Perm-36

Perm-36
	; Ogrodzenie i obozowa wieża strażnicza
Typ	obóz pracy
Odpowiedzialny	ZSRR
Rozpoczęcie działalności	1946
Zakończenie działalności	1987
Miejsce	okolice wsi Kuczino
Upamiętnienie	Muzeum Historii Represji Politycznych Perm-36
	Położenie na mapie Kraju Permskiego Perm-36
	Położenie na mapie Rosji Perm-36
	58°15′47,88″N 57°25′49,19″E/58,263300 57,430331

Perm-36 (ros. Пермь-36) – jeden z najbardziej znanych obozów pracy radzieckiego Gułagu, założony w 1946^[1]. W latach 70. i 80. XX wieku słynne miejsce przetrzymywania radzieckich dysydentów i opozycji politycznej. W grudniu 1987 obóz przestał funkcjonować. Od 1994^[2] na terenie dawnego Perm-36 funkcjonuje muzeum obozowe (oficjalna nazwa to Muzeum Historii Represji Politycznych Perm-36)^[2], utworzone dzięki staraniom Stowarzyszenia Memoriał^[3].

Historia

Działalność obozu pracy

Obóz został założony w 1946, gdy w pobliże wsi Kuczino, nad rzeką Czusowa, przeniesiono infrastrukturę i więźniów obozu ITK-6. W pierwszym okresie istnienia byli tu zsyłani różni więźniowie, w tym żołnierze Armii Czerwonej z niemieckich obozów jenieckich i koncentracyjnych, czerwonoarmiści, którzy próbowali przedostać się na Zachód oraz inne osoby uznane za wrogów ZSRR. Trafiali tu również księża i zakonnicy. Po śmierci Stalina do Permu-36 zesłano osoby „odpowiedzialne” za „okresy błędów i wypaczeń”. W latach siedemdziesiątych obóz stał się jednym z głównych ośrodków przetrzymywania dysydentów i obrońców praw człowieka. Wówczas otrzymał on nowy, tajny kryptonim: WS-389/36 (ros. ВС-389/36^[4]). W tym czasie wewnętrzny karcer stał się jedynym w całym ZSRR oficjalnym miejscem przetrzymywania więźniów politycznych o zaostrzonym rygorze.

Pierwsi więźniowie polityczni trafili do obozu w lipcu 1972. Ostatni opuścili go w 1987 na podstawie ułaskawienia. Nieliczni, którzy odmówili złożenia prośby o ułaskawienie zostali jeszcze na pewien czas przeniesieni do pobliskiego obozu Perm-35. Swoje wyroki w obozie odsiadywali między innymi znany rosyjski działacz na rzecz praw człowieka Siergiej Kowalow oraz litewski dysydent Balys Gajauskas. W Perm-36, w niewyjaśnionych okolicznościach, w trakcie głodówki, w 1985 zmarł ukraiński poeta Wasyl Stus^[5].

Powstanie muzeum

Po 1988 część budynków zaadaptowano na szpital dla psychicznie chorych. W latach 90. XX wieku na terenie byłego łagru, z inicjatywy byłych więźniów i permskiego oddziału Stowarzyszenia Memoriał powstało muzeum, mające na celu upamiętnienie represji politycznych z czasów ZSRR. Było to jedyne w Rosji muzeum obozów sowieckich powstałe na terenie dawnego obozu. Prowadziło szeroko zakrojoną działalność przede wszystkim edukacyjną, ale także refleksję nad kwestią praw człowieka, demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Największym dorocznym wydarzeniem był organizowany pod koniec lipca festiwal „Pilorama”. Administracja muzealna, jako organizacja pozarządowa, mieściła się w mieście Perm.

W lipcu, na terenie byłego łagru, odbywał się festiwal „Pilorama” (od nazwy machiny piłującej, przy której pracowali więźniowie, której resztki stoją na placu pracy), który skupiał kilka tysięcy osób - głównie byłych więźniów i dysydentów, działaczy demokratycznych i studentów - wokół dyskusji na tematy związane z prawami człowieka, z rozwojem społeczeństwa obywatelskiego, z trudnymi kartami rosyjskiej i sowieckiej historii oraz rozwojem demokracji. Podczas festiwalu miały miejsce również koncerty muzyki rockowej i alternatywnej, pokazy teatralne, filmowe, spotkania poezji. W 2009 podczas tego festiwalu odbyła się pierwsza masowa projekcja w Rosji filmu „Katyń” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

Pod koniec 2013 gubernator Kraju Permskiego zdecydował o upaństwowieniu muzeum, zmianie jego organów, m.in. pod hasłem zrównoważenia narracji włączenia do nich reprezentacji byłych strażników. Realna działalność miała jakoby odbywać się we współpracy organizacji pozarządowej, która utworzyła instytucję muzealną i organów państwowych, jednak od tego czasu działalność muzeum została de facto zawieszona na terenie obozu. W 2015 muzeum zostało wpisane na listę organizacji agenturalnych, ze względu na granty otrzymywane z zagranicy^[6]^[7]. Jego odwołanie zostało negatywnie rozpatrzone jeszcze w 2015^[8]. O zlikwidowanie muzeum łagru zabiegali lokalni działacze Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej^[9]. Udało się jednak zachować istnienie placówki. Od 1 stycznia 2019 muzeum Perm-36 funkcjonuje w nowym statusie^[10]. W 2016 placówka została uznana przez rosyjskie ministerstwo sprawiedliwości za zagraniczną agenturę^[11].

W 2018 muzeum odwiedziło 930 zagranicznych turystów z 48 krajów świata^[10].