Pięciornik gęsi

Pięciornik gęsi
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

pięciornik/Argentina

Gatunek

pięciornik gęsi

Nazwa systematyczna
Potentilla anserina L.
Sp. pl. 1:495. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Morfologia
Kwiat
Liść

Pięciornik gęsi[4] (Potentilla anserina L. lub Argentina anserina (L.) Rydb.) – gatunek byliny kłączowej z rodziny różowatych (Rosaceae). Rośnie w większej części Europy, z wyjątkiem jej południowych części, również na większości obszarów Azji i Ameryki Północnej[5]. W Polsce gatunek pospolity.

Inne nazwy zwyczajowe i ludowe: srebrnik[6], pięciornik pospolity, pięćperset gęsi, srebrnik pospolity, gęsie ziele, gęsia trawa, gęsiówka[7], drabinki, dziewicze ziele.

Morfologia

Pokrój
Kłącze krótkie, okryte resztkami przylistków, zakończone rozetką liści, korzenie wrzecionowato zgrubiałe, mięsiste.
Łodyga
Pełzająca lub podnosząca się o długości 15–50 cm.
Liście
Nieparzystopierzastodzielne, osiągają długość do 20 cm, złożone z 7–21 listków. Od spodu jedwabiście, srebrzysto owłosione. Listki podługowate, brzeg blaszek wyraźnie piłkowany.
Kwiaty
Pojedyncze, średnicy ok. 2 cm, długoszypułkowe, pięciopłatkowe: działki kielicha wcinane, płatki korony 2 razy dłuższe od działek. Barwa złocistożółta. Pod kielichem występuje jeszcze kieliszek złożony z 5 mniejszych listków. W środku kwiatu liczne słupki i pręciki na wypukłym dnie kwiatowym.
Owoc
Pojedynczy orzeszek, odpadający.

Biologia

Z kątów różyczki liściowej wyrastają cienkie, długie rozłogi, ukorzeniające się w węzłach. Dzięki temu rozmnażaniu wegetatywnemu roślina szybko rozprzestrzenia się. Gatunek bardzo zmienny, szczególnie pod względem owłosienia. Roślina miododajna, owadopylna, zapylenie przeważnie krzyżowe, możliwe jest jednak również samozapylenie (gdy kwiaty zamykają się w czasie złej pogody). Kwitnie od maja do września.

Skład chemiczny: garbniki katechinowe (4–10%), flawonoidy (kwercetyna i jej glikozyd), kwasy organiczne, śluzy i żywice, duża zawartość witaminy C (do 95 mg/100 g)[7].

Ekologia

Rośnie w wilgotnych miejscach: na łąkach, pastwiskach, przydrożach, nad brzegami stawów i rowów, oraz na polach uprawnych jako chwast. Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Agropyro-Rumicion crispi[8].

Zastosowanie

  • Roślina lecznicza:
    • Surowiec zielarski: ziele – Herba Anserinae (Herba Potentille anserine), korzeń
    • Działanie: środek ściągający i przeciwzapalny, a także rozkurczający na mięśnie gładkie. Stosowany przy biegunkach, chorobach jelit i dróg żółciowych charakteryzujących się stanami kurczowymi, w początkowym stadium kamicy żółciowej, zaburzeniach menstruacji, nieżycie żołądka i jelit. Dzięki zawartości substancji gorzkich poprawia apetyt i ułatwia trawienie[9]. Rzadko stosowany oddzielnie, stanowi składnik mieszanek ziołowych[7].
    • Zbiór i suszenie: ziele zbiera się w okresie kwitnienia i suszy w temperaturze do 60 °C.
  • Sztuka kulinarna: surowe liście dodaje się do zup, kasz, można przygotować jak szpinak. Kłącze jadalne na surowo lub gotowane (w smaku podobne do pasternaku)
  • Kosmetyka: Dawniej we Francji stosowano wyciąg wodny z pięciornika (l'eau de beauté) do pielęgnacji cery.
  • Garbarstwo: Roślina niegdyś używana w garbarstwie ze względu na dużą ilość garbników.

Zmienność

Występuje w kilku podgatunkach, w niektórych ujęciach podnoszonych do rodzaju odrębnych gatunków[5]:

  • Potentilla anserina subsp. anserina (syn: Argentina anserina (L.) Rydb.)
  • Potentilla anserina subsp. groenlandica (syn. Argentina egedii (Wormsk. ex Hornem.) Rydb., Potentilla egedii Wormsk. ex Hornem.)
  • Potentilla anserina subsp. pacifica (syn. Potentilla pacifica Howell)

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
  3. ↑ Potentilla anserina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 139, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
  6. ↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 42.
  7. ↑ a b c Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
  8. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

Media użyte na tej stronie