Percepcja

Percepcja – procesy zmysłowe oraz interpretujące je jako wytwór obiektów lub wydarzeń pochodzących z zewnętrznego, trójwymiarowego świata. Działem psychologii, który w największym stopniu bada percepcję jest psychofizyka.

Percepcja w szerokim sensie oznacza rejestrację (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego: ich odbiór sensoryczny, zrozumienie, identyfikację i określenie werbalne oraz przygotowanie do reakcji na bodziec. Systemy percepcyjne człowieka umożliwiają mu widzieć, słyszeć, czuć smak, zapach, dotyk i zmiany temperatury. Jest to także poczucie świadomości (otoczenia).

Proces percepcji

W procesie percepcji wyróżnia się bodźce proksymalne i bodźce dystalne. Występują one wśród każdego zmysłu: kontaktowych takich jak dotyk czy smak, czy działających na dotyk.

Identyfikacja i rozpoznawanie

Istnieją dwa sposoby przypisywania znaczenia spostrzeżeniom, inaczej zwane procesami typu góra-dół, dół-góra:

• przetwarzanie typu góra-dół – procesy postrzegania, w których informacje czerpane z dawnych doświadczeń, wiedzy, oczekiwań, motywacji i wykształcenia wpływają na sposób interpretacji i klasyfikacji postrzeganego przedmiotu (odtwarzanie fonemiczne – uzupełnianie brakujących fonemów) (odpowiada za sterowanie pojęciami; reprezentacje percepcyjna pozostaje pod wpływem wcześniejszej wiedzy, motywacji, oczekiwań i innych aspektów wyższego funkcjonowania umysłowego jednostki),
• przetwarzanie typu dół-góra – analizy percepcyjne opierające się na danych zmysłowych dostępnych w otoczeniu, wyniki analiz są przekazywane do mózgu w celu utworzenia bardziej abstrakcyjnych reprezentacji (odpowiada za sterowanie danymi; reprezentacja percepcyjna jest konstruowana na podstawie informacji zmysłowych)
  

Rodzaje struktur poznawczych:

• związana z wyobraźnią. Odbierane przez nią wrażenia zmysłowe zazwyczaj są deformowane przez nasze oczekiwania, potrzeby, uczucia i mechanizmy obronne, uruchamiane przez podświadomość.
• związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni.

Etapy procesu postrzegania:

• odbiór wrażeń,
• postrzeganie w wąskim znaczeniu,
• identyfikacja i rozpoznawanie.

Procesy organizujące percepcję

• Uwaga – stan koncentracji świadomości na pewnym obszarze informacji dostępnych percepcji
• Selekcja ukierunkowana na cel – czynnik determinujący wybieranie przez ludzi do dalszego przetwarzania tylko części napływających bodźców sensorycznych; odzwierciedla dokonane wybory jako funkcję własnych celów jednostki,
• Pochwycenie przez bodziec – czynnik określający, dlaczego ludzie wybierają i przetwarzają tylko część bodźców sensorycznych; pojawia się, kiedy cechy bodźców – obiektów znajdujących się w otoczeniu – automatycznie przyciągną uwagę, niezależnie od konkretnych celów, osoby jej postrzegającej.

Zmieniając jeden czynnik i obserwując, jak wypływa to na sposób postrzegania przez ludzi zestawu, zostały sformułowane prawa organizacji percepcji:

• Prawo bliskości – ludzie grupują razem najbliższe elementy,
• Prawo podobieństwa – ludzie grupują razem elementy najbardziej podobne,
• Prawo ciągłości – ludzie spostrzegają linie jako ciągłe, nawet wtedy, gdy są one przerwane,
• Prawo domykania – ludzie mają tendencje do zapełniania niewielkich przerw w doświadczanych obiektach, tak aby tworzyć całości,
• Prawo wspólnego losu – ludzie mają tendencje do grupowania razem obiektów, które zdają się poruszać w tym samym kierunki.

Stałość percepcyjna

Stałość percepcyjna to zdolność do utrzymywania niezmiennego postrzegania obiektu pomimo zmienności jego obrazu na siatkówce:

• Stałość wielkości – zdolność do postrzegania rzeczywistej wielkości obiektu mimo zmiany wielkości jego obrazu na siatkówce,
• Stałość kształtu – zdolność do postrzegania prawdziwego kształtu obiektu mimo zmiany kształtu jego obrazu na siatkówce,
• Stałość jasności – tendencja do postrzegania białości, szarości lub czerni obiektów jako stałych, przy zmieniającym się natężeniu oświetlenia.

Bibliografia

• 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii. Roger R. Hock. Gdańskie wydawnictwo Psychologiczne ISBN 83-89120-61-5.
• Psychologia i Życie. Philip G. Zimbardo, Richard J. Gerrig. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2012 ISBN 978-83-01-17257-2.

Linki zewnętrzne

• JackJ. Lyons JackJ., Epistemological Problems of Perception, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 5 grudnia 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-02]  (ang.). (Epistemologiczne problemy percepcji)