Philipp Franz Balthasar von Siebold

Philipp Franz von Siebold
Ilustracja
Imię i nazwisko urodzenia

Philipp Franz Balthasar von Siebold

Data i miejsce urodzenia

17 lutego 1796 r.
Würzburg

Data i miejsce śmierci

18 października 1866 r.
Monachium

Zawód, zajęcie

lekarz, botanik, zoolog

Miejsce zamieszkania

Würzburg, Lejda, Batawia, Dejima (Nagasaki)

Narodowość

niemiecka

Edukacja

Julius-Maximilians-Universität Würzburg

Dzieci

Ine Kusumoto[1] (córka) Alexander von Siebold[2] Heinrich von Siebold[3] Maximilian von Siebold[3] Helene von Ulm[4] Mathilde[4]

Philipp Franz Balthasar von Siebold (ur. 17 lutego 1796 w Würzburgu, zm. 18 października 1866 w Monachium) – niemiecki lekarz, botanik, zoolog, etnolog i kolekcjoner[5]. Badacz fauny i flory Japonii.

Philipp Franz Balthasar von Siebold urodził się w rodzinie lekarskiej. Jego dziadek, ojciec i dwaj wujowie byli profesorami medycyny na uniwersytecie w Würzburgu. Rodzina ta była nazywana „Academia Sieboldiana”[6]. Założycielem dynastii był Carl Caspar von Siebold (1736-1807), nazywany „pierwszym wśród niemieckich chirurgów”. Ojciec Philippa zmarł, kiedy chłopiec miał 2 lata[7]. P.F. Siebold studiował medycynę na tej samej uczelni w latach 1815–1820[8].

Podróż na Daleki Wschód

W 1822 roku Siebold rozpoczął służbę w Królewskiej Holenderskiej Armii Indii Wschodnich (hol. Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger, KNIL[a]) jako chirurg w stopniu majora i był stacjonowany w Batawii[9] (obecnie Dżakarta). Jednakże, w związku z gwałtownymi zmianami sytuacji geopolitycznej na świecie władze holenderskie uznały, że powinien on zostać wysłany do Japonii[10], zamkniętej (jap. sakoku) dotychczas dla świata zewnętrznego. Jedynym oknem otwartym na handel była holenderska faktoria usytuowana na sztucznej wysepce Dejima w zatoce Nagasaki[11].

Życie Holendrów na Dejimie toczyło się według reguł ściśle określonych przez władze japońskie. Nie mogli jej opuszczać bez pozwolenia, a były one wydawane jedynie w wypadku oficjalnych wizyt do władz lokalnych lub na wielomiesięczną podróż do Edo na dwór sioguna. Te obowiązkowe wyprawy nazywały się Edo-sanpu i musiały początkowo odbywać się co roku, a w późniejszym okresie – co cztery, pięć lat. Na Dejimie obowiązywał zakaz wstępu dla kobiet. Wyjątki były czynione wyłącznie dla kobiet publicznych z dzielnicy Maruyama. Monotonia codziennego życia była przerywana przybyciem statków, co miało miejsce przeważnie w okresie od sierpnia do października[12].

Pobyt w Japonii

Dejima i zatoka Nagasaki

P.F. von Siebold przybył do Dejimy w sierpniu 1823 r. z zadaniem rozpoznania możliwości prowadzenia handlu z Japonią pod wojskowymi rządami rodu Tokugawa. Początkowo japońscy tłumacze na wyspie, którzy posługiwali się holenderskim lepiej niż Siebold, byli podejrzliwi wobec niego ze względu na jego akcent, a ponadto na jego pochodzenie z kraju, który nie miał żadnych kontaktów z Japonią.

Polityka zamknięcia kraju przed cudzoziemcami uniemożliwiała im opuszczanie tej faktorii, ale Siebold jako lekarz zdobył stopniowo zaufanie i szacunek Japończyków. Przekonano się do jego wiedzy i zdolności. Dzięki temu uzyskał możliwości poruszania się w okolicach Nagasaki, aż w końcu zezwolono mu na otwarcie praktyki na obrzeżach miasta, w Narutaki[13] (dziś dzielnica miasta).

W czasie swoich wizyt na głównych wyspach Siebold poznał japońskich lekarzy i naukowców. Niektórzy z nich potrafili już mówić i pisać po holendersku. Władze kraju zezwalały na takie kontakty w celu poznania i zrozumienia holenderskich ksiąg i map, które otrzymywali jako dary. Dom Siebolda stał się salonem spotkań, wykładów i dyskusji, a język holenderski pomostem dla Japończyków do zachodniej wiedzy, którą nazywano rangaku (dosł.: nauka holenderska; znaczenie: studiowanie nauki Zachodu w okresie Edo przy pomocy języka holenderskiego)[14].

Sieboldowi nie wolno było pobierać wynagrodzenia za swoje usługi lekarskie. Pacjenci obdarowywali go zatem rozmaitymi przedmiotami codziennego użytku, drzeworytami, czy narzędziami rzemieślniczymi, które stały się zalążkiem jego zbiorów etnograficznych. Interesował się również japońską florą i fauną. Wynajmował artystów do utrwalania wizerunków zwierząt i myśliwych do polowania na rzadkie zwierzęta.

„Afera Siebolda”

W dniu 15 lutego 1826 r. Siebold, wraz z Johanem Willemem de Sturlerem, który był szefem (hol. opperhoofd) faktorii, udali się w obowiązkową podróż z Nagasaki do Edo (jap. Edo-sanpu) na spotkanie z siogunem w celu przekazania mu hołdu, darów oraz przedstawienia raportu z wydarzeń poza Japonią[15]. Podróż trwała pięć miesięcy. W Edo przebywali od 10 kwietnia do 18 maja. Do Deshimy powrócili w dniu 7 lipca[16].

Korzystając z okazji lepszego poznania kraju, niemiecki uczony zbierał po drodze okazy flory i fauny, a towarzyszący mu Keiga Kawahara malował je, podobnie jak sceny rodzajowe, świątynie, miejsca widokowe. Siebold odbył też wiele rozmów zarówno w czasie podróży, jak i w stolicy.

Po powrocie, prawdopodobnie przez przypadek, władze japońskie dowiedziały się, że Siebold wszedł w posiadanie m.in. szczegółowych map Japonii (w tym Hokkaido i Sachalinu), co było ściśle zabronione. Niemiecki doktor został oskarżony o zdradę i szpiegostwo na rzecz Rosji (ze względu na coraz częstsze wizyty statków rosyjskich – także innych państw – i domaganie się otwarcia portów, władze japońskie miały poważne obawy co do zamierzeń sąsiada). Otrzymał areszt domowy, a następnie został wydalony z Japonii w 1829 r. z zakazem ponownego przyjazdu[17]. Wiele lat później, po podpisaniu nowego traktatu handlowego pomiędzy Holandią a Japonią w 1858 r., zakaz ten został cofnięty. Kawahara – jak i wielu innych przyjaciół Siebolda – został skazany na kilka lat więzienia.

Po powrocie do Europy

Badania, materiały i opracowania naukowe Siebolda zostały opublikowane m.in. w dziełach: Nippon[18], Fauna Japonica[19] i Flora Japonica[20]. Dzięki temu wiedza ta po raz pierwszy ukazała się Zachodowi. Zbiory zostały zakupione przez rząd Holandii i dziś znajdują się w Muzeum Etnologii (Rijksmuseum Volkenkunde[21]) w Lejdzie.

W następnych latach Siebold był zatrudniany przez wiele instytucji z różnych krajów jako doradca w sprawach japońskich. W 1859 r. ponownie udał się do Japonii. Przez pewien czas pracował dla holenderskiej firmy handlowej, a następnie był doradcą sioguna do spraw międzynarodowych. Jednakże jego przeszłość i kontrowersyjne działania w burzliwym dla Japonii okresie nie były tam mile widziane, co skłoniło go do powrotu do Europy.

Życie prywatne

W czasie swojego pierwszego pobytu w Japonii poznał w 1824 r. szesnastoletnią Sonogi (także imiona Taki, Otaki) Kusumoto. Jedni badacze uważają, że była ona kurtyzaną, która spędziła sześć lat z Sieboldem na Dejimie, pomagając mu w domu i ogrodzie oraz ucząc japońskiego. Jednakże inni skłaniają się ku opinii, że udawała ona prostytutkę, aby mieć dostęp do wyspy i cudzoziemców. Kobietom japońskim nie wolno było wówczas wychodzić za mąż za cudzoziemców, ale kurtyzany mogły być wynajmowane przez nich na nieokreślony czas[22]. Po wyjeździe Siebolda Otaki wyszła za Japończyka.

Po trzech latach wspólnego życia Otaki urodziła Sieboldowi córkę, której nadano imię Ine. Poszła ona śladem swojego ojca i została pierwszą w Japonii lekarką zachodniej medycyny. Po wielu latach udanej praktyki w Nagasaki została lekarką cesarzowej. Po wyjściu za mąż nazywała się Ine Nakamura[23]. Kolorowa ilustracja przedstawia P.F von Siebolda wypatrującego statku Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Obok niego stoi Sonogi, trzymając na rękach dwuletnią Ine[24]. Jest to więc utrwalony moment ich rozstania na 30 lat.

1
Sonogi Kusumoto (1807-1865)
2
Siebold obserwujący z Dejimy statek wchodzący do zatoki Nagasaki (autor: Keiga Kawahara[25])
3
Ine Kusumoto (córka)

Po powrocie do Europy poślubił w 1845 r. Helene von Gagern (1820–1877). Mieli pięcioro dzieci: trzech synów i dwie córki.

Został pochowany na Starym Cmentarzu Południowym w Monachium.

Uznanie

W 1989 r. tuż obok miejsca, w którym stał dom Siebolda, otwarto w Nagasaki Muzeum Pamięci Siebolda[26] (ang. Siebold Memorial Museum; jap. Shīboruto Kinenkan) w uznaniu jego zasług w rozwoju nowoczesnej Japonii. Budynek jest odwzorowaniem jego domu w Lejdzie i usytuowany obok miejsca, gdzie stworzył swoją klinikę i szkołę. W 1992 r. postawiono tam jego pomnik. Na terenie tokijskiego parku Akatsuki znajduje się jego popiersie oraz tablica z krótkim życiorysem.

W Europie jego kolekcje znajdują się w Rijksmuseum Volkenkunde[21] oraz Japan Museum SieboldHuis[27] w Lejdzie, Museum Fünf Kontinente[28] w Monachium i Siebold-Museum[29] w Würzburgu. Nazwisko Siebolda zostało uwiecznione w wielu naukowych nazwach łacińskich, zbadanych przez niego roślin.

Uznanie w Europie zyskał także malarz Siebolda, Keiga Kawahara, nazwany „fotografem bez kamery”[30]. Na przełomie lat 2014/2015 oba muzea w Lejdzie zaprezentowały jego twórczość, w tym obrazy relacjonujące ich podróż do Edo.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Królewska Holenderska Armia Indii Wschodnich (ang. Royal Netherlands East Indies Army) powstała w 1819 r. w ramach armii holenderskiej, a w 1830 r. została utworzona formalnie jako zawodowa armia kolonialna i była formacją oddzielną od Królewskiej Armii Holenderskiej (Koninklijke Landmacht). KNIL została rozwiązana w 1950 r.

Przypisy

  1. ↑ Ine Kusumoto. Siebold-Museum Würzburg. [dostęp 2015-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-13)]. (niem.).
  2. ↑ Alexander von Siebold. Siebold-Museum Würzburg. [dostęp 2015-02-01]. (niem.).
  3. ↑ a b Heinrich von Siebold. Siebold-Museum Würzburg. [dostęp 2015-02-01]. (niem.).
  4. ↑ a b Edgar Franz: Philipp Franz von Siebold and Russian Policy and Action on Opening Japan to the West in the Middle of the Nineteenth Century. Deutsches Institut für Japnstudien. s. 24. [dostęp 2015-02-01]. (ang.).
  5. ↑ フィリップ・フランツ・フォン・シーボルトについて. シーボルト記念館 (Muzeum Pamięci Siebolda, Nagasaki). [dostęp 2015-01-15]. (jap.).
  6. ↑ Philipp Franz von Siebold A Medical Pioneer of the 250-Year Holland-Japan Legacy. American Medical Association, 2015. [dostęp 2015-01-26]. (ang.).
  7. ↑ Danny Kauffmann Jokl, MD, Fusako Hiyama, MD: Philipp Franz von Siebold A Medical Pioneer of the 250-Year Holland-Japan Legacy. American Medical Association. [dostęp 2015-01-26]. (ang.).
  8. ↑ Siebold. Japan Museum SieboldHuis, 2015. [dostęp 2015-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-13)]. (ang.).
  9. ↑ Philipp Franz von Siebold. Die Entdeckung des Ostpols. [dostęp 2015-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-13)]. (niem.).
  10. ↑ シーボルトの生い立ち. シーボルト記念館 (Muzeum Pamięci Siebolda, Nagasaki). [dostęp 2015-01-15]. (jap.).
  11. ↑ Philipp Franz von Siebold (1796-1866). Siebold-Museum. [dostęp 2015-01-13]. (niem.).
  12. ↑ 1641-1853: The Dutch in Deshima. Embassy of the Kingdom of the Netherlands in Tokyo. [dostęp 2015-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-09)]. (ang.).
  13. ↑ History of Dejima. Nagasaki City, 2002. [dostęp 2015-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-28)]. (ang.).
  14. ↑ Koh Masuda: Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: 1991, s. 1356. ISBN 4-7674-2015-6.
  15. ↑ Dutch-Japanese Relations, VI The Court Journey. Embassy of the Kingdom of the Netherlands in Tokyo. [dostęp 2015-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-09)]. (ang.).
  16. ↑ Philipp Franz Siebold: シーボルト江戸参府紀行日程. 平凡社 (Heibonsha), 1967. [dostęp 2015-01-26]. (jap.).
  17. ↑ シーボルト事件と国外追放. シーボルト記念館 (Muzeum Pamięci Siebolda, Nagasaki). [dostęp 2015-01-15]. (jap.).
  18. ↑ Philipp Franz von Siebold: Nippon. International Research Center for Japanese Studies. [dostęp 2015-01-15]. (niem.).
  19. ↑ Fauna Japonica. Kyoto University Library, 2001. [dostęp 2015-01-15]. (jap.).
  20. ↑ Flora Japonica. Kyoto University Library, 2002. [dostęp 2015-01-15]. (ang.).
  21. ↑ a b Museum Volkenkunde. Rijkskuseum Volkenkunde. [dostęp 2015-01-22]. (ang.).
  22. ↑ Gary P. Leupp: Interracial Intimacy in Japan: Western Men and Japanese Women, 1543-1900. A&C Black, 2003. s. 120-121. [dostęp 2015-01-26]. (ang.).
  23. ↑ Ine Kusumoto. Siebold-Gymnasium Würzburg, 2015. [dostęp 2015-01-22]. (niem.).
  24. ↑ Ine Kusumoto. Siebold-Gymnasium Würzburg, 2015. [dostęp 2015-01-15]. (niem.).
  25. ↑ Kawahara Keiga. JapanARTSandCRAFTS.com., 2007. [dostęp 2015-01-15]. (ang.).
  26. ↑ シーボルト記念館 (Muzeum Pamięci Siebolda). 長崎市役所 (Urząd Miasta Nagasaki). [dostęp 2015-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-13)]. (jap.).
  27. ↑ Japan Museum SieboldHuis. Japan Museum SieboldHuis, 2015. [dostęp 2015-01-22].
  28. ↑ Museum Fünf Kontinente. Museum Fünf Kontinente. [dostęp 2015-01-22]. (niem.).
  29. ↑ Siebold-Museum. Siebold-Museum Würzburg. [dostęp 2015-01-22]. (niem.).
  30. ↑ Kawahara Keiga, photographer without a camera. Japan Museum SieboldHuis, 2015. [dostęp 2015-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-13)]. (ang.).

Bibliografia

  • Jokl DH, Hiyama F. Philipp Franz von Siebold: a medical pioneer of the 250-year Holland-Japan legacy. „Arch Ophthalmol”. Apr;121. 4, s. 562-565, 2003. DOI: 10.1001/archopht.121.4.562. PMID: 12695254. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ine Kusumoto.jpg
楠本イネの写真
Dutch personnel and Japanese women watching an incoming towed Dutch sailing ship at Dejima by Kawahara Keiga.jpg
Painting showing Philipp Franz von Siebold with a telescope (teresukoppu), Dutch personnel and Siebolds Japanese wife Kusumoto Otaki with their baby-daughter Kusumoto Ine watching an incoming Dutch sailing ship at Dejima. The ship is towed by many stringed rowing boats.
Nagasaki bay siebold.jpg
View on Dejima in Nagasaki Bay
Bundespost Philipp Franz von Siebold.jpg
Black and white head portrait of German physician and traveler Philipp Franz von Siebold extracted from a 1996 Deutsche Bundespost stamp
Kusumoto Otaki (1807-1865), aka Sonogi.jpg
"Otaksa". Kusumoto Taki (1807-1865), a.k.a. Sonogi, Von Siebold inamorata. May 10th, 1827 their daughter Ine (1827-1903) was born, who later became the first female physician and obstetrician in Japan.