Peszitta

Tablica Kanonów Euzebiusza w Ewangeliach Rabbuli

Peszitta (syr. „prosty”, „powszechny”, w odróżnieniu od przekładu syro-heksaplarnego) – przekład całej Biblii na język syryjski. Jest odpowiednikiem łacińskiej Wulgaty. Przekłady Starego i Nowego Testamentu na język syryjski mają odrębną genezę i czasy powstania. Przekład ST powstał prawdopodobnie już w II wieku n.e., kiedy chrześcijaństwo zaczęło grać istotną rolę na pograniczu rzymsko-partyjskim w Edessie i Adiabene. Był i do dzisiaj jest oficjalnym przekładem chrześcijan syryjskich. Przekład NT ma całkowicie inną, dużo bardziej skomplikowaną historię.

Ogólna charakterystyka

Kolejność ksiąg Starego Testamentu jest zupełnie inna niż w Biblii hebrajskiej, Septuagincie, czy Wulgacie. Księga Jozuego jest w Peszitcie księgą siódmą gdyż szóstą w kolejności jest Księga Hioba występująca tu zaraz po Pięcioksięgu. Tekst ST zasadniczo biorąc jest zgodny z tekstem masoreckim (poza wyjątkami, jak np. Księga Hioba).

Według rozpowszechnionej w XIX wieku opinii Nowy Testament Peszitty w odróżnieniu od przekładów starosyryjskich reprezentuje tekst bizantyjski. Jednak dokładniejsze badania wskazały, że tekst ewangeliczny Peszitty tylko w połowie reprezentuje tekst bizantyjski (30% tekst zachodni). W Ewangelii Marka znajduje się wielka liczba wariantów starosyryjskich^[1]. W innych partiach Nowego Testamentu udział tekstu bizantyjskiego jest mniejszy.

Nie zawiera charakterystycznych dla standardowego tekstu bizantyjskiego Łk 22,17-18 i Pericope adulterae (J 7,53-8,1)^[2]. Tekstów tych nie zawierają również najstarsze rękopisy bizantyjskie.

Najważniejsze rękopisy

[BIBLIA. N.T. Apokalipsa. Poliglota.] Gelyānā ude-Yoḥanan qaddīsha, id est, Apocalypsis Sancti Iohannis. — Lugduni Batavorum : Ex Typ. Elzeviriana, 1627.

• British Library, MS Add. 14425, zawiera księgi ST, opatrzony datą 463/464 rok;
• Biblioteca Ambrosiana, B. 21 inf (7a1), odkryty przez Antonio Cerianiego w 1866 i opublikowany w 1876–1883, rękopis datowany na VI/VII wiek, uważany za najlepszy zachowany tekst, przyjęty za podstawę dla wydania krytycznego z Leiden;
• Bibliothèque nationale de France, Syr. 341 (8a1), VIII wiek, uważany dziś przez niektórych za zachowujący starszy tekst niż 7a1;
• Bibliteca Laurenziana, Or. 58;
• Cambridge University Library, Oo.I.1,2, XII wiek

Historia

Szóste błogosławieństwo (Mt 5,8) Ṭûḇayhôn l'aylên daḏkên b-lebbhôn: d-hennôn neḥzôn l'alāhâ.
'Błogosławieni są czystego serca, bo oni ujrzą Boga.'

Przekład ST został oparty na wersji tekstu hebrajskiego, której dziś nie znamy. Jego dwoma cechami charakterystycznymi są: staranność w oddaniu tekstu w poprawnym języku syryjskim (w odróżnieniu np. do skrajnej dosłowności obserwowanej w targumach czy przekładzie Akwili), tendencja do wyjaśnienia nieścisłości, ukonkretnienia wieloznaczności tekstu hebrajskiego^[3]. Odrzuca się dziś powszechnie tezę o bezpośrednim pochodzeniu od aramejskich targumów. Niektóre badania wskazują na prawdopodobną genezę żydowską: jakaś wspólnota „nie-rabinicznych” Żydów, która uznała Jezusa za Mesjasza, „przynosząc” ze sobą także Biblię^[4].

Nowy Testament przełożono później. Nie był to całkowicie nowy przekład, była to rewizja przekładów starosyryjskich. Prawdopodobnie pochodzi od Diatessaronu Tacjana (koniec II w. n.e.), który miał ogromny wpływ na całe syryjskie chrześcijaństwo aż do V w. Ten znaczący wpływ jest widoczny m.in. w tzw. wersji Vetus Syra – przekładzie 4 Ewangelii z III w. na język syryjski (zachowanym w dwóch rękopisach z V w.). Oprócz tekst Tacjana istniały najprawdopodobniej jeszcze inne wczesne próby przekładu Ewangelii na język syryjski. Peszitta powstała w V w. i z zamierzenia miała przybliżyć powyższe wcześniejsze przekłady do oryginału greckiego.

Nowy Testament Peszitty stanowiły 22 księgi. Cztery krótkie listy powszechne (2 Pt, 2 J, 3 J, Jd) oraz Apokalipsa dodane zostały dopiero w VIII wieku.

Rękopis Peszitty z IX wieku

Burkitt sądził, że przekładu Nowego Testamentu dokonał Rabbulas, bp Edessy^[5]. Arthur Vööbus wykazał jednak, że w pismach Rabbuli tylko nieliczne cytaty biblijne są zgodne z Peszittą, ponadto wśród zachowanych dzieł z V wieku żadne nie cytuje Peszitty^[6]. Oznacza to, że Peszitta powstała jeszcze później. Vööbus był zdania, że Peszitta powstała po śmierci Rabbuli, a stała się oficjalnym tekstem w Edessie w końcu V lub na początku VI wieku (dotyczy to tylko Ewangelii Peszitty)^[7]. Pewnym jest tylko to, że przekład powstał przed rozłamem w Kościele Syryjskim (po 542 roku), ponieważ jest używany zarówno przez syryjskich nestorian i monofizytów. Niektórzy badacze twierdzą, że Peszitta NT to raczej efekt dłuższego procesu niż pojedynczej inicjatywy^[8].

Peszitta NT stała się na początku VI w. podstawową nowego tłumaczenia, które już prawie dosłownie oddawało grecki oryginał, dokonanego z polecenia Filoksenosa z Mabbug (filokseński [syr^ph], niezachowany). To wydanie z kolei zostało użyte Tomasza z Harkel w VII w. to przygotowania jego tłumaczenia (wraz z podstawowym „aparatem krytycznym”), zachowanego do dziś i zwanego harkleńskim (syr^h). Alternatywne wytłumaczenie historii tych wydań mówi o tym, że Tomasz jedynie wykorzystał tekst Filoksenosa i zaopatrzył go w swój aparat.

Drukiem po raz pierwszy została wydana w 1645 roku (Poliglota paryska). Po raz drugi wydana została w 1657 (Poliglota londyńska)^[9].

Zobacz też

• Syryjskie przekłady Biblii
• Kodeks Kaburis

Przypisy

Bibliografia

• Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament: Their Origin, Transmission, and Limitations. Wyd. 3. Oxford: Clarendon Press, 1977. ISBN 0-19-826170-5. (ang.).
• Sebastian P. Brock: The Bible in the Syriac Tradition: English Version. Gorgias Press LLC, 2006. ISBN 1-59333-300-5. (ang.).
• P.B. Dirksen, (1993). La Peshitta dell'Antico Testamento, Brescia, ISBN 88-394-0494-5 (fr.)
• Andreas Juckel. Septuaginta and Peshitta Jacob of Edessa quoting the Old Testament in Ms BL Add 17134. „Journal of Syriac Studies”. 

Linki zewnętrzne

• Syriac Peshitta New Testament at archive.org
• Introduction to the Electronic Peshitta Text. media.leidenuniv.nl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].. Peshitta Institute Leiden
• W. Emery Barnes, On the Influence of Septuagint on the Peshitta, JTS 1901, str. 186-197.