Piękna Madonna

Piękna Madonna z Wrocławia. Nieznany artysta wrocławski, lub praski, ok. 1390, wapień, wys. 116 cm., Muzeum Narodowe w Warszawie

Piękna Madonna – typ rzeźby, przedstawiającej stojącą Maryję z Dzieciątkiem na ręku, występujący w sztuce gotyckiej około roku 1400 w ramach tzw. stylu pięknego.

Sam temat Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus był powszechnie przedstawiany w sztuce już znacznie wcześniej, jednak w ramach stylu pięknego, jak nazywa się gotyk międzynarodowy, zyskał on nowe, dotąd nieznane charakterystyczne cechy. Madonna jest młoda i piękna, często o wysmukłych proporcjach i niedużej głowie. Jej ciało wygięte jest esowato i okryte obficie drapowaną szatą często o delikatnie łamiących się fałdach, które mają w pełni dekoracyjny charakter. Wyróżnikiem jest także czuła, relacja Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Maria podtrzymuje lewą ręką Dzieciątko, w drugiej ręce trzyma zaś owoc jabłoni, po który sięga Jezus. Maria w typie Pięknej Madonny charakteryzuje się daleko idącą sublimacją, idealizacją, liryzmem i dworską elegancją.

Materiał jaki był preferowany to przede wszystkim kamień, głównie wapień. Najczęściej tego typu dzieła są wolno stojącymi, opracowanymi ze wszystkich stron rzeźbami, które pełniły rolę figury kultowej, umieszczanej w różnych miejscach kościoła (głównie w kaplicach, lub przy, na filarze) stąd też kamienne figury Pięknych Madonn należą do przedstawień dewocyjnych, częstokroć niezależnych od przestrzeni liturgicznej. Nie wiadomo gdzie ukształtował się ten typ figury Marii z Dzieciątkiem, prawdopodobnie są to Czechy, skąd upowszechnił się głównie na terenie krajów Rzeszy w tym Austrii, Śląska, Prus Zakonnych.

W historiografii artystycznej pojęcie Pięknej Madonny zyskało kilka znaczeń. Zasadniczo definicja Pięknej Madonny dotyczy ekskluzywnej grupy kamiennych, wolnostojących i pełnoplastycznych figur o charakterze kultowo-dewocyjnej. Częstokroć w literaturze tą definicją pojmuje się wizerunki Madonny z Dzieciątkiem z około 1400 o zbliżonych cechach stylistycznych, także wykonane innymi technikami (prócz rzeźby przykłady Marii w typie Pięknej Madonny występują w malarstwie zarówno ściennym, tablicowym i książkowym), lub pełniących inne funkcje.

• Przykłady Pięknych Madonn
• 

  Madonna z Krużlowej (ok. 1410-30), obecnie w krakowskim Muzeum Narodowym

• 

  Piękna Madonna z Wrocławia (ok. 1390, Muzeum Narodowe w Warszawie)

• 

  Piękna Madonna Gdańska (ok. 1430-35)

• 

  Piękna Madonna z Horb w Szwabii

• 

  Piękna Madonna (pośrodku) ze świętymi Oswaldem i Katarzyną z Pfärrich (ob. w Württembergisches Landesmuseum w Stuttgarcie)

• 

  Piękna Madonna z Morawskiego Šternberka

• 

  Piękna Madonna z Halstatt w zbiorach Galerii Narodowej w Pradze

• 

  Maria z Dzieciątkiem z kościoła Dominikanów w Colmarze (Alzacja)

• 

  Piękna Madonna w Muzeum Górnictwa i Sztuki Gotyckiej w Leogangu

• 

  Popiersie Pięknej Madonny, warsztat czeski, Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku

• 

  Piękna Madonna Toruńska (Katedra Świętych Janów w Toruniu, ok. 1390, po 1944 zaginiona)

• 

  Maria z Dzieciątkiem z Salzburga (ob. w Liebigshaus we Frankfurcie)

• 

  Matka Boska z Dzieciątkiem z Wilsdruff k. Drezna

• 

  Piękna Madonna z Antwerpii

• 

  Piękna Madonna z Czeskiego Krumlowa (ok. 1400), obecnie w zbiorach Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu

• 

  Piękna Madonna w Ołtarzu Junge w kościele Św. Mikołaja w Stralsundzie

Bibliografia

• Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, Warszawa 2004, s. 214-215.
• Diethmar Grossmann (hrsg.), Schöne Madonnen 1350–1450 Salzburg 1965
• Janusz Kębłowski, Dwie antytezy w sprawie tzw. Pięknych Madonn, [w:] Sztuka ok. 1400. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad 1995, t. I, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1996, s. 165–185.
• Zygmunt Kruszelnicki, Piękne Madonny – problem otwarty, Teka Komisji Historii Sztuki VIII, Toruń 1992, s. 31-105.
• Wojciech Marcinkowski, Co to jest Piękna Madonna? Uwagi o wzajemnym powiązaniu formy, ikonografii i funkcji w sztuce późnogotyckiej, [w:] Mateusz Kapustka (red.), Prawda i twórczość, Wrocław 1998, s. 39-53
• Michael V. Schwarz, Piękna Madonna jako kompleksowa forma obrazowa. Zarys problematyki, „Dzieła i Interpretacje” 1993, nr 1, s. 87–93
• Gotyk. Architektura, rzeźba, malarstwo, red. R. Toman, 2004, s. 354-355.

Linki zewnętrzne

• Przykład Pięknej Madonny: Altenmarkter Madonna, ok. 1390. bda.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-29)].
• Piękna Madonna Toruńska
• Artykuł o Pięknej Madonnie z Wrocławia
• O Pięknej Madonnie z Czeskiego Krumlova z oficjalnej strony Kunsthistorishes Museum w Wiedniu. khm.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-11)].