Perec Markisz

Perec Markisz
Ilustracja
Alter Kacyzne, Perec Markisz i Mosze Broderson (lata 20. XX wieku)
Data i miejsce urodzenia

7 grudnia 1895
Połonne, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

12 sierpnia 1952
Moskwa

Odznaczenia
Order Lenina

Perec Markisz (ur. 7 grudnia 1895 w Połonnem na Wołyniu, zm. 12 sierpnia 1952 w Moskwie) – rosyjski i żydowski pisarz, poeta i dramaturg tworzący głównie w języku jidysz. Współzałożyciel Hałastry. W czasie II wojny światowej działacz Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego.

Życiorys

Urodził się 7 grudnia 1895 w Połonnem na Wołyniu[1]. Otrzymał tradycyjne żydowskie wychowanie religijne, eksternistycznie ukończył rosyjskie gimnazjum. Po wybuchu I wojny światowej został wcielony do rosyjskiej armii, podczas służby został ranny[2].

Początkowo tworzył wiersze w języku rosyjskim[3], gdy jednak w 1917 znalazł się wraz z Dowidem Hofsztejnem i Lejbem Kwitką w kijowskiej grupie liryków żydowskich to zaczął tworzyć w jidysz[2]. Popierali oni, owianą dla nich romantyzmem, rewolucję październikową i byli zwolennikami awangardy literackiej oraz nowych prądów w literaturze jidysz[2][3].

Był autorem poematów ekspresjonistycznych i lirycznych m.in. wydanego w 1918 Wołynia oraz Di kupe (Stos/ Kopiec, 1921) traktującego o pogromach Żydów na Ukrainie[1]. W latach 1919–1921 wydał osiem tomów wierszy[3].

Członkowie grupy literacko-artystycznej „Di Chaliastre” w Warszawie. Od lewej: Mendel Elkin, Perec Hirszbejn, Uri-Cewi Grinberg, Perec Markisz, Melech Rawicz i Izrael Jehoszua Singer (1922)

Opuścił Rosję Radziecką i od 1921 mieszkał w Warszawie, gdzie w kolejnym roku znalazł się wraz z Urim-Cewim Grinbergiem i Melechem Rawiczem wśród założycieli ekspresjonistyczno-futurystycznej grupy artystyczno-literackiej Hałastra (jid. ‏די כאַליאַסטרע‎ Chaliastre) skupionej wokół miesięcznika literackiego „Ringen”. Wraz z Izraelem Jehoszuą Singerem i Ojzerem Warszawskim był współwydawcą pisma „Chaliastre” (1922), a w 1924 był jednym z założycieli tygodnika „Literarisze Bleter”[1][2][3][4][5]. Stał się idolem żydowskiej awangardy, świetnie przyjmowanym na Zachodzie. W latach 1922–1925 czasowo mieszkał w Berlinie, Paryżu, Londynie, odwiedził też Palestynę[1][3][5], powracał jednak do Warszawy, którą ostatecznie opuścił w 1926, zawiedziony tym, że nie udało mu się tu przeprowadzić rewolucji w sztuce i literaturze[5]. Powrócił do Związku Radzieckiego – mieszkał w Kijowie i Moskwie[3]. W swojej ówczesnej twórczości bezowocnie starał się pogodzić swoje przywiązanie do kultury żydowskiej z entuzjazmem do systemu komunistycznego[1]. Należał do najpopularniejszych pisarzy tworzących literaturę jidysz i był uważany za lidera żydowskich pisarzy rewolucyjnych. Jego utwory tłumaczone były na rosyjski[2][3]. Pracował w Żydowskim Teatrze Państwowym w Moskwie[6]. W 1939 roku otrzymał Order Lenina[2].

Podczas II wojny światowej był działaczem Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego, zaś w literaturze zajął się tragicznymi losami polskich Żydów – było to tematem takich jego utworów jak poemat Cu a jidyszer tencerin (Do żydowskiej tancerki) z 1940 czy wydana pośmiertnie powieść Trot fun dojres (Krokiem pokoleń / Marsz pokoleń, 1966)[1], poświęcona powstaniu w getcie warszawskim[6].

W 1949 został uwięziony, a 12 sierpnia 1952 stracony w Moskwie, wraz z grupą innych pisarzy narodowości żydowskiej tworzących w jidysz i oskarżanych o nacjonalizm w stalinowskim procesie poetów żydowskich[1][2]. W 1956 został zrehabilitowany[2].

Życie prywatne

Z pierwszą żoną Zinaidą Joffe miał córkę Olgę Markisz Rapaj, a z drugą Esterą dwóch synów Szymona i Dawida[7].

Twórczość

Opracowano na podstawie źródeł[1][2][3]:

  • Wolin (Wołyń, poemat, 1918 lub 1920)
  • Szwełn (Progi, tom wierszy 1919)
  • Di kupe (Stos, poemat, 1921 lub 1922)
  • Radio (poemat, 1922)
  • Dor ejn, dor ojs (Pokolenie za pokoleniem, powieść, 1929)
  • Dem balegufs tojt (powieść, 1935)
  • Poeme wegn Stalin ( Poemat o Stalinie, 1940)
  • Cu a jidyszer tencerin (Do żydowskiej tancerki, poemat, 1940)
  • Miłchojme (Wojna, epos w 162 pieśniach, 1948)
  • Trot fun dojres (Krokiem pokoleń, powieść, 1966)

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h Markisz Perec, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-10-02].
  2. ↑ a b c d e f g h i Eugenia Prokop-Janiec: Markisz Perec. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2019-10-02].
  3. ↑ a b c d e f g h Małgorzata Naimska: Markisz Perec. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2019-10-02].
  4. ↑ Magdalena Tarnowska: Hałastra. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2019-10-02].
  5. ↑ a b c Piotr Kieżun, Edyta Zbąska: Kiedy Warszawa nadawała ton Berlinowi. O warszawskiej awangardzie jidysz w latach 20. i grupie „Hałastra”. Kultura Liberalna. [dostęp 2019-10-02].
  6. ↑ a b Perec Markisz. Tekstualia. [dostęp 2019-10-02].
  7. ↑ Гармонія всесвіту у розмаїтті кераміки: (До 85-річчя від дня народження скульптора-кераміста Ольги Рапай), 2014 [dostęp 2020-05-09].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Order of Lenin Ribbon Bar.svg
Ribbon bar for the Soviet decoration Order of Lenin. Drawn by Zscout370.
Di Chaliastre Mendel Elkin Perec Hirszbajn Uri Cwi Grinberg Perec Markisz Melech Rawicz Izrael Jehoszua Singer 1922.jpg
Członkowie grupy literacko-artystycznej założonej w 1922 w Warszawie (od lewej): Mendel Elkin, Perec Hirszbajn, Uri Cwi Grinberg, Perec Markisz, Melech Rawicz i Izrael Jehoszua Singer
Alter Kacyzne, Peretz Markish, Moyshe Broderzon.jpg
R=>L: Alter Kacyzne, Peretz Markish, Moyshe Broderzon