Piękno

Pietà Michała Anioła jako przykład piękna w sztuce renesansowej

Czerwona róża jako symbol piękna natury

Piękno – pozytywna właściwość estetyczna bytu wynikająca z zachowania proporcji, harmonii barw, dźwięków, stosowności, umiaru i użyteczności, odbierana przez zmysły. Istnieje piękno idealne, duchowe, moralne, naturalne, cielesne, obiektywne i subiektywne. Pojęcie to jest silnie związane z teorią estetyki, prawdy i dobra.

W metafizyce, piękno jest jedną z transcendentalnych właściwości bytu, wyrażającą jego scalenie, przejrzystość, proporcję wewnętrzną tworzyw bytu oraz doskonałość.

Badaniami nad precyzowaniem terminu piękna zajmują się nie tylko filozofowie i artyści, lecz także teoretycy z dziedzin: historii i krytyki sztuki, antropologii, socjologii, psychologii, a także szkolnictwa.

Próby definicji piękna na przestrzeni wieków

W starożytnej Grecji pojęcie piękna było znacznie szersze niż w latach późniejszych. Wiązano je przede wszystkim z ideą dobra, duchowością, moralnością, myślą i rozumem; utożsamiano je wtedy z doskonałością jako warunkiem piękna i sztuki na najwyższym poziomie. Twierdzono, że piękno wynika głównie z zachowania proporcji i odpowiedniego układu. Pogląd ten przez wieki uważany był za najtrafniejszy. Wyznawali go m.in. pitagorejczycy, twierdząc, że piękno polega na doskonałej strukturze, wynikającej właśnie z proporcji części, harmonijnego ich układu. Dowodzili, że jest cechą obiektywną. W rozumieniu Arystotelesa pięknem jest wszystko „to, co będąc dobrem jest przyjemne”^[1], jak również to, „co przyjemne dla wzroku i słuchu”^[2]. Według św. Tomasza z Akwinu pięknym nazywa się to, co jest przyjemne dla oka („pulchra dicuntur quae visa placent”). W swej teorii metafizycznej piękno zaliczał on do podstawowych, powszechnych cech bytu, zwanych transcendentaliami. Cechą piękna, także piękna moralnego, jest umiarkowanie jako stonowana i właściwa proporcja:

Na lata renesansu przypada czas rozważań na temat doskonałości a także piękna dzieł poszczególnych artystów, jak i tych pojęć samych w sobie. Petrarka i Giorgio Vasari przeciwstawiali wartość piękna (jako obiektywną) innym pojęciom estetycznym jak np. wdzięk (uważanym przez nich za subiektywne).

Christian Wolff i Cesare Ripa włączyli pojęcie doskonałości do teorii estetyki; nie wiązał tych pojęć żaden z wcześniejszych autorów piszących po Platonie. Myśl tę rozwinął Alexander Gottlieb Baumgarten, pojawiła się także w twórczości Lessinga.

Immanuel Kant uważał, że piękne jest to, co podoba się powszechnie, bezinteresownie i bezpośrednio. Oddzielał "sąd smaku" od pojęcia doskonałości.

Przemiany w definiowaniu pojęcia

W manieryzmie idea piękna została zastąpiona przez subtelność, wdzięk i dysharmonię. Po wieku XVIII teoria głosząca, iż piękno leży w proporcjach i zgodności części, przestała obowiązywać.

Cyprian Kamil Norwid w poemacie "Promethidion" twierdził, iż najważniejszym zadaniem sztuk plastycznych jest ucieleśnianie ideału, upowszechnianie piękna (tym samym nawiązywał do przekonań starożytnych Greków, łączących ideę piękna, doskonałości i sztuki).

Obecnie uważa się, że wzory piękna nie są stałe, pozostają swoiste dla kręgów kulturowych oraz okresu w jakim powstały. Dzieje się tak m.in. dlatego, iż częstokroć artyści starali się dać własną definicję piękna, niezależną od wcześniejszych kanonów. Tym samym piękno widziane przez artystę postrzegane jest jako subiektywne i zależne od gustu czy upodobań.

Przykłady piękna

W naturze

W architekturze

W rzeźbie

W malarstwie

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia i publikacje

• Władysław Tatarkiewicz: O doskonałości, PWN, Warszawa 1976, s. 42-56: Doskonałość estetyczna
• Edmund Burke: Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, Warszawa 1968
• David Hume: Eseje z dziedziny moralności i smaku, Warszawa 1955
• Adam Grzeliński: Angielski spór o istotę piękna, Wydawnictwo Adam Marszałek 2001, ISBN 83-7174-916-3

Linki zewnętrzne

• CrispinC. Sartwell CrispinC., Beauty, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 5 października 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16]  (ang.).