Pięciu poległych

Karol Beyer, Pięciu poległych (tableau złożone z pięciu fotografii), 1861

Aleksander Lesser, Pogrzeb pięciu poległych, 1861

Grób pięciu poległych na warszawskich Powązkach

Brama imienia pięciu poległych na warszawskich Powązkach

Pięciu poległych – określenie używane wobec pięciu ofiar starć manifestacji politycznej z 27 lutego 1861 roku. Ich pogrzeb, który odbył się 2 marca 1861 na cmentarzu Powązkowskim, był wielką manifestacją polityczno-społeczną przeciwko rosyjskim władzom okupacyjnym w Królestwie Kongresowym.

Wydarzenia

27 lutego 1861 roku w czasie manifestacji na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, zorganizowanej przez studentów Szkoły Sztuk Pięknych i Akademii Medyko-Chirurgicznej, w starciu z wojskiem rosyjskim zostali zabici:

• Filip Adamkiewicz – czeladnik krawiecki,
• Michał Arcichiewicz – uczeń Gimnazjum Realnego,
• Karol Brendel – robotnik metalowiec,
• Marceli Paweł Karczewski – ziemianin,
• Zdzisław Rutkowski – ziemianin.

Ciała zabitych złożono w Hotelu Europejskim, gdzie pilnowali ich członkowie Towarzystwa Rolniczego w obawie przed próbą wykradzenia ich przez carską policję. Na parterze Hotelu mieściła się retuszernia zakładu fotograficznego Karola Beyera. Beyer sfotografował poległych, ukazując ich w profilu, w ujęciu do pasa; czterech z nich ma odsłonięte rany. Każdy ze zmarłych został uwieczniony na osobnym zdjęciu, które następnie zostały skomponowane razem, tworząc tableau. Przedstawienie to było powielane w wielu egzemplarzach i rozpowszechniane w całym kraju.

Po przeprowadzeniu lekarskiej obdukcji ciała zostały wystawione na widok publiczny. Trzy dni po zajściach złożono je w kościele Świętego Krzyża, gdzie odprawiono nabożeństwo żałobne. Do Warszawy przybyły delegacje włościan z Krakowskiego i Poznańskiego.

W pogrzebie uczestniczyli przedstawiciele wszystkich cechów, stanów społecznych i wyznań. Na placu Bankowym do pochodu pogrzebowego przyłączyli się przedstawiciele mniejszości żydowskiej, np. rabini Dow Ber Meisels i Izaak Kramsztyk w otoczeniu chórów synagogalnych. Orszak pogrzebowy przeszedł przez plac Saski i ulicami Wierzbową, Bielańską, Nalewki na Stare Powązki. Ciała pięciu poległych złożono w zbiorowej mogile na cmentarzu Powązkowskim. Krzyż postawiony na grobie wkrótce usunęły władze rosyjskie.

Pogrzeb pięciu poległych natchnął poetę Or-Ota do napisania wiersza Pięciu poległych.

Imieniem pięciu poległych nazwano bramę I cmentarza Powązkowskiego.

Zobacz też

• Delegacja Miejska

Bibliografia

• L. Lechowicz, Fotografia w narodowej potrzebie [w:] Fotoeseje. teksty o fotografii polskiej, Warszawa 2010, s. 10.
• Umarli, znajomi, kochani. Powązki 1790-1990 w poezji i prozie, wydawnictwo Polonia