Perystom (botanika)

Perystom (rąbek, ozębnia) – obwódka puszki zarodnikowej występująca u niektórych mszaków. W najprostszej postaci jest to okółek komórek wystających nad otwór puszki - płonnikowate. Często bardziej skomplikowany, złożony z kilku warstw martwych komórek tworzących wieniec ząbków.

Sporogon z perystomem Dicranella varia

Ząbki perystomu na skutek ruchów higroskopowych odginają się na zewnątrz po wyschnięciu i umożliwiają rozsianie zarodników.

Budowa lub sposób powstania ozębni bywa kryterium podziału mchów na grupy odmienne od podziału taksonomicznego:

• Diplolepideae — podwójny perystom (między ząbkami perystomu zewnętrznego rzęski perystomu wewnętrznego)
• Haplolepideae — pojedynczy perystom
• Arthrodontei (błonozębne) — cienkie, skórkowate, członowane, poprzecznie prążkowane ząbki są resztkami komórek, z których powstały (widłozębowce, prątnikowce, rokietowce i in.)
• Nematodontei (komórkozębne) — ząbki bez prążkowań są całymi komórkami (płonnikowate)

Poza tym istnieją mchy niewytwarzające perystomu (ściana puszki otwiera się po jej zgniciu), np. Archidium, Ephemerum.

Ząbki perystomu wątrobowców odginają się do wewnątrz.

Bibliografia

• Richard Harder: Systematyka. W: Eduard Strasburger, i in.: Botanika: podręcznik dla szkół wyższych. Wyd. 2 pol. według 28 oryg. Warszawa: PWRiL, 1967, s. 671-673.