Perkoz dwuczuby

Perkoz dwuczuby
Podiceps cristatus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

perkozowe

Rodzina

perkozy

Rodzaj

Podiceps

Gatunek

perkoz dwuczuby

Synonimy
  • Colymbus cristatus Linnaeus, 1758[2]
Podgatunki
  • P. c. cristatus (Linnaeus, 1758)
  • P. c. infuscatus Salvadori, 1884
  • P. c. australis Gould, 1844
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     gnieździ się

     występuje przez cały rok

     zimuje

Podiceps cristatus

Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny perkozów (Podicipedidae). Zamieszkuje głównie Eurazję, plamowo także Afrykę, Australię i Nową Zelandię. Nie jest zagrożony.

Występowanie

Występuje w większej części Europy (nie gnieździ się tylko na skrajnej północy) i dalej na wschód przez Azję Środkową po północno-wschodnie Chiny; izolowane populacje znajdują się w północno-zachodniej, południowej i wschodniej Afryce, w południowej Azji, Australii i na Nowej Zelandii[3]. Europejskie ptaki zimują głównie w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego.

Występowanie w Polsce

W Polsce nieliczny ptak lęgowy, lokalnie średnio liczny; najliczniejszy z krajowych perkozów[4]. Jest równomiernie rozpowszechniony w całej Polsce, z wyjątkiem gór[5]. Podczas wędrówek i zimą lokalnie liczny.

Często spotykany na Pojezierzach, w Wielkopolsce oraz na Śląsku. Rzadko występuje w Małopolsce. W innych miejscach Polski tworzy punktowo większe populacje.

Zimuje głównie na Zalewie Szczecińskim, Zatoce Puckiej, jeziorze Miedwie, a także na przybrzeżnych wodach Bałtyku. W głębi kraju znacznie rzadszy, największe skupiska zimujących ptaków odnotowano na jeziorach Powidzkim i Mikorzyńskim w Wielkopolsce oraz na zbiorniku Dzierżno Duże w woj. śląskim[6].

Podgatunki

Wyróżnia się 3 podgatunki[2][7][8]:

  • perkoz dwuczuby (P. c. cristatus) – Palearktyka na południe od równoleżnika 66° N, lokalnie do północnych Indii. Zimuje w rejonach przybrzeżnych, przeważnie na południe od swego letniego zasięgu występowania.
  • perkoz maskowy (P. c. infuscatus) – rozrzucone populacje we wschodniej i południowej Afryce.
  • perkoz południowy (P. c. australis) – południowo-zachodnia i południowo-wschodnia Australia, Tasmania oraz Wyspa Południowa (Nowa Zelandia).

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Perkoz dwuczuby w pierwszej szacie zimowej (na głowie widoczne pozostałości ciemnych podłużnych pasów z upierzenia juwenalnego)

Największy polski perkoz, wielkością dorównuje kaczce krzyżówce. Brak dymorfizmu płciowego w upierzeniu. W szacie godowej długa biała szyja, na głowie dwa ciemnobrązowe czuby (stąd nazwa) i rdzawo-czarne bokobrody. U ptaków w drugim kalendarzowym roku życia czuby mogą być zredukowane. Wierzch ciała ciemnobrązowy, boki brązowo-rdzawe. Biała pierś. W szacie spoczynkowej brak bokobrodów, czuby ledwo zaznaczone. W locie na górnej stronie skrzydeł pokazują białą plamę. Ogon zredukowany, sterówki są krótkie i giętkie. Pisklęta z podłużnymi czarnymi paskami na głowie i szyi, których pozostałości mogą być widoczne jeszcze jesienią, w pierwszej szacie spoczynkowej[9].

Rozmiary

Długość ciała
46–61 cm[2]
Rozpiętość skrzydeł
ok. 80 cm
Masa ciała
0,6–1,49 kg[2]
Odgłos perkoza dwuczubego nagrany w południowej Anglii
Początek tańca godowego pary perkozów dwuczubych
Perkoz dwuczuby na gnieździe

Głos

Swoją obecność manifestuje przez cały rok trąbieniem „errrrr...” lub w czasie godów „kek, kek”.

Tryb życia

Gatunek aktywny w dzień, jednak podczas kojarzenia się par także nocą, podczas pełni księżyca. Poluje na ryby, może w tym celu zanurzyć się na głębokość nawet 30 metrów. Latem tworzy duże koncentracje na czas pierzenia – staje się wtedy niezdolny do lotu. Rzadko zrywa się do lotu: częściej nurkuje[5]. Gatunek częściowo wędrowny, choć przeloty mają miejsce nocą. Europejskie ptaki zimują w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego. Coraz liczniej zimują także w Polsce[4]. Przeloty: marzec–kwiecień i sierpień–grudzień.

Biotop

Jeziora i stawy, rzadziej wolno płynące rzeki, z pasem przybrzeżnych trzcin. Unika jednak zbiorników całkowicie zarośniętych, a częściej od innych perkozów widywany na otwartej wodzie. Populacje środkowoazjatyckie gniazdują na słonawych i słonych jeziorach. W czasie wędrówek spotykany na wybrzeżach morskich.

Lęgi

Wyprowadza jeden lęg w roku, znacznie rzadziej dwa.

Toki

Pary przeprowadzają spektakularny taniec godowy. Zaczyna on się ukłonami obojga partnerów, po czym zbliżają się oni do siebie z płasko wyciągniętą szyją, potrząsają głowami, stroszą czuby i kryzy. Taniec kończy się figurą, w której ptaki przyciskają się do siebie piersiami, stojąc pionowo na wodzie. Trzymają przy tym niekiedy pęk wodorostów zebranych z dna.

Gniazdo

Zazwyczaj na wodzie w strefie rzadkich trzcin lub innych roślin wodnych wystających ponad powierzchnię. Gniazdo stanowi pływająca, zwykle jednak zakotwiczona sterta butwiejących roślin wodnych i błotnych. Buduje je para rodziców w pewnej odległości od gniazd sąsiednich osobników. Zazwyczaj gniazduje pojedynczo, ale odnotowywano kolonie liczące 100 par.

Jaja

Jaja
Głowa pisklęcia perkoza dwuczubego z charakterystycznymi paskami

Początkowo białe, z kredową powłoką, z czasem pod wpływem związków wydzielanych z gnijących roślin ciemnieją i stają się oliwkowobrązowe, w liczbie 3 do 6 sztuk. Wysiadywane przez oboje rodziców, jednak częściej przez samicę. Wysiadywanie trwa od 25 do 29 dni.

Pisklęta

Zagniazdowniki, pisklęta pozostają pod opieką rodziców 10 do 11 tygodni i nawet jesienią da się słyszeć dopominania młodych o pokarm. Pomimo tego, że od razu po wykluciu potrafią pływać i nurkować, to przez pierwsze 3 tygodnie często poruszają się na grzbiecie dorosłego osobnika. Karmione są drobnymi bezkręgowcami, ślimakami, rybkami oraz piórami rodziców, dzięki czemu przyzwyczajają się do wydalania m.in. rybich łusek[10]. Młode nie mają czubów charakterystycznych dla dorosłych osobników, głowa i szyja upierzona na biało, ciemnobrązowe pasy oraz łysinka, a na wierzchu głowy biała plama.

Pożywienie

Perkoz dwuczuby pożerający schwytaną rybę
Perkoz dwuczuby ze zdobyczą

Małe ryby, owady, skorupiaki, mięczaki, kijanki i żaby uzupełnione pokarmem roślinnym. Pokarm zdobywa nurkując, nawet na głębokość 30 m. Zjada własne pióra, karmi nimi młode.

Status i ochrona

IUCN klasyfikuje perkoza dwuczubego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku organizacja Wetlands International szacowała liczebność światowej populacji na około 915 000 – 1 400 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[12]. Według szacunków, w latach 2013–2018 krajowa populacja lęgowa liczyła 15–25 tysięcy par, zaś populacja zimująca co najmniej 3200–7900 osobników[4].

Zobacz też

Przypisy

  1. Podiceps cristatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b c d Llimona, F., del Hoyo, J., Christie, D.A., Jutglar, F. & Kirwan, G.M.: Great Crested Grebe (Podiceps cristatus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
  3. a b c Podiceps cristatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. a b c Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  5. a b M. Radziszewski, M. Matysiak, Ilustrowana Encyklopedia Ptaków Polski, ISBN 978-83-7705-006-4.
  6. Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, s. 404–405, ISBN 978-83-950881-0-0.
  7. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Podicipedidae Bonaparte, 1831 - perkozy - Grebes (wersja: 2016-07-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-17].
  8. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Grebes, flamingos. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-17]. (ang.).
  9. Lars Svensson, Killian Mullarney, Dan Zetterstrom, Collins Bird Guide, 2009, ISBN 978-0-00-726814-6.
  10. A. Kruszewicz, Ptaki Polski, ISBN 978-83-7073-360-5.
  11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  12. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Perkoz.jpg
Autor: Marek Koczur, Licencja: CC BY-SA 4.0
Perkoz dwuczuby ze zdobyczą
Great Crested Grebe (Podiceps cristatus) (W1CDR0001488 BD4).ogg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 4.0

Calls of a Great Crested Grebe recorded at Frensham Great Pond, Surrey, England

PodicepsCristatusIUCN2019-2.png
Autor: SanoAK: Alexander Kürthy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Distribution map of great crested grebe (Podiceps cristatus) according to IUCN version 2019.2 ; key:
Legend: Extant, breeding (#00FF00), Extant, resident (#008000), Extant, non-breeding (#007FFF)
Podiceps cristatus MWNH 0106.JPG
Autor: Klaus Rassinger und Gerhard Cammerer, Museum Wiesbaden, Licencja: CC BY-SA 3.0
Great crested grebe Podiceps cristatus , egg, Coll. Museum Wiesbaden
Great crested grebe (Podiceps cristatus) in the wild.webm
Autor: Lubo Ondrasko, Licencja: CC BY 3.0
Great crested grebe (Podiceps cristatus) in the wild. Filmed with a Sony NEX FS 100; Sigma 150-500HSM; TC 2.
Podiceps cristatus juv.jpg
Autor: Yerpo, Licencja: CC BY-SA 4.0
head of a juvenile Great Crested Grebe (Podiceps cristatus) showing characteristic black and white stripes. Picture was taken from hand during rescue operation in summer 2006. A mixed flock of Podiceps cristatus and Tachybaptus ruficollis was trapped in one of the receding pools that remained when the intermittent Lake Cerknica (Slovenia) dried out almost entirely. Birds were captured and taken to the nearby stable portion of the lake where they were released.
Great Crested Grebe - 24896.jpg
Great Crested Grebe, waterbird
Podiceps cristatus -Rutland Water, Rutland, England-8 (1).jpg
Autor: Andy Vernon, Licencja: CC BY 2.0
Great Crested Grebes on Rutland Water, Rutland, England.