Pięciozgłoskowiec

Safona. Strofa nazywana jej imieniem, stosowana powszechnie do dzisiaj, składa się z trzech wersów jedenastozgłoskowych i jednego pięciozgłoskowego
Jan Kochanowski
Jerzy Liebert
Takebe Socho, Portret Matsuo Basho

Pięciozgłoskowiec – forma wierszowa złożona z pięciu sylab.

Występuje najczęściej jako samodzielny wers, niekiedy jednowyrazowy, w wierszach izosylabicznych, przeplatanych lub różnowersowych. Bywa również osobnym członem w sylabikach dwudzielnych[1].

Na naszym niebie
Miesiączek biały
Ze stróży nocnej
Schodził ospały.
Teofil Lenartowicz, Włośnianki

Odcinek pięciozgłoskowy pojawia się samodzielnie albo w kombinacjach 8 (5 + 3), 9 (5 + 4), 10 (5 + 5), 11 (5 + 6) i 13 (8 + 5). Uchodzi za typowy dla wersyfikacji polskiej i bywa nazywany polonikiem[2]. Wers pięciozgłoskowy stanowi także czwartą linijkę polskiego odpowiednika strofy safickiej[3][4].

Strach patrzeć na to częste połyskanie;
A prze to srogie obłoków trzaskanie
Kładą się lasy, a piorun gdzie zmierzy,
Źle nie uderzy.
Jan Kochanowski, Pieśń I

Pięciozgłoskowcem Jan Kochanowski posłużył się we fraszkach Na zdrowie i Do Jana[5]. Później omawianego formatu używali między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński (Statuta Kupidynowe[6]), Wespazjan Kochowski[7] (Chrystus cierpiący[8]), Kasper Miaskowski (Ojcze nasz), Karol Mikołaj Juniewicz (Refleksje duchowne), Władysław Broniewski (Komuna paryska, cz. VIII) i Jerzy Liebert (Kuszenie[9], Litania do Marii Panny[10])

Dziecię jest, ale
Nie będzie w cale
Ten, kto go zgardzi.
Bogowie hardzi
Skakać musieli
Tam, gdzie nie chcieli.
Mikołaj Sęp Szarzyński, Statuta Kupidynowe

Pięciozgłoskowiec występuje też w innych literaturach. W poezji czeskiej precyzyjnie utrzymany pięciozgłoskowiec w przeplocie z ośmiozgłoskowcem pojawił się w jednym z najdawniejszych zabytków liryki religijnej, Pieśni ostrovskiej.

Slovo do světa stvořenie
v božství schováno
jež pro Evino shřěšenie
na svět posláno.
Dievcě dřéve porozenie
jest zvěstováno,
z Davidova pokolenie
božsky vzchováno.
Ostrovská píseň

Z kolei w literaturze słowackiej pięciozgłoskowiec można odnaleźć w poezji Pavola Országha Hviezdoslava. Strofy poniższego wiersza, sześciowersowe i rymowane xxaxxa, mają strukturę 5/5/9 (5 + 4)/5/5/9 (5 + 4):

Ľudia, och! ľudia,
aspoň už recte,
nestretli ste kde človiečka? Mal
na čele dumu,
piesenku na rtoch,
z očí mu dúhou perlil sa žiaľ[11];
Hľadám sa, hľadám

Metrum pięciosylabowe jest typowe dla klasycznej wersyfikacji chińskiej[12][13]. Segment pięciosylabowy występuje też w japońskich haiku (5 + 7 + 5) i renga (5 + 7 + 5 + 7 + 7)[14].

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 223.
  2. ↑ Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 376.
  3. ↑ Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 454.
  4. ↑ Lucylla Pszczołowska: Wiersz polski. Zarys historyczny. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 1997, s. 46. ISBN 83-85220-79-8.
  5. ↑ Lucylla Pszczołowska: Wiersz polski. Zarys historyczny. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 1997, s. 62. ISBN 83-85220-79-8.
  6. ↑ Statuta Kupidynowe. W: Mikołaj Sęp Szarzyński: Mikołaja Sępa Szarzyńskiego Poezye. Kraków: Akademia Umiejętności, 1903. (pol.)
  7. ↑ Michał Czerenkiewicz: Wespazjana Kochowskiego rozważanie przy zabawie postnej (pol.). wilanow-palac.art.pl. [dostęp 2017-02-02].
  8. ↑ Wespazjan Kochowski: Chrystus cierpiący, według textu Ewangielii świętej wierszem polskim wystawiony (pol.). dlibra.ujk.edu.pl. [dostęp 2017-02-02].
  9. ↑ Kuszenie. W: Jerzy Liebert: Gusła. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka, 1930. (pol.)
  10. ↑ Litanja do Marji Panny. W: Jerzy Liebert: Gusła. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka, 1930. (pol.)
  11. ↑ Pavol Országh-Hviezdoslav: Hľadám sa, hľadám (słow.). zlatyfond.sme.sk. [dostęp 2017-02-02].
  12. ↑ Victor H. Mair (red.): The Columbia History of Chinese Literature (ang.). books.google.pl, 2001. [dostęp 2017-02-02].
  13. ↑ Ping Wang: The Age of Courtly Writing: Wen Xuan Compiler Xiao Tong (501-531) and His Circle (ang.). books.google.pl, 2012. s. 85. [dostęp 2017-02-02].
  14. ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 320. ISBN 978-83-233-4066-9.
Formy wiersza ze względu na liczbę sylab w wersie

Media użyte na tej stronie

Matsuo Basho by Takebe Socho.jpg
Matsuo Bashō 建部巣兆

Takebe Soochoo (1761-1814)

He was one of the leading haiku poets of Edo during his time, together with Suzuki Michihiko 鈴木道彦 and Natsume Seibi 夏目成美.

He was a famous resident of the Senju 千住 district.

Portrait of Matsuo Basho

建部巣兆筆の「芭蕉像」
Jerzy Liebert in Worochta.png
Jerzy Liebert w Worochcie na Huculszczyźnie (na kuracji medycznej).
Head of Poetess Sappho Istanbul.JPG
Autor: Bjørn Christian Tørrissen, Licencja: CC BY-SA 3.0
A marble bust of the poetess Sappho, Roman, found in Smyrna, present-day Izmir, Turkey. The bust is on display at the Istanbul Archaelogical Museum.