map.png
Autor: JimIrwin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Population map of Pennsylvania, updated with 2010 census data.