Perm

Perm
298,9–251,902 mln lat temu
Średnia objętość w atmosferze
Tlenu

ok. 23% obj.[a]

Dwutlenku węgla

ok. 900 ppm[b]

Inne uśrednione dane
Temperatura

ok. 16 °C[c]

Poziom morza (pow. obecnego)

We wczesnym permie względnie stabilny ok. 60 m, gwałtownie spada do wartości −20 m w późnym permie[1]

Tabela stratygraficzna
poprzedni okres
karbon
następny okres
trias
  1. 115% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku
  2. 3 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku
  3. 2 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku
SystemOddziałPiętroWiek (mln lat)
TriasDolnyIndmłodsze
PermLopingCzangsing251,902–254,14
Wucziaping254,14–259,1
GwadalupKapitan259,1–265,1
Word265,1–268,8
Road268,8–272,95
CisuralKungur272,95–283,5
Artinsk283,5–290,1
Sakmar290,1–293,52
Assel293,52–298,9
KarbonPensylwanGżelstarsze
Podział według IUGS, styczeń 2020

Perm – termin o dwojakim znaczeniu:

Nazwa okresu (systemu) pochodzi od miasta Perm u stóp Uralu. Okres ten zakończył się największym masowym wymieraniem w dotychczasowej historii Ziemi.

Podziały

Podstawą podziału permu są konodonty i amonity (goniatyty), podrzędnie także otwornice. Perm kiedyś dzielono na dwie epoki: perm wczesny i perm późny. Obecnie perm jest podzielony na trzy epoki: cisural, gwadalup i loping z wiekami[2]:

loping
czangsing(254,14 ± 0,07 – 251,902 ± 0,024 mln lat temu)
wucziaping(259,1 ± 0,5 – 254,14 ± 0,07 mln lat temu)
gwadalup
kapitan(265,1 ± 0,4 – 259,1 ± 0,1 mln lat temu)
word(268,8 ± 0,5 – 265,1 ± 0,4 mln lat temu)
road(272,95 ± 0,11 – 268,8 ± 0,5 mln lat temu)
cisural
kungur(283,5 ± 0,6 – 272,95 ± 0,11 mln lat temu)
artinsk(290,1 ± 0,26 – 283,5 ± 0,6 mln lat temu)
sakmar(295,0 ± 0,18 – 290,1 ± 0,26 mln lat temu)
assel(298,9 ± 0,15 – 295,0 ± 0,18 mln lat temu)

Oprócz tego funkcjonuje tradycyjny, regionalny podział permu europejskiego na dwie jednostki wydzielone ze względu na charakter skał (związany z innymi warunkami środowiska): przeważnie lądowy czerwony spągowiec i morski cechsztyn. Czerwony spągowiec dodatkowo dzielono na dwie części: autun i sakson, natomiast cechsztyn na siedem cyklotemów: werra (PZ1), stassfurt (PZ2), leine (PZ3), aller (PZ4), ohre (PZ5), friesland (PZ6) i fulda (PZ7).

Klimat

Na półkuli południowej, na kontynencie Gondwana, w środkowym permie kończy się długotrwałe zlodowacenie obejmujące Antarktydę oraz przylegające fragmenty południowej i środkowej Afryki, Ameryki Południowej, Australii oraz Indii. Następuje znaczne ocieplenie klimatu i zwiększa się tam powierzchnia lasów klimatu umiarkowanego, które dały początek złożom węgla kamiennego (znanym na przykład z Południowej Afryki i Australii).

We wczesnym i środkowym permie na półkuli północnej w warunkach gorącego i suchego klimatu powstają czerwone osady pustynne oraz utwory wulkaniczne. W późnym permie następuje w Europie zalew morski. W bardzo płytkim morzu i w jego zatokach, w ciepłym klimacie, powstają grube warstwy ewaporatów.

Geologia

W czasie orogenezy waryscyjskiej dochodzi do wypiętrzenia gór Uralu. W Ameryce Północnej powstają Appalachy. Na południu dochodzi do stopniowego stopienia lądolodu, który przykrywał Gondwanę. W cechsztynie dochodzi do globalnej regresji mórz, wiele zbiorników ulega bardzo znacznemu zasoleniu. Duże obszary dawnej Laurazji zamieniają się w pustynie. W permie powoli kończą się ruchy orogenezy waryscyjskiej. W tej schyłkowej fazie ma miejsce bardzo silna działalność wulkaniczna, powstają wtedy wielkie wylewy law kwaśnych. Pod koniec permu dochodzi do największego w historii Ziemi wymierania gatunków, zwanego czasem barwnie matką wielkich wymierań[3]. Całkowicie znikają wtedy trylobity, koralowce czteropromienne i denkowce.

Według teorii tektoniki płyt Azja zderza się z Europą. Pod koniec permu Laurazja i Gondwana łączą się w Pangeę. Od wschodu wrzyna się w nią morze Tetydy. Pangea zaczyna dryfować na północ.

Bogactwa naturalne

W Polsce

Największym bogactwem są złoża miedzi, wydobywane na monoklinie przedsudeckiej i już nie wydobywane w niecce północnosudeckiej, a także złoża soli kamiennej (wydobywane w Kłodawie), soli potasowych, surowców skalnych – czerwonych piaskowców („piaskowiec budowlany”) i zlepieńców, między innymi tak zwany „zlepieniec zygmuntowski”, z którego była wykonana pierwsza kolumna Zygmunta.

Świat organiczny

Flora

Zmiana klimatu z gorącego i wilgotnego w karbonie na gorący, ale suchy w permie spowodowała zmiany w składzie flory, zwłaszcza na półkuli północnej. Następuje rozwój roślin nagonasiennych, zwłaszcza rośnie liczba roślin iglastych, ale powstają też pierwsze liściaste: miłorzębowe i sagowce. Bardzo pospolite początkowo były paprocie nasienne, ale potem mocno podupadają. Jedynie na południowych kontynentach (Gondwana) lasy paproci nasiennych były powszechne przez cały perm (flora glossopterysowa). W trakcie permu całkowicie wymierają kordaity. We wczesnym permie (cisuralu) liczne były jeszcze rośliny zarodnikowe, jednak później dość szybko podupadają, zwłaszcza drzewiaste skrzypy i widłaki oraz część drzewiastych paproci. Natomiast zielne rośliny zarodnikowe nadal były pospolite i ograniczane tylko w strefach pustynnych.

Fauna

W permie zmniejsza się powierzchnia żyznych obszarów szelfów, jednocześnie wiele akwenów jest mocno zasolonych, toteż generalnie spada bioróżnorodność i liczebność fauny wodnej w tym okresie. Podobny proces widać u fauny lądowej, co wiąże się głównie z pustynnieniem. Dość wyraźny wzrost obserwuje się u małży zarówno morskich, jak i słodkowodnych. Duży rozwój notują mszywioły, które wraz z glonami są dominującą grupą budującą ówczesne rafy. Dość pospolite są ciągle ślimaki i ramienionogi (zwłaszcza z rzędu Strophomenida), małżoraczki, a także pierwotniaki z gromady otwornic,w tym duże, np. rodzaj Schwagerina. Bardzo znaczny regres obserwuje się u głowonogów, w tym amonitów, szkarłupni, rzadkie są trylobity, koralowce.

Kręgowce

Z ryb najpospolitsze są ryby kostnochrzęstne, zwłaszcza paleoniskidy oraz rekiny. Charakterystycznym dla permu jest wielki rozwój tylko w tym okresie rekinów słodkowodnych. Ryby dwudyszne i trzonopłetwe przeżywały okres swojego rozwoju, ale znacznie ustępowały liczebnością wyżej wymienionym grupom. Pojawiły się pierwsze przejściowce. W związku z postępującą suchością klimatu mocno podupadają w permie płazy z grupy labiryntodontów, a kilka pokrewnych im rzędów wymiera. Natomiast bardzo bujny rozwój przeżywają gady, szczególnie gady ssakokształtne, wśród których w późnym permie pojawiają się najwięksi lądowi (3-4 metry długości) drapieżcy, np. Inostrancevia i Dimetrodon. Jednocześnie wiele grup prymitywnych kotylozaurów oraz pierwsze wodne gady – mezozaury – wymierają.

Perm na ziemiach Polski

Zobacz też

Przypisy

  1. B.U. Haq, S.R. Schutter. A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes. „Science”. 322 (5898), s. 64–68, 2008. DOI: 10.1126/science.1161648. Bibcode2008Sci...322...64H. 
  2. International Stratigraphic Chart (ang.). International Comission on Stratigraphy, grudzień 2016. [dostęp 2016-12-13].
  3. Alexandra Witze: Massive Volcanism May Have Caused Biggest Extinction Ever (ang.). Wired, 2010-12-14. [dostęp 2010-12-15].

Bibliografia

  • Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
  • Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.

Linki zewnętrzne


← mln lat temu
Perm
←4,6 mld54148544341935929925220114566232