Peter Fechter

Peter Fechter
Tablica upamiętniająca Petera Fechtera na jego mieszkaniu

Peter Fechter (ur. 14 stycznia 1944 w Berlinie, zm. 17 sierpnia 1962 tamże) – ofiara śmiertelna Muru Berlińskiego postrzelona podczas nieudanej próby jego sforsowania, zaliczana w związku z okolicznościami oraz miejscem śmierci do najsłynniejszych ofiar tegoż.

Życiorys

Jako trzecie spośród czworga dzieci i zarazem jedyny syn Peter Fechter dorastał we wschodnioberlińskiej dzielnicy Weißensee. Ojciec zatrudniony był przy budowie maszyn, matka pracowała jako sprzedawczyni. Starsza zamężna siostra mieszkała w Berlinie Zachodnim, gdzie do momentu budowy muru odwiedzana była regularnie przez rodzinę. W wieku 14 lat Fechter ukończył szkołę, decydując się na naukę zawodu murarza. Pomimo dobrej opinii w zakładzie pracy odmówiono mu prawa wyjazdu do RFN. Helmut Kulbeik, przyjaciel i rówieśnik Fechtera, wyznał po latach, iż obaj od dawna nosili się z myślami ucieczki, lecz pomimo chęci czy wstępnych dokładnych oględzin umocnień granicznych nie posiadali jakichkolwiek sprecyzowanych planów tejże.

Ucieczka i śmierć

W piątek 17 sierpnia 1962 r. około godziny 14:15 Fechter i Kulbeik zdecydowali się przeskoczyć mur przy Zimmerstraße, w bezpośrednim sąsiedztwie punktu kontrolnego Checkpoint Charlie na granicy dzielnic Mitte i Kreuzberg. Podczas gdy Kulbeik zdołał bezproblemowo przedostać się na stronę zachodnią, Fechter został na oczach świadków wielokrotnie postrzelony bez jakiegokolwiek ostrzeżenia przez pełniących służbę Rolfa Friedricha (wówczas 26 lat), Ericha Schreibera (wówczas 20 lat) oraz trzeciego, nieznanego z nazwiska żołnierza wojsk granicznych NRD. Ranny upadł na znajdujący się jeszcze na terenie Berlina Wschodniego tzw. pas śmierci, gdzie unieruchomiony przeleżał blisko godzinę[1].

Peter Fechter zaczął głośno wzywać pomocy, co wyraźnie zwróciło uwagę licznych przechodniów po obu stronach muru. Po stronie Berlina Wschodniego zbiegowisko zostało bardzo szybko rozproszone przez siły porządkowe, także i zachodnioberlińska policja zmuszona została do użycia niezbędnych sił i środków. Przystawiając do muru drabinę, zachodnioberlińscy policjanci rzucili Fechterowi materiały opatrunkowe, na tym musieli jednak poprzestać, gdyż ranny uciekinier wciąż znajdował się po stronie Berlina Wschodniego. Pomocy postrzelonemu nie udzielili zarówno wojskowi NRD, jak i (pomimo głośnych nawoływań ze strony zachodniej) pełniący służbę na punkcie Checkpoint Charlie żołnierze amerykańscy. Przy wtórze wściekłych okrzyków „Mordercy!” rannego wyciągnęli ostatecznie z pasa śmierci żołnierze wojsk granicznych NRD. Peter Fechter wykrwawił się i około godziny 17:00 zmarł w szpitalu.

Reakcje

Śmierć Petera Fechtera uzmysłowiła nieświadomym dotąd obywatelom Niemiec Zachodnich grozę powagi rozkazu o strzelaniu do uciekinierów z NRD. Duże rozgoryczenie wzbudziła również bezczynność znajdujących się w pobliżu żołnierzy USA. Bezpośrednio po zdarzeniu, jak i w następnych dniach po tym doszło po stronie Berlina Zachodniego do wielu manifestacji, przy których jedynie obecność sił policyjnych powstrzymać mogła uczestników od wtargnięcia do pasa granicznego. Przewożący żołnierzy radzieckich autobus obrzucono kamieniami, także i żołnierze amerykańscy stali się obiektem zarówno werbalnej, jak i czynnej agresji ze strony mieszkańców[2].

Dowodzący plutonem pełniących tego dnia służbę żołnierzy wojsk granicznych NRD przyznał, iż bał się wkroczyć do akcji w obawie o życie swoje i podkomendnych w związku z możliwością postrzelenia ze strony zachodnioberlińskich policjantów. Obawy te uzasadniał fakt, iż trzy dni wcześniej w wyniku strzelaniny na granicy wewnątrzniemieckiej zginął z rąk policjantów RFN żołnierz wojsk NRD Rudi Arnstadt. Pamiętano, iż dwa miesiące wstecz podczas udaremnienia próby ucieczki postrzelony został śmiertelnie szeregowy Reinhold Huhn, wciąż aktualna była również strzelanina z zachodnioberlińską policją z 23 maja 1962 r., wskutek której śmierć poniósł inny żołnierz NRD Peter Göring.

Porucznik armii USA zeznał natomiast, iż na telefoniczne zapytanie odnośnie do niniejszej sytuacji, skierowane do dowodzącego sektorem amerykańskim w Berlinie generała Alberta Watsona II, w odpowiedzi usłyszeć miał od tegoż: Lieutenant, you have your orders. Stand fast. Do nothing. (Poruczniku, zna pan wskazówki. Niech się Pan powstrzyma. Niech Pan nic nie robi.)

Podczas wizyty państwowej 29 sierpnia 1962 r. w miejscu śmierci Fechtera wieniec złożył prezydent Madagaskaru Philibert Tsiranana[3]. Miejsce niniejsze odwiedził również w październiku 1963 r. minister do spraw ogólnoniemieckich Erich Mende[4].

W wyemitowanym 27 sierpnia 1962 r. programie telewizji NRDDer schwarze Kanal” prowadzący go Karl-Eduard von Schnitzler określił Fechtera jako „postrzelonego kryminalistę”[5]. Sposób działania żołnierzy uznał za słuszny, usprawiedliwiając go następującymi słowami: „Jeśli jakikolwiek z tego typu elementów (…) zostanie zastrzelony na granicy, od razu robi się głośno. (…) Życie każdego noszącego mundur młodego człowieka jest dla nas o wiele więcej warte niż życie łamiącego prawo. Niech trzymają się z dala od granicy – w ten sposób oszczędzi się krwi, łez i jakiegokolwiek krzyku”[6][7].

Przypadek Petera Fechtera stał się głównym tematem wydanego 31 sierpnia 1962 r. numeru amerykańskiego magazynu Time[8]. Występujący w opublikowanym artykule zwrot „Wall of Shame” (mur hańby) stał się odtąd w opinii międzynarodowej synonimem Muru Berlińskiego[9].

Upamiętnienie

Peter Fechter został pochowany na Cmentarzu Zmartwychwstania w swojej rodzinnej dzielnicy Weißensee. Wniosek o nadaniu miejscu pochówku bardziej honorowego charakteru został odrzucony przez berliński senat w latach 2005 i 2012[10][11].

Na ulicy Zimmerstraße w pobliżu punktu kontrolnego Checkpoint Charlie, w miejscu śmierci Petera Fechtera ustawiono monument autorstwa Karla Biedermanna w formie brązowej steli informującej o mającym wówczas miejsce wydarzeniu. Kolejny pomnik wzniesiono 11 czerwca 2011 r. na Bernauer Straße. Rzeźbę przedstawiającą Fechtera niesionego przez żołnierza wojsk granicznych zniszczono jednak już niecałe dwa tygodnie później[12].

Ku czci zastrzelonego wzniesiono także krzyż pamięci na znajdującym się przy Checkpoint Charlie tzw. Cmentarzu Wolności. Obiekt zlikwidowano 5 lipca 2005 r. w związku z wygranym procesem sądowym właściciela terenu.

Konsekwencje i następstwa

Śmierć Fechtera wycisnęła ogromne piętno na rodzinie zabitego. Rozgoryczony ojciec zmarł, matka popadła w chorobę psychiczną. Innych członków rodziny poddano wieloletnim szykanom ze strony władz[13] poprzez nieustanne obserwacje ze strony Stasi, przeszukania czy zakaz pracy. Według wyników badań przeprowadzonych przez MDR matka ofiary przyjąć miała po jej śmierci postawę wierną systemowi, co poparte zostało zarówno przez znalezione po latach akta władz, jak i wypowiedzi siostrzenicy Fechtera[14].

Proces sprawców

Po zjednoczeniu Niemiec doszło do wielu procesów żołnierzy wojsk granicznych oskarżonych o strzelanie do uciekinierów, w związku z czym do odpowiedzialności pociągnięto również i strzelających do Petera Fechtera. W marcu 1997 r. sąd uznał dwóch z tychże winnymi zabójstwa, skazując ich na kary 20 i 21 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu[15]. Obaj oskarżeni przyznali się do oddania strzałów, zaprzeczyli jednak zarzutowi zamiaru uśmiercenia ofiary. W procesie nie ustalono jednak czy sprawcą śmiertelnego postrzału byli dwaj wyżej wymienieni, czy też zmarły w międzyczasie trzeci żołnierz. Sąd orzekł za to jednoznacznie, iż Fechter zmarł nie wskutek nieudzielania pomocy, lecz bezpośrednio od strzałów[16].

Filmy dokumentalne

  • Wolfgang Schoen 1994: „…ein gewisser Peter Fechter”[17]
  • Heribert Schwan 1997: Der Tod des Mauerflüchtlings Peter Fechter, WDR
  • Rainer Erices und Jan Schönfelder 2011: Zwei Tote im Kalten Krieg, MDR
  • Wolfgang Schoen 2012: Ein Tag im August – Der Fall Peter Fechter, RBB

Uhonorowanie

  • W 1983 r. ochrzczono jako Peter-Fechter-Ufer jeden z wytyczonych 5 lat wcześniej bulwarów spacerowo-rowerowych w Hanowerze[18].
  • 14 stycznia 2014 r. na ścianie domu rodzinnego Fechtera przy ulicy Behaimstraße 11 w dzielnicy Weißensee zamontowano tablicę pamiątkową.

Przypisy

  1. An der mit Stacheldraht bewehrten Betonmauer liegt Peter Fechter am 17. August 1962 im Sterben, ein Foto auf S. 743 in Unser Jahrhundert im Bild, C. Bertelsmann Verlag, Gütersloh, 1964.
  2. Demonstrationen: Dummheit vor dem Feind. Berlin. [w:] Der Spiegel [on-line]. spiegel.de. [dostęp 2016-03-14]. (niem.).
  3. Staatsbesuch Madagaskar: Kranzniederleg. a. d. Gedenkstätte f. Peter Fechter, Berlin, 29. August 1962, Fotograf: Ludwig Wegmann, Signatur: B 145 Bild-F013785-0009, Bundesarchiv.
  4. Erich Mende, Bundesminister für gesamtdeutsche Fragen, besucht die Gedenkstätte für den Mauertoten Peter Fechter in der Zimmerstrasse, Berlin, 20. Oktober 1963, Fotograf: Gert Schütz, Signatur: B 145 Bild-00086291, Bundesarchiv.
  5. Das Mauermuseum am Checkpoint Charlie.
  6. Schwarzer Kanal, DDR-Fernsehen, 27. August 1962, s. auch Chronik der Mauer.
  7. Sendemanuskript des Schwarzen Kanals vom 27. August 1962 aus dem Deutschen Rundfunkarchiv, Signatur: E065-02-04/0001/128, dort insbes. handschriftliche Paginierung, Seite 6.
  8. time.com. time.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-23)]..
  9. time.com. time.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-25)]..
  10. Maueropfer Peter Fechter bekommt kein Ehrengrab - Berliner Morgenpost, morgenpost.de [dostęp 2020-07-09] (niem.).
  11. Kein Ehrengrab für Maueropfer Peter Fechter Berliner Zeitung 23. Dezember 2005.
  12. Denkmal für Peter Fechter geschändet BZ 24. Juni 2011.
  13. Mechthild Küpper: Ein Sieg der Freiheit, der für manche zu spät kam, Frankfurter Allgemeine Zeitung, S. 4.
  14. Rainer Erices und Jan Schönfelder, „Zwei Tote im Kalten Krieg” MDR 13. August 2011.
  15. Bewährungsstrafen für Mauerschützen im Fechter-Prozeß Die Welt, 6. März 1997, abgerufen am 7. Januar 2014.
  16. Kränze für Peter Fechter RP online, 16. August 2002, abgerufen am 7. Januar 2013.
  17. …ein gewisser Peter Fechter. tvschoenfilm.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-14)]. Zusammenfassung auf der Webseite des Produzenten.
  18. Internet-Quelle: Die Straßennamen der Calenberger Neustadt. calenberger-neustadt.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-14)]..

Literatura

Media użyte na tej stronie

Peter Fechter.jpg
Autor: not credited, Photoshopper: Mdd, Licencja: Copyrighted free use
Portrait of de:Peter Fechter around 1961, taken from his passport for a memorial in Berlin, derived from File:PeterFechterPassbild.jpg