Język perski
| Obszar | Iran, Afganistan, Bahrajn, Tadżykistan i inne | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | 62 miliony | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy |  Iran Afganistan (jako język dari) Tadżykistan (jako język tadżycki) | ||||||
| Organ regulujący | Akademia Języka i Literatury Perskiej | ||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-1↗ | fa | ||||||
| Kod ISO 639-2↗ | per/fas | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | fas | ||||||
| IETF | fa | ||||||
| Glottolog | fars1254 | ||||||
| Ethnologue | fas | ||||||
| GOST 7.75–97 | пер 535 | ||||||
| SIL | PRS | ||||||
| Występowanie | |||||||
 | |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język perski, nowoperski (pers. فارسی fārsī) – język z grupy irańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ponad 50 mln mówiących, zamieszkujących głównie Iran (40 mln), Afganistan (7 mln), Tadżykistan (6 mln) i Irak (200 tys.). Służy jednocześnie jako lingua franca dla blisko 80 mln mieszkańców Bliskiego Wschodu[1][2][3][4] (po języku arabskim[5]).
Do najważniejszych odmian języka perskiego, klasyfikowanych także jako odrębne języki, zalicza się: gilani, mazandarani, luri, bahtiari (Iran), hazaragi i aimak (Afganistan) oraz gurani (Irak). Natomiast tadżycki, klasyfikowany jako odmiana perskiego lub odrębny język, jest językiem urzędowym Tadżykistanu.
Język perski jako język urzędowy Iranu funkcjonuje pod nazwą farsi („język perski”), a jako język urzędowy Afganistanu (obok języka paszto) – dari („język dworski”) lub kabuli („język kabulski”). Kwestią dyskusyjną dla wielu językoznawców pozostaje status dari – czy jest to dialekt perskiego, czy też osobny, bardzo bliski perskiemu, język.
Rozwój języka perskiego można podzielić na trzy epoki:
- staroperska (VI–IV w. p.n.e.) – zabytki języka staroperskiego zapisane pismem klinowym,
- średnioperska (III w. p.n.e. – VIII w. n.e.) – epoka języka pahlawi,
- nowoperska (od IX w. n.e.) – z językiem perskim zapisywanym alfabetem arabskim – zwłaszcza w kaligrafii nasta'liq i szekaste.
Nie można jednak przedstawić tego rozwoju w postaci prostej. Jest to raczej linia łamana, ponieważ ani średnioperski nie jest bezpośrednim kontynuantem staroperskiego, ani nowoperski nie kontynuuje w pełni średnioperskiego. Sytuacja ta jest wynikiem skomplikowanych zjawisk społeczno-kulturowo-politycznych.
Alfabet
| ﺍ | ب | پ | ﺕ | ﺙ | ﺝ | چ | ﺡ |
| ﺥ | ﺩ | ﺫ | ﺭ | ﺯ | ژ | ﺱ | ﺵ |
| ﺹ | ﺽ | ﻁ | ﻅ | ﻉ | ﻍ | ﻑ | ﻕ |
| ک | گ | ﻝ | ﻡ | ﻥ | ﻩ | ﻭ | ﻯ |
Fonetyka
Irański perski ma sześć samogłosek i dwadzieścia trzy spółgłoski.
Samogłoski
Samogłoski wykazują duże zróżnicowanie między dialektami. Język staroperski miał fonemiczny iloczas, ale w języku współczesnym różnice długości przeszły w różnice jakości. Nie ma tonów, a akcent dynamiczny pada z reguły na ostatnią sylabę.
Spółgłoski
| Wargowe | Zębowe | Zadziąsłowe | Miękkopodniebienne | Krtaniowe | |
|---|---|---|---|---|---|
| Zwarte bezdźwięczne | |||||
| Zwarte dźwięczne | |||||
| Szczelinowe bezdźwięczne | |||||
| Szczelinowe dźwięczne | |||||
| Nosowe | |||||
| Półotwarte |
Morfologia
Czasowniki perskie odmieniają się względem czasu, osoby i liczby. Czasy przeszłe i imiesłów czasu przeszłego tworzy się od tematu czasu przeszłego, natomiast od tematu czasu teraźniejszego czas teraźniejszy trybu oznajmującego oraz łączny, tryb rozkazujący oraz życzący, a także imiesłów czasu teraźniejszego. Temat czasu przeszłego uzyskuje się poprzez odjęcie zrostka bezokolicznika -an, np.: goftan > goft. Określenie tematu czasu teraźniejszego jest bardziej złożone. W przypadku czasowników regularnych – tj. zakończonych na -id(an) – będzie to temat czasu przeszłego po odjęciu -id, np.: porsidan 'pytać' > pors-. Czasowniki regularne stanowią jednak nieliczną grupę.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Persian Studies, University of Cambridge, Faculty of Asian and Middle Eastern Studies [dostęp 2015-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).
- ↑ M. Ismail Marcinkowski: Preface. W: Bertold Spuler: Persian Historiography & Geography. Pustaka Nasional Pte Ltd., 2003, s. xi, seria: Contemporary Islamic scholars series. ISBN 9971-77-488-7. (ang.).
- ↑ Nadia von Maltzahn: The Syria-Iran Axis: Cultural Diplomacy and International Relations in the Middle East. I.B.Tauris, 2015, s. 156. ISBN 978-1-78453-169-0. (ang.).
- ↑ Prehistory to 1200. W: Andrea L. Stanton, Edward Ramsamy, Seybolt Peter J., Carolyn M. Elliott: Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. SAGE Publications, 2012, s. 39. (ang.).
- ↑ Lars Johanson: Written language intertwining. W: Peter Bakker, Yaron Matras: Contact Languages: A Comprehensive Guide. Berlin: Walter de Gruyter, 2013, s. 283, seria: Language Contact and Bilingualism [LCB] (tom 6). ISBN 978-1-61451-371-1. (ang.).
Bibliografia
- A. K. S. Lambton, Persian Grammar, Cambridge University Press 2000. (ang.)
- B. Składanek, Wprowadzenie do gramatyki języka perskiego, Dialog 1997
Media użyte na tej stronie
Autor: praca pochodna przez Moxfyre, Licencja: CC-BY-SA-3.0
SVG version, using Bitstream Vera fonts, of the IPA vowel chart for Persian.
Autor: ArnoldPlaton, Licencja: CC BY-SA 3.0
Areas with Persian-speakers as mother tongue